04.05.2022 rok
Temat: Stan wojenny.
NaCoBeZu:
- znasz daty: 13.12.1981, 1983,
- znasz postacie: W.Jaruzelski, Z.Bujak, W.Frasyniuk, B.Borusewicz, x.J.Popiełuszko, G.Przemyk, C.Kiszczak,
- wyjaśniasz pojęcia: internowanie, stan wojenny, sankcje gospodarcze, pacyfikacją,
- wymieniasz przykłady represji i ograniczeń podczas stanu wojennego,
- omawiasz wydarzenia związane z pacyfikacją kopalni Wujek,
- wiesz, czym był ruch społeczny Solidarność,
- rozumiesz znaczenie wręczenia Nobla L.Wałęsie,
- oceniasz wprowadzenie stanu wojennego.
x.Jerzy_ostatnie kazanie
TREŚCI KSZTAŁCENIA:
1. Przyczyny wprowadzenia stanu wojennego.
2. Rodzaje represji stosowanych podczas stanu wojennego.
3. Opór społeczny.
----------------------------
29.04.2022 rok
Temat: Rewolucja Solidarności 1980-1981.
NaCoBeZu:
- znasz daty: 1980, 1981,
- znasz postacie: L.Wałęsa, W.Jaruzelski, L.Breżniew, R.Kukliński,
- rozumiesz pojęcia: MKS, NSZZ "Solidarność", porozumienia sierpniowe,
- wymieniasz główne obszary działalności NSZZ "Solidarność",
- omawiasz konsekwencje porozumień sierpniowych,
- charakteryzujesz ruch społeczny "Solidarność",
- oceniasz wydarzenia z lat 1980-1981.
Rewolucja Solidarności.ppt
Solidarność
Stan wojenny
TREŚCI KSZTAŁCENIA:
1. Narodziny NSZZ "Solidarność".
2. Gospodarka w kryzysie.
1. Narodziny NSZZ "Solidarność".
W lipcu 1980 roku w wielu zakładach pracy wybuchły strajki, będące odpowiedzią na próbę wprowadzenia podwyżek cen żywności przez rząd.
Jednak najpoważniejsza fala protestów rozpoczęła się sierpniu w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Była ona wynikiem zwolnienia działaczki Wolnych Związków Zawodowych - Anny Walentynowicz. Do stoczniowców przyłączyli się przedstawiciele innych zakładów pracy, tworząc Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS) z Lechem Wałęsą na czele.
Członkowie Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Gdańsku: Anna Walentynowicz i Lech Wałęsa.
Strajkujący wystosowali 21 postulatów:
- Akceptacja niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych […].
- Zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym i osobom wspomagającym.
- Przestrzegać zagwarantowaną w Konstytucji PRL wolność słowa, druku, publikacji, a tym samym nie represjonować niezależnych wydawnictw oraz udostępnić środki masowego przekazu dla przedstawicieli wszystkich wyznań.
-
- przywrócić do poprzednich praw:
- ludzi zwolnionych z pracy po strajkach w 1970 i 1976 r.,
- studentów wydalonych z uczelni za przekonania,
- zwolnić wszystkich więźniów politycznych […],
- znieść represje za przekonania.
- Podać w środkach masowego przekazu informację o utworzeniu Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego oraz publikować jego żądania.
- Podjąć realne działania mające na celu wyprowadzenie kraju z sytuacji kryzysowej […]
- Podnieść wynagrodzenie zasadnicze każdego pracownika o 2000 zł na miesiąc jako rekompensatę dotychczasowego wzrostu cen.
- Zagwarantować automatyczny wzrost płac równolegle do wzrostu cen i spadku wartości pieniądza.
- Realizować pełne zaopatrzenie rynku wewnętrznego w artykuły żywnościowe, a eksportować tylko i wyłącznie nadwyżki.
- Zapewnić odpowiednią ilość miejsc w żłobkach i przedszkolach dla dzieci kobiet pracujących.
- Skrócić czas oczekiwania na mieszkanie. […]
- Wprowadzić wszystkie soboty wolne od pracy. […]
21 postulatów MKS, cyt. za: Sprawy gospodarcze w dokumentach pierwszej Solidarności, t. 1, wybór i oprac. J. Luszniewicz, A. Zawistowski, Warszawa 2008, s. 67−70.
- Wymień postulaty, które miały charakter ekonomiczny i socjalny. Wskaż postulaty o charakterze politycznym. Które z nich i dlaczego były najbardziej niewygodne dla władzy komunistycznej?
- Który z postulatów, twoim zdaniem, można uznać za najważniejszy? Uzasadnij swój wybór.
Strajkujący w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r. wybrali formę strajku okupacyjnego, a nie manifestacji, którą łatwo było spacyfikować.
Ważne dla środowiska Solidarności było uczczenie osób poległych w walce o niepodległość oraz przywrócenie prawdy o polskiej historii. Dlatego już w postulatach z sierpnia 1980 r. zostały zawarte żądania wybudowania pomnika ku czci poległych w grudniu 1970 r. W Gdańsku ideę tę zrealizowano w grudniu 1980 r. Pół roku później w Poznaniu odsłonięto z kolei pomnik ku czci poległych w czerwcu 1956 r.
Władze nie chciały siłowo tłumić protestów. Po miesiącu ugięły się presji protestujących i podpisały porozumienia.
- Edwarda Gierka na stanowisku I sekretarza KC PZPR zastąpił Stanisław Kania,
- powstał Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność" z Lechem Wałęsą na czele. Zapisało się do niego około 10. milionów ludzi (czyli już nie tylko związek zawodowa, ale i ruch społeczny walczący o interesy społeczeństwa).
Władze zezwoliły na wydawanie przez NSZZ legalnej gazety "Tygodnik Solidarność" (Tadeusz Mazowiecki).
Zwróć uwagę na znak przyjęty przez NSZZ „Solidarność”. Napis zaprojektował podczas strajku w Stoczni Gdańskiej Jerzy Janiszewski. Litery symbolizują wspierających się ludzi, a biało-czerwona flaga, która powiewa nad jedną z osób, nawiązuje do niepodległości Polski. Znak ten stał się jednym z symboli walki o wolność.
Popularność "Solidarności" była tak wielka, że przywódca ZSRS Leonid Breżniew - naciskał na władze partyjne, aby zlikwidować struktury "Solidarności". Rozważał nawet interwencję w Polsce wojsk Układu Warszawskiego (1980).
O tej groźbie Amerykanie dowiedzieli się dzięki Ryszardowi Kuklińskiemu (oficer Ludowego Wojska Polskiego, współpracujący z amerykańskim wywiadem).
W październiku 1980 roku I sekretarzem KC PZPR został Wojciech Jaruzelski. Jego najbliższym współpracownikiem został Czesław Kiszczak
Wojciech Jaruzelski (1923–2014) pochodził z patriotycznej, ziemiańskiej rodziny. Jego dziadek walczył z Rosjanami w powstaniu styczniowym, za co został wywieziony na Syberię. Ojciec brał udział w wojnie z bolszewikami w 1920 r., a w 1940 r. wraz rodziną także został zesłany na Syberię, gdzie zmarł. Młody Jaruzelski trafił do armii Berlinga, z którą przeszedł cały szlak bojowy. W tym czasie zafascynował się komunizmem. Od 1968 r. Jaruzelski był ministrem obrony narodowej, a od lutego 1981 r. pełnił funkcję premiera. Gdy jesienią 1981 r. został I sekretarzem KC PZPR, skupił w swym ręku te trzy funkcje. W ten sposób stał się osobą mającą najszerszą władzę w PRL od czasów Bolesława Bieruta.
2. Gospodarka w kryzysie.
W sklepach brakowało nawet najpotrzebniejszych artykułów. Nie pomogło wprowadzenie kartek na żywność i inne artykuły, ponieważ nawet ich posiadanie nie gwarantowało zdobycia wymienionych w nich rzeczy. Przed sklepami stały gigantyczne kolejki oczekujących na dostawę towarów.
W domach często brakowało prądu...
Kartki na żywność i inne artykuły. Aby zdobyć niektóre towary, klient musiał mieć nie tylko pieniądze, ale też specjalne kartki. Określano na nich dokładny przydział towarów, które właściciel kartki mógł kupić w danym miesiącu.
- Odczytaj, co i w jakiej ilości można było kupić na kartki.
Kolejka przed sklepem mięsnym.
ZAPAMIĘTAJ!
- W sierpniu 1980 r. w całej Polsce wybuchły strajki. Protestujący domagali się m.in. utworzenia legalnych niezależnych od PZPR związków zawodowych. Rząd zdecydował się na podpisanie ze strajkującymi porozumień, w których przyjęto ich żądania.
- W wyniku porozumień sierpniowych powstał Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” z Lechem Wałęsą na czele. Solidarność była nie tylko związkiem zawodowym, lecz także ruchem społecznym i narodowym.
- W 1981 r. Wojciech Jaruzelski objął funkcję I sekretarza KC PZPR. Był on zwolennikiem siłowej rozprawy z Solidarnością.
- W latach 1980−1981 gospodarka PRL znalazła się w głębokim kryzysie, w sklepach trudno było dostać żywność i artykuły pierwszej potrzeby.
Zeszyt ćwiczeń: 1-5/72-73.
---------------------------
27.04.2022 rok
Temat: Narodziny opozycji politycznej.
NaCoBeZu:
- znasz daty: 1978 i 1979,
- znasz postaci czołowych polskich opozycjonistów,
- rozumiesz pojęcia: cenzura, bibuła, drugi obieg, KOR, WZZ,
- podajesz przyklady twórców ograniczanych przez cenzurę,
- wymieniasz przykłady działań opozycji, które miały wesprzeć represjonowanych robotników, uczestników protestów w czerwcu 1976 roku,
- wymieniasz metody, których używała SB do prześladowania opozycjonistów,
- wyjaśniasz, dlaczego tak istotne było złamanie monopolu wydawniczego państwa komunistycznego i jak starano się łamać ten monopol,
- dostrzegasz znaczenie wyboru Karola Wojtyły na tron papieski.
TREŚCI KSZTAŁCENIA:
1. Powstanie i działalność Komitetu Obrony Robotników.
2. Aktywizacja i działalność opozycji.
3. Represjonowanie opozycji.
4. Wybór Jana Pawła II.
1. Powstanie i działalność Komitetu Obrony Robotników.
W czasie komunizmu w Polsce rządziła tylko jedna partia - PZPR. Nie było wojnych wyborów, właściwie nie istniała opozycja.
Jednak stłumienie buntu w roku 1976 spowodowało zjednoczenia się istniejących środowisk opozycyjnych. Zaczęły one pomagać rodzinom represjonowanych robotników z Ursusa i Radomia.
We wrześniu 1976 roku powstał Komitet Obrony Robotników (KOR). Podejmowali następujące działania:
- przekazywanie pieniędzy i niezbędnych środkówdo życia rodzinom represjonowanych robotników,
- zapewnianie konsultacji prawniczych rodzinom ofiar represji,
- obserwowanie procesów robotników z Ursusa i Radomia, a następnie opisywanie przykładów łamania praw człowieka,
- nagłaśnianie (w Radiu Wolna Europa) przypadki łamania praw człowieka i ograniczania wolności.
Mimo iż władze odmawiały zgody na dzialalność KOR-u, szybko stał się największym ruchem opozycyjnym w Polsce.
Od lewej: Marta Kubišová, Václav Havel – przedstawiciele nielegalnej opozycyjnej organizacji czechosłowackiej „Karta 77” – oraz Adam Michnik, Jacek Kuroń, Antoni Macierewicz i Jan Lityński – działacze KOR-u. Spotkanie obu organizacji odbyło się latem 1978 r. na Śnieżce.
- Powiedz, dlaczego opozycjoniści wybrali ten szczyt górski na miejsce swojego spotkania.
Komunikat KOR-u do społeczeństwa i władz PRL z 23 września 1976 r. (fragmenty).
Robotniczy protest przeciwko wygórowanym podwyżkom, który był wyrazem postawy niemal całego społeczeństwa, pociągnął za sobą brutalne prześladowania. W Ursusie, Radomiu i innych miastach bito, kopano i masowo aresztowano demonstrantów. Najszerszy zasięg miało wyrzucanie z pracy, co obok aresztowań szczególnie uderzyło w rodziny represjonowanych. Stosowanie represji z reguły związane było z łamaniem prawa przez organa władzy. Sądy wydawały orzeczenia bez materiału dowodowego […]. Nie cofnięto się przed wymuszaniem przemocą zeznań. […] Ofiary obecnych represji nie mogą liczyć na żadną pomoc i obronę ze strony instytucji do tego powołanych, np. związków zawodowych, których rola jest żałosna. […] Dlatego niżej podpisani zawiązują Komitet Obrony Robotników w celu zainicjowania wszechstronnych form obrony i pomocy. Niezbędna jest pomoc prawna, finansowa i lekarska. Nie mniej istotna jest pełna informacja o prześladowaniach. Jesteśmy przekonani, że jedynie publiczne ujawnianie poczynań władzy może być skuteczną obroną. Dlatego m.in. prosimy wszystkich, którzy podlegali prześladowaniom lub wiedzą o nich, o przekazywanie członkom Komitetu wiadomości na ten temat.
Apel do społeczeństwa i władz PRL, cyt. za: J.J. Lipski, Komitet Obrony Robotników. Komitet Samoobrony Społecznej KOR, Londyn 1983, s. 393.
- Wymień opisane w tekście represje, które spotkały protestujących przeciwko podwyżce cen w czerwcu 1976 r.
- Wyjaśnij, jak autorzy tekstu uzasadniali konieczność powołania Komitetu Obrony Robotników.
- Powiedz, w jaki sposób KOR zamierzał nieść pomoc prześladowanym.
2. Aktywizacja i działalność opozycji.
Szybko zaczęły powstawać inne "ogniska" opozycji.
W roku 1977 powstał Studencki Komitet Solidarności (po śmierci Stanisława Pyjasa, pobitego przez SB).
W 1978 roku powstały Wolne Związki Zawodowe (WZZ), które walczyły o prawa robotników. Wśród najbardziej znanych działaczy WZZ na Wybrzeżu byli: Andrzej Gwiazda, Joanna Duda-Gwiazda, Anna Walentynowicz i Lech Wałęsa.
W 1979 roku powstała Konfederacja Polski Niepodległej - zamierzała odsunąć od władzy PZPR.
Znak Konfederacji Polski Niepodległej.
- Powiedz, jaki cel stawiała sobie KPN. Wskaż symbole nawiązujące do walki o niepodległość Polski.
Ugrupowania opozycyjne liczyły zaledwie kilka tysięcy osób, jednak prowadziły one szeroką działalność:
- prowadziły "latające uniwersytety" - wyklady dotyczyły głównie historii Polski (niezkałamanej),
- organizowały wiece i manifestacje, podczas których domagano się swobód demokratycznych,
- organizowały msze święte z okazji rocznic historycznych.
3. Represjonowanie opozycji.
Środowiska opozycyjne i ich rodziny były prześladowane na różne sposoby:
- śledzenie przez SB,
- częste aresztowania i rewizje,
- liczne pobicia i porwania,
- brutalne przesłuchania,
- próby zastraszania,
- odbieranie prawa wyjazdu za granicę,
- zakaz druku w oficjalnej prasie,
- odcięcie telefonów domowych,
- wyrzucanie z pracy.
Jednym z głównych zadań opozycji było złamanie monopolu informacyjnego, dlatego utworzono sieć zakonspirowanych wydawnictw, które drukowały nie wprowadzając cenzury, następnie rozprowadzano je w społeczeństwie.
cenzura – urzędowe kontrolowanie prasy, książek, radia, telewizji, filmów itp. w celu usunięcia z nich treści, których władza nie chce upowszechniać.
Dzięki tym drukarniom wydawano dzieła m.in. Miłosza, Konwickiego, Gombrowicza.
Publikacje wydawane nielegalnie, poza kontrolą cenzury, potocznie nazywano bibułą. Nazwa wywodzi się jeszcze z XIX w. Wówczas drukowano tego typu wydawnictwa na cienkiej bibule, aby ułatwić ukrycie ich pod ubraniem. Nielegalne publikacje w latach 70. i 80. XX w. określano też jako wydawane w drugim obiegu, w odróżnieniu od tych wydawanych oficjalnie, tzn. w pierwszym obiegu
Na zdjęciu drukarze drugoobiegowej Niezależnej Oficyny Wydawniczej „NOWA”podczas pracy. Jako jedną z pierwszych książek „NOWA” opublikowała Czarną księgę cenzury PRL. Był to spis tematów i osób, o których władze zakazywały pisać w prasie oraz informować w radiu i telewizji.
- Jak myślisz, dlaczego pracownicy drukarni są zamaskowani? Swoją odpowiedź uzasadnij.
Komuniści za wszelką cenę starali się znaleźć i likwidować opozycyjne drukarnie, ponieważ ich działalność uniemożliwiała władzy pełne kontrolowanie społeczeństwa i kształtowanie opinii publicznej.
4. Wybór Jana Pawła II.
16.10.1978 roku nowym papieżem został Karol Wojtyła. Jan Paweł II był pierwszym papieżem Polakiem.
Był to cios dla komunistów, którzy starali się ograniczyć rolę i wpływy kościoła w kraju.
W sobotę 2 czerwca 1979 r. papież Jan Paweł II odprawił mszę na placu Zwycięstwa w Warszawie (obecnie plac Marszałka Józefa Piłsudskiego).
- Zwróć uwagę na liczbę osób uczestniczących w nabożeństwie. O czym to świadczy?
ZAPAMIĘTAJ!
- Protesty robotników w czerwcu 1976 r. spowodowały aktywizację środowisk opozycyjnych, które niosły pomoc uczestnikom strajków. Do najważniejszych organizacji powstałych w tym czasie należały Komitet Obrony Robotników i Wolne Związki Zawodowe.
- Opozycja prowadziła tajną działalność wydawniczą. W podziemiu wydano wiele książek, na których legalne wydanie nie pozwalała cenzura.
- W 1978 r. papieżem został Polak, kardynał Karol Wojtyła. Przybrał on imiona Jan Paweł II. Jego pielgrzymka do Polski w 1979 r. była dużym wsparciem dla środowisk opozycyjnych.
Zeszyt ćwiczeń: 1-5/70-71.
------------------------------
01-06.04.2022 rok
Temat: PRL pod rządami Edwarda Gierka.
NaCoBeZu:
- znasz datę 1976,
- znasz następujące postacie: Edward Gierek, Kazimierz Górski, Ryszard Szurkowski, Wojciech Fibak, Irena Szewińska, Mirosław Hermaszewski,
- wymieniasz zmiany, które zaszły w życiu codziennym Polaków w czasach rządów Gierka,
- omawiasz przyczyny i konsekwencje wystąpień z 1976 roku,
- dostrzegasz podobieństwa i różnice w podłożu buntów z 1956, 1968, 1970 i 1976 roku,
- wyjaśniasz, na czym opierała się polityka gospodarcza Polski za rządów Gierka,
- dostrzegasz długofalowe konsekwencje polityki gospodarczej Gierka,
- analizujesz politykę Gierka i Gomułki ze szczególnym uwzględnieniem stosunku do protestujących,
- oceniasz rządy Gierka.
TREŚCI KSZTAŁCENIA:
1. Rozwój gospodarki w czasach Edwarda Gierka i podłoże tego rozwoju.
2. Umocnienie władzy PZPR.
3. Otwarcie na Zachód i sukcesy sportowe Polski z lat 70. XX wieku.
4. Wystąpienia robotnicze z 1976 roku, ich podłoże oraz skutki.
1. Rozwój gospodarki w czasach Edwarda Gierka i podłoże tego rozwoju.
Edward Gierek wycofał się planowanych podwyżek (przyczyna manifestacji w 1970 roku). Rząd PRL zaciągał kredyty w krajach zachodnich - dzięki tym pożyczkom znacznie poprawiła się jakość życia społeczeństwa na początku lat 70-tych.
Edward Gierek (1913−2001) – jako dziecko wyemigrował z rodzicami do Francji, a następnie mieszkał w Belgii. Był tam związany z ruchem komunistycznym. Do Polski wrócił w 1948 r. i rozpoczął szybką karierę w aparacie partyjnym. Od 1957 r. pełnił funkcję I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach, w latach 1970−1980 – I sekretarza KC PZPR, następnie został odsunięty od władzy i wyrzucony z partii.
W Polsce zaczęto realizować wiele inwestycji - powstały m.in.:
- nowe połączenia drogowe i kolejowe,
- Dworzec Centralny w Warszawie,
- Port Północny i Rafineria w Gdańsku,
- Huta Katowice,
- zaczęto produkować Fiata 126p (tzw. Maluch), z czasem także popularnego Poloneza.
FIAT 126p zwany maluchem. Był marzeniem milionów Polaków i najpopularniejszym polskim samochodem w latach 70. i 80.
W sklepach pojawiły się produkty zagraniczne, np. Coca cola (nie tylko w Pewexach). Rozwijało się także budownictwo.
Osiedle mieszkaniowe z początku lat 70. XX w. W Polsce brakowało mieszkań, dlatego przyspieszeniu budownictwa miał pomóc program budowy bloków mieszkalnych z tzw. wielkiej płyty. Bloki zamiast z cegieł składano z gotowych elementów produkowanych w fabrykach domów. Niestety, budynki te były niskiej jakości.
2. Umocnienie władzy PZPR.
Zmiany wprowadzone przez Gierka nie oznaczały złagodzenia polityki. Tajne służby nadal inwigilowały społeczeństwo, a do PZPR należało ponad 3 miliony Polaków.
W 1975 roku przeprowadzono reformę administracji. 17 dotychczasowych województw podzielono na 49, aby wzmocnić nadzór nad obywatelami (większa ilość urzędów i urzędników).
Podział administracyjny Polski wprowadzony w 1975 r.
Na życzenie partii w 1976 roku zmieniono konstytucję PRL. Dokument wzmacniał pozycję PZPR oraz sojusz z ZSRS (niezadowolenie części społeczeństwa).
3. Otwarcie na Zachód i sukcesy sportowe Polski z lat 70. XX wieku.
Gierek nawiązał kontakty z państwami zachodnimi (pożyczki), w telewizji można było oglądać zachodnie filmy (społeczeństwo zaczęło dostrzegać różnice w poziomie życia na Zachodzie i w Polsce).
Lata 70. XX wieku to czas sporych sukcesów polskich sportowców:
- złoty medal na igrzyskach olimpijskich 1972 r. - reprezentacja piłki nożnej (Kazimierz Górski),
- trzecie miejsce polskich piłkarzy podczas mistrzostw świata w 1974 r.,
- mistrzostwo świata polskich siatkarzy (1974 r.),
- sukcesy w kolarstwie (Ryszard Szurkowski),
- sukcesy w tenisie ziemnym (Wojciech Fibak),
- sukcesy lekkoatletyczne (Irena Szewińska) - złoty medal i rekord świata podczas igrzysk olimpijskich 1976 r.
4. Wystąpienia robotnicze z 1976 roku, ich podłoże oraz skutki.
Mimo początkowych sukcesów - polska gospodarka zaczęła się załamywać. Powodem był brak reform i rosnące zadłużenie. Dlatego rząd zdecydował się na ogromną podwyżkę (np. cukier o 90 %, mięso o 70 %).
25 czerwca 1976 roku (dzień po ogłoszeniu planowanych podwyżek) - strajk rozpoczęły załogi niektórych zakładów pracy. Były to m.in.: podwarszawski Ursus, Płock i Radom (spalenie Komitetu Wojewódzkiego PZPR).
Radomscy robotnicy protestujący w czerwcu 1976 r.
Bunty stłumiono dzięki milicji i ZOMO, jednak bez broni palnej.
Skutki:
- wielu aresztowanych,
- liczne protesty,
- rezygnacja z planowanych podwyżek.
W Polsce nadal pogłębiał się kryzys gospodarczy. Przed sklepami ustawiały się ogromne kolejki. W 1976 roku pojawiły się nawet kartki na cukier (miały zaradzić problemom z zaopatrzeniem)
ZAPAMIĘTAJ!
- Ekipa Edwarda Gierka położyła nacisk na poprawę warunków życia Polaków, co przyniosło jej popularność w społeczeństwie. Poprawiło się zaopatrzenie w sklepach. Realizowano nowe duże inwestycje.
- Podstawę polskiej polityki gospodarczej w latach 70. XX w. stanowiły kredyty zagraniczne, które z czasem stały się dla niej dużym obciążeniem. Kryzys został dodatkowo pogłębiony przez brak reform gospodarki.
- Planowany wzrost cen podstawowych towarów stał się bezpośrednią przyczyną protestów robotniczych. W 1976 r. w Ursusie, Płocku i Radomiu doszło do buntu społecznego skierowanego przeciwko władzy komunistycznej. Został on stłumiony siłą, ale rządzący wycofali się z podwyżek.
- W latach 70. władze przeprowadziły reformę administracyjną − z 17 województw utworzono 49 nowych. W tym samym czasie została zmieniona konstytucja PRL, w której PZPR zagwarantowano uprzywilejowaną pozycję.
Zeszyt ćwiczeń: 1-6/68-69
--------------------------------
11.03.2022 rok
Temat: Bunty społeczne w latach 1968 i 1970.
NaCoBeZu:
- znasz daty: 1968, 1970,
- znasz postaci: Zbigniew Godlewski, Edward Gierek, Stefan Kisielewski,
- omawiasz przyczyny wystąpień z 1968 i 1970 roku,
- dostrzegasz podobieństwa i różnice w podłożu buntu studenckiego z 1968 roku i robotniczego z 1970 roku,
- charakteryzujesz konsekwencje tych wystąpień,
- oceniasz rządy Gomułki.
GRUPY EKSPERCKIE:
1. Wydarzenia z marca 1968 roku - przyczyny i przebieg.
2. Mobilizacja partii - polityka Gomułki wobec protestów studenckich (skutki-represje).
3. Wydarzenia grudnia 1970 roku - przyczyny, przebieg i skutki.
4. Postacie: Gierek, Godlewski, Kisielewski + ocena rządów Gomułki.
1. Wydarzenia z marca 1968 roku - przyczyny i przebieg.
W marcu 1968 roku - zakazano wystawiania w warszwaskim Teatrze Narodowym "Dziadów" Adama Mickiewicza (sztukę nazwano antysowiecką). To spowodowało wybuch niezadowolenia. Protest rozpoczęli głównie ludzie kultury i studenci.
Represje:
- artystom zakazano drukowania dzieł,
- studentów zaangażowanych w protesty - usunięto z Uniwersytetu Warszawskiego.
W obronie studentów wydalonych z uczelni stanęli ich koledzy. Zgromadzenie rozpędziła milicja i ORMO. Wiele osób zostało pobitych.
Przeciwko zakazowi wystawiania Dziadów protestował m.in. warszawski oddział Związku Literatów Polskich. Jeden z jego członków – popularny wówczas felietonista Stefan Kisielewski – określił politykę kulturalną PZPR jako dyktaturę ciemniaków. Kierownictwo partii poczuło się bardzo dotknięte tym określeniem. Propaganda wmawiała Polakom, że w ten sposób obrażono wszystkich robotników. W marcu 1968 r. Kisielewskiego napadnięto i pobito w centrum Warszawy, a sprawców tego czynu nigdy nie odnaleziono.
Na znak prostestu i solidarności z pobitymi - wiele polskich uczelni wyższych rozpoczęło protesty. Domagano się:
- zaprzestania represji,
- przywrócenia "Dziadów" na scenę,
- rozpowszechniania kłamstw (o zdradzie ojczyzny przez protestujących) przez media przychylne władzom.
2. Mobilizacja partii - polityka Gomułki wobec protestów studenckich (skutki-represje).
Władze bojąc się powiększenia zasięgu protestów, zaczęły:
- organizować wiece poparcia dla Gomułki,
- krytykowały studentów i inteligencję popierajacą protesty,
- rozpoczęła nagonkę na Żydów i Polaków żydowskiego pochodzenia (czystki w partii i kraju) - zarzucając im inspirowanie protesów.
Represje względem protestujących:
- zatrzymanie 2,7 tysięcy osób,
- usunięcie z uczelni 3 tysięcy studentów,
- nasilenie antysemickiej i antyinteligenckiej nagonki (usuwanie z partii, zwalnianie z pracy),
- zmuszenie do emigracji ponad 13 tysięcy osób żydowskiego pochodzenia.
3. Wydarzenia grudnia 1970 roku - przyczyny, przebieg i skutki.
Powodem kolejnych protestów było wprowadzenie tuż przed świętami 1970 roku znacznych podwyżek żywności.
Na Wybrzeżu strajki rozpoczęli pracownicy gdańskiej i szczecińskiej stoczni. Demonstranci spalili komitety wojewódzkie PZPR w Gdańsku i w Szczecinie. Efektem było skierowanie przeciwko protestującym milicji i wojska.
Bilans: 18 osób zabitych, wielu rannych.
Skutki:
- nocne pogrzeby ofiar protestów,
- zmiana władzy - Władysława Gomułkę na stanowisku I sekretarza KC PZPR zastąpił Edward Gierek.
4. Postacie: Gierek, Godlewski, Kisielewski + ocena rządów Gomułki.
- Edward Gierek - I sekretarz KC PZPR, zastąpił na tym stanowisku Władysława Gomułkę po protestach 1970 roku,
- Zbyszek Godlewski - jedna z ofiar tłumienia przez władzę protestów w 1970 roku,
- Stefan Kisielewski - felietonista, członek Związku Literatów Polskich, politykę PZPR nazwał "dyktaturą ciemniaków".
ZAPAMIĘTAJ!
- W drugiej połowie lat 60. XX w. rosło niezadowolenie z rządów Gomułki. W marcu 1968 r. wybuchł bunt społeczny, któremu początek dał protest studentów Uniwersytetu Warszawskiego. Rozszerzył się on na pozostałe uczelnie w kraju. Władze stłumiły bunt z pomocą milicji, a uczestników surowo ukarały.
- Tłumienie protestów studenckich zostało przez ekipę Gomułki połączone z kampanią antysemicką. W jej następstwie tysiące osób straciło pracę i zostało wydalonych z partii. Wiele osób żydowskiego pochodzenia zmuszono do emigracji.
- W grudniu 1970 r. z powodu podwyżki cen żywności na Wybrzeżu wybuchł kolejny bunt społeczny, który został krwawo stłumiony przez milicję i wojsko. W jego wyniku jednak Władysław Gomułka stracił władzę, a nowym I sekretarzem KC PZPR został Edward Gierek.
Zeszyt ćwiczen: 1-5/66-67.
---------------------------
09.03.2022 rok
Temat: Konflikt państwa z Kościołem.
NaCoBeZu:
- znasz daty: 1956, 1966,
- wiesz, kim był kardynał Stefan Wyszyński,
- rozumiesz pojęcia: odwilż, Milenium, Tysiąclecie,
- opisujesz przejawy złagodznia polityki antykościelnej w czasach odwilży,
- omawiasz, na czym polegało zaostrzenie polityki władz wobec Kościoła na początku lat 60.,
- charakteryzujesz spór wokół obchodów Milenium państwa polskiego,
- dostrzegasz znacznie listu biskupów polskich do biskupów niemieckich dla pojednania polsko-niemieckiego po II wojnie światowej,
- oceniasz rolę Kościoła w podtrzymaniu oporu przeciwko komunistycznej władzy w Polsce.
TREŚCI KSZTAŁCENIA:
1. Czas odwilży i złagodzenie polityki wobec Kościoła.
2. Zaostrzenie kursu wobec Kościoła na początku lat 60. XX wieku.
3. Pojednanie biskupów polskich i niemieckich.
4. Obchody Milenium w Polsce.
1. Czas odwilży i złagodzenie polityki wobec Kościoła.
Początkowy czas rządów Gomułki oznaczał poprawę w relacjach państwo-Kościół. Władze złagodziły represyjną politykę:
-> uwalniając prymasa Stefana Wyszyńskiego i innych więzionych duchownych,
-> przywracając lekcje religii do szkół.
Kardynał Wyszyński nadal starał się prowadzić politykę kompromisów z władzą.
W 1956 roku Kościół w Polsce rozpoczął 9-letni okres modlitewnego przygotowania do obchodów tysięcznej rocznicy przyjęcia chrztu przez Polskę.
2. Zaostrzenie kursu wobec Kościoła na początku lat 60. XX wieku.
Gdy Gomułka ugruntował juz swoją władzę (czas małej stabilizacji) - zaczął wycofywać się z ugodowej polityki względem Kościoła (wg władz: ośrodek oporu społecznego przeciwnego komunizmowi).
Zaostrzenie polityki polegało m.in. na:
- zdejmowanie krzyży ze ścian w salach szkolnych,
- ponowne usunięcie religii ze szkół (1961 rok),
- likwidowanie nielicznych szkół przykościelnych, ośrodków wychowawczych i domów opieki,
- zwalnianie sióstr zakonnych pracujących w szpitalach,
- odmawianie zgody na budowe nowych kościołów,
- utrudnianie organizacji pielgrzymek,
- zniesienie dni wolnych od pracy w ważne święta kościelne (6. stycznia, 15. sierpnia),
- komuniści zniechęcali młodych mężczyzn do wstępowania do seminariów (lub jeśli już byli w seminariach - podczas służby wojskowej - próbowano ich zniechęcić do duchowej formacji),
- studenci obserwowani byli przez SB.
Niektóre antykościelne działania spotkały się z ostrym sprzeciwem społecznym - zamieszki w Nowej Hucie (próba usunięcia krzyża stojącego na ulicy).
3. Pojednanie biskupów polskich i niemieckich.
W 1965 roku - polscy biskupi napisali list do biskupów niemieckich, w którym zachęcali do wspólnych obchodów milenium chrztu Polski oraz wzywali do pojednania i przebaczenia za krzywdy II wojny światowej.
Ten list władze komunistyczne wykorzystały do ataków na Kościół - rozsiewały plotki, że polski Kościół sprzyja Niemcom (a wspomnienia II wojny światowej wciąż były bardzo bolesne) i oskarżyły o zdradę narodową (propaganda w komunistycznych mediach i brak szans na obronę przez duchownych).
Dopiero po latach - gest został uznany za jeden z najważniejszych momentów pojednania polsko-niemieckiego.
List biskupów polskich do biskupów niemieckich z 18 listopada 1956 r. (fragment).
Po wszystkim, co się stało w przeszłości, […], trudno się dziwić, że cały Naród polski […] wciąż jeszcze z nieufnością odnosi się do swych najbliższych sąsiadów na zachodzie. […]
I mimo tego wszystkiego, mimo sytuacji obciążonej niemal beznadziejnie przeszłością, właśnie w tej sytuacji, czcigodni Bracia, wołamy do Was: próbujmy zapomnieć! Żadnej polemiki, żadnej dalszej zimnej wojny, ale początek dialogu […].
W tym jak najbardziej chrześcijańskim, ale i bardzo ludzkim duchu wyciągamy do Was […] ręce oraz udzielamy wybaczenia i prosimy o nie. A jeśli, […], po bratersku wyciągnięte ręce ujmiecie, to wtedy dopiero będziemy mogli ze spokojem sumienia obchodzić nasze Millenium w sposób jak najbardziej chrześcijański.
Orędzie biskupów polskich do ich niemieckich braci w chrystusowym urzędzie pasterskim, cyt. za: Wokół Orędzia. Kardynał Bolesław Kominek. Prekursor pojednania polsko-niemieckiego, red. Wojciech Kucharski, Grzegorz Strauchold, Wrocław 2009, s. 407‒409.
- Powiedz, do jakich wydarzeń z przeszłości odwołali się biskupi
- Wyjaśnij, w jaki sposób biskupi uzasadnili swój gest przebaczenia.
Plakat propagandowy przygotowany przez władze.
4. Obchody Milenium w Polsce.
W maju 1966 roku Kościół rozpoczął obchody milenium państwa polskiego.
Kościelne obchody milenijne w Częstochowie, 3 maja 1966 r.
Komuniści chcąc odwrócić uwagę społeczeństwa od działań Kościoła organizowały swoje "imprezy" m.in.:
- defilady,
Defilada tysiąclecia w Warszawie w 1966 r.
- akcję "Tysiąc szkół na tysiąclecie państwa polskiego".
W ramach akcji „Tysiąc szkół na tysiąclecie państwa polskiego”, przy dużym udziale prac społecznych, w całej Polsce wybudowano wiele szkół i przedszkoli. Tysiąclatki– jak popularnie nazwano te obiekty − przyczyniły się do poprawy warunków nauki polskich uczniów.
ZAPAMIĘTAJ!
- Po objęciu władzy przez Władysława Gomułkę nastąpiło chwilowe osłabienie polityki antykościelnej. Zmieniło się to na początku lat 60., kiedy komuniści zaczęli represjonować Kościół.
- W 1965 r. polscy biskupi wystosowali list do niemieckich duchownych ze słowami „udzielamy wybaczenia i prosimy o nie”. Doprowadził on do konfliktu z władzą państwową i stał się pretekstem do ataku na Kościół. W późniejszych latach list ten został jednak potraktowany jako pierwszy krok na drodze do pojednania polsko-niemieckiego.
- Do starcia władzy komunistycznej i Kościoła doszło w 1966 r., w trakcie jubileuszu tysięcznej rocznicy przyjęcia chrztu przez Mieszka I. Komuniści zorganizowali swoje obchody nawiązujące do tysiąclecia istnienia państwa polskiego, które z założenia miały być konkurencyjne wobec uroczystości milenijnych.
Zeszyt ćwiczeń: 1-3/64-65.
------------------------------
02-04.03.2022 rok
Temat: Postalinowska odwilż i mała stabilizacja.
01.03. - DZIEŃ ŻOŁNIERZY WYKLĘTYCH / NIEZŁOMNYCH!!!
NaCoBeZu:
- znasz datę 1956 r.,
- wiesz, kim były następujące postacie: Władysław Gomułka, Józef Cyrankiewicz, Edward Ochab,
- rozumiesz pojęcia: odwilż, mała stabilizacja, poznański czerwiec, rehabilitacja, aparat partyjny, ZOMO, SB, list otwarty, Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, Układ Warszawski,
- wymieniasz zjawiska świadczące o odwilży w Polsce,
- wyjaśniasz, jak doszło do wystąpień w czerwcu 1956 roku, jaki miały przebieg i konsekwencje,
- charakteryzujesz życie codzienne w czasach Gomułki,
- oceniasz działania Gomułki.
TREŚCI KSZTAŁCENIA:
1. Odwilż po śmierci Stalina.
2. Wydarzenia poznańskiego czerwca i października.
3. Czasy małej stabilizacji.
1. Odwilż po śmierci Stalina.
Śmierć Stalina (marzec 1953 r.) nie przyniosła natychmiastowych zmian w Polsce. We wrześniu aresztowano kardynała Wyszyńskiego, społeczeństwo nadal było inwigilowane, a chłopów przymuszano do kolektywizacji.
Jednak kiedy w roku 1956 zmarł Bolesław Bierut, a I sekretarzem PZPR został Edward Ochab - skala terroru znacznie się zmniejszyła. Ogłoszono amnestię (uwolniono tysiące więźniów politycznych), zmniejszono inwigilację obywateli.
2. Wydarzenia poznańskiego czerwca i października.
Złagodzenie represji doprowadziło do sytuacji, w której obywatele zaczęli domagać się także poprawy jakości życia i pracy.
28 czerwca 1956 roku protest rozpoczęli pracownicy poznańskich Zakładów Metalowych im. J. Stalina. Domagali się przede wszystkim podwyżek i wolności.
Protestujący na ulicach Poznania 28 czerwca 1956 r.
Szybko dołączyli się do nich poznaniacy, a protest zaczął nabierać charakteru powstania (zniszczyli komunistyczne emblematy i uwolnili poznańskich więźniów). Władze krwawo słumiły te zamieszki - wysłały czołgi i tysiące żołnierzy. Ok. 50-ciu ofiar, najmłodsza z nich miała... 13 lat.
Czołgi na ulicach Poznania w czerwcu 1956 r.
W październiku 1956 roku doszło do przełomu politycznego - stanowisko I sekretarza PZPR przejął Władysław Gomułka, który obiecał m.in.:
- reformy gospodarcze,
- współpracę z ZSRS na nowych zasadach
Pierwsze wystąpienie Władysława Gomułki (1905−1982), nowego I sekretarza KC PZPR, przed Pałacem Kultury i Nauki oklaskiwały dziesiątki tysięcy mieszkańców stolicy. Gomułka zapowiedział zmiany, ale jednocześnie zakazał dalszych manifestacji.
Przemówienia Władysława Gomułki na VIII Plenum KC PZPR 20 października 1956 r. (fragment).
Przyczyny tragedii poznańskiej i głębokiego niezadowolenia całej klasy robotniczej tkwią u nas w kierownictwie partii, w rządzie. Materiał palny zbierał się całe lata. Sześcioletni plan gospodarczy, reklamowany w przeszłości z wielkim rozmachem, jako nowy etap wysokiego wzrostu stopy życiowej, zawiódł nadzieje szerokich mas pracujących. Żonglerka cyframi, która wykazała 27-procentową zwyżkę płac realnych w sześciolatce, nie udała się. Rozdrażniła tylko bardziej ludzi. Trzeba było wycofać się z pozycji zajętej przez kiepskich statystyków. XX zjazd KPZR* stał się bodźcem do zwrotu w życiu politycznym kraju. Ożywczy, zdrowy prąd poruszył masy partyjne, klasę robotniczą, całe społeczeństwo. Ludzie zaczęli prostować plecy. Milczące, zniewolone umysły zaczęły otrząsać się z trującego czadu zakłamania, fałszu i dwulicowości. Drętwą mowę, panoszącą się poprzednio na trybunach partyjnych i mównicach publicznych oraz na łamach prasy, zaczęło wypierać twórcze, żywe słowo. Niekiedy zabrzmiał i fałszywy ton. Lecz nie ten ton nadawał kierunek. Szeroką falą rozlała się krytyka przeszłości, krytyka gwałtów, wypaczeń i błędów, które nie ominęły żadnej dziedziny życia.
Przemówienie Władysława Gomułki cyt. za: Wiek XX w źródłach, op. cit., Warszawa 1998, s. 401.
- Powiedz, kogo Gomułka uznał za winnego masakry robotników poznańskich w 1956 r.
- Wyjaśnij, jak nowy I sekretarz oceniał plan gospodarczy realizowany w latach 1950−1955.
- Co, według Gomułki, miało wpływ na zmiany, które zaszły w Polsce? Jak zostały one scharakteryzowane?
Zmiany, które sprawiły, że interwencja wojsk sowieckich nie była konieczna:
- zrezygnowano z przymusowej kolektywizacji wsi,
- chłopi mogli samodzielnie gospodarować,
- rehabilitowano skazanych w procesach politycznych (oczyszczano z zarzutów i przywracano odebrane prawa),
- uwolniono prymasa Stefana Wyszyńskiego,
- odesłano do Moskwy wielu sowieckich oficerów,
- do kraju mogli wrócić Polacy, którzy w latach 40-tych zostali zesłani do łagrów.
3. Czasy małej stabilizacji.
Małą stabilizacją nazywano pierwsze lata rządów ludzi skupionych wokół Władysława Gomułki - odejście od polityki represji. Termin - z poezji Tadeusza Różewicza.
Jednak władza nadal była w rękach PZPR, a terror zastąpił nadzór partii nad gospodarką, życiem społecznym i kulturalnym. Wszyatkie ważniejsze decyzje w państwie konsultowano z funkcjonariuszami partii.
W miejsce Urzędu Bezpieczeństwa powstała Służba Bezpieczeństwa. Powstało także tzw. ZOMO, czyli Zmotoryzowane Obwody Milicji Obywatelskiej. Zadaniem tej formacji było tłumienie manifestacji.
Oddział ZOMO.
Zmiany w życiu codziennym:
- zwiększenie zaopatrzenia w sklepach,
- rozwój uprzemysłownienia kraju,
- w domach pojawiały się lodówki, pralki, telewizory,
- rozwijało się budownictwo mieszkaniowe,
- osłabła cenzura (zachodnia muzyka w radiach, zachodnie filmy w kinach, łatwiej było wyjechać z Polski),
- władze zezwoliły na wznowienie działalności harcerstwa (choć pod kontrolą partii).
Stanowiska rządowe zajmowali już Polacy, nie sowieci, jednak w pełni zależni od ZSRS (sowiecki ambasador), nad wojskowością "czuwał" UKład Warszawski, a nad gospodarką - Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej.
ZAPAMIĘTAJ!
- Śmierć Stalina w 1953 r. nie przyniosła w Polsce od razu zauważalnej zmiany polityki władz. Nadal panował terror. Pierwsze oznaki złagodzenia systemu rządów pojawiały się stopniowo. Ograniczono władzę aparatu bezpieczeństwa i nadzór nad obywatelami. Na wolność wypuszczono część więźniów politycznych, zelżała cenzura. Działania te nazwano destalinizacją.
- W czerwcu 1956 r. w Poznaniu doszło do wybuchu buntu społecznego skierowanego przeciwko władzy komunistycznej. Jego uczestnicy domagali się wolności i poprawy jakości życia.
- W październiku 1956 r. I sekretarzem KC PZPR został Władysław Gomułka, który odszedł od dotychczasowej polityki represji okresu stalinizmu. Ograniczono prześladowania i zrezygnowano z kolektywizacji wsi.
- Gomułka odesłał do Moskwy Konstantego Rokossowskiego i innych sowieckich generałów. Za jego rządów ukształtował się nowy model stosunków z ZSRS, który polegał na tym, że nadzór nad PRL Sowieci sprawowali nie bezpośrednio, lecz za pośrednictwem aparatu partyjnego i rządowego.
- Okres sprawowania władzy przez Gomułkę jest nazywany małą stabilizacją, ponieważ władze odeszły częściowo od polityki represji i pozwoliły na poprawę warunków życia w zamian za spokój społeczny.
Zeszyt ćwiczeń: 1-6/62-63.
------------------------
25.02.2022 rok
Temat: Powtórzenie wiadomości z działu "Świat w drugiej połowie XX wieku".
- Po 1945 r. w Afryce i Azji doszło do dekolonizacji. Dotychczasowe kolonie państw europejskich uzyskały niepodległość. Procesowi temu sprzyjało parę czynników, m.in.: osłabienie mocarstw kolonialnych po II wojnie światowej oraz poparcie społeczeństw walczących o wolność przez supermocarstwa (Stany Zjednoczone i ZSRS) oraz ONZ. W szczególności ONZ stawiała sobie za cel wspieranie ruchów narodowowyzwoleńczych w skolonizowanych społeczeństwach. Większość państw uzyskała niepodległość w wyniku pokojowych negocjacji, jak np. Indie, gdzie na czele ruchu stał Mahatma Gandhi. Jednak mieszkańcy niektórych kolonii, m.in. Wietnamu i Algierii, o swoje państwo musieli walczyć.
- W latach 1949−1994 w Republice Południowej Afryki funkcjonował system polityczny zwany apartheidem, który gwarantował uprzywilejowaną pozycję białej mniejszości. Przywódcą czarnoskórej części społeczeństwa, dążącej do zniesienia systemu opartego na rasizmie, był Nelson Mandela. Jego walka skończyła się sukcesem, a Mandelę w 1994 r. wybrano na prezydenta RPA.
- Nowe państwa postkolonialne borykały się z licznymi problemami. W wielu przypadkach niepodległość nie przyniosła dobrobytu ani pokoju. Zyski z eksportu surowców do krajów uprzemysłowionych były niższe niż koszt towarów sprowadzanych do Afryki. Brakowało pieniędzy na inwestycje. Dochodziło do licznych wojen domowych i między państwami, często na tle etnicznym bądź religijnym. Za szybkim przyrostem naturalnym nie nadążał rozwój gospodarczy. Złą sytuację ekonomiczną krajów Czarnego Kontynentu pogarszały dodatkowo nawiedzające je klęski żywiołowe.
- Natomiast kraje Dalekiego Wschodu, takie jak Korea Południowa, Singapur, Malezja, Indonezja, wykorzystały czas odzyskania niepodległości na budowę silnych gospodarek i zwiększenie swego znaczenia na świecie.
- Do najważniejszych konfliktów na Bliskim Wschodzie należy spór arabsko-izraelski. Żydzi licznie przybywali do Palestyny w XX w. Decyzją ONZ w 1947 r. Palestyna została podzielona na część arabską i żydowską. Wobec czego Żydzi ogłosili w 1948 r. powstanie państwa Izrael na przyznanym im terytorium. Arabowie nie chcieli się na to zgodzić. W konsekwencji doszło do kilku wojen arabsko-izraelskich, z których zwycięsko wyszedł Izrael. Obronił swoją pozycję i zajął obszary Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy.
- Dzięki pośrednictwu amerykańskiej dyplomacji w 1993 r. Izrael i Palestyńczycy podpisali umowę, która miała doprowadzić do powstania państwa palestyńskiego. Jednak nie powstało ono do dziś, głównie z powodu sporów o jego granice.
- Na przełomie lat 50. i 60. doszło do zaostrzenia zimnej wojny. ZSRS wpierał ruchy komunistyczne na świecie i próbował obalić rządy proamerykańskie w Ameryce Łacińskiej, Afryce i krajach Dalekiego Wschodu. Z kolei Stany Zjednoczone, zgodnie z doktryną powstrzymywania, widziały w działaniach ZSRS główne zagrożenie bezpieczeństwa i pokoju na świecie. Każde z dwu mocarstw podsycało konflikty lokalne i popierało tę ze stron sporu, która osłabiała wpływy przeciwnika w danym rejonie.
- Zapalnym punktem na mapie świata była Kuba. Od końca XIX w. należała ona do amerykańskiej strefy wpływów. W 1959 r. w wyniku rewolucji władzę objęli tam komuniści. Ich przywódca Fidel Castro zerwał stosunki ze Stanami Zjednoczonymi i związał się z ZSRS. W 1962 r., w związku z umieszczeniem na Kubie sowieckich rakiet, doszło do tzw. kryzysu kubańskiego, który groził wybuchem trzeciej wojny światowej. Amerykanie ogłosili blokadę wyspy. Konflikt zakończył się wycofaniem rakiet z Kuby, a w zamian Stany Zjednoczone zobowiązały się, że nie będą siłowo próbować obalić w tym państwie ustroju komunistycznego.
- Obszarem rywalizacji Stanów Zjednoczonych i ZSRS stały się też Niemcy. Aby zapobiec ucieczkom obywateli do bogatszej RFN, władze NRD w 1961 r. wzniosły wokół Berlina Zachodniego mur nazywany murem berlińskim.
- Od 1945 r. przez 30 lat zmagania zimnowojenne toczyły się na terenie Wietnamu. W 1954 r., po kilkuletniej wojnie i wycofaniu się Francuzów z tych ziem, kraj został podzielony na dwa państwa: komunistyczny Wietnam Północny i Wietnam Południowy związany ze Stanami Zjednoczonymi. W latach 60. w Wietnamie Południowym doszło do zbrojnego konfliktu, w którym Stany Zjednoczone poparły rząd w Sajgonie przeciw komunistycznej partyzantce. Mimo olbrzymiego zaangażowania militarnego i finansowego mocarstwu nie udało się zwyciężyć. Wietnam został w całości opanowany przez komunistów i przez nich zjednoczony.
- W latach 70. doszło do chwilowego odprężenia między państwami bloków wschodniego i zachodniego, czego wyrazem było podpisanie w 1975 r. w Helsinkach umowy potwierdzającej istniejące granice w Europie i ustanawiającej zasady współpracy między krajami w celu zachowania pokoju na świecie.
- W 1949 r. Chiny, poza wyspą Tajwan, dostały się pod rządy Komunistycznej Partii Chin, na której czele stał Mao Zedong. Wprowadził on w Chińskiej Republice Ludowej własną wersję komunizmu zwaną maoizmem. Komuniści rządzili przy użyciu terroru i przekształcili gospodarkę na wzór sowiecki. Reformy gospodarcze mające zmienić rolnicze Chiny w kraj przemysłowy (wielki skok) doprowadziły do śmierci głodowej wielu milionów Chińczyków. Z kolei podczas rewolucji kulturalnej zwolennicy Mao rozpętali kampanię terroru przeciw opozycji, w której wyniku wielu ludzi poniosło śmierć. Kilka lat po śmierci Mao w ChRL zaczęto wprowadzać reformy wolnorynkowe i dopuszczono kapitał zagraniczny. Jednak w 1989 r. ruch na rzecz przemian demokratycznych został krwawo stłumiony przez wojsko.
- Integrację europejską zapoczątkowała w 1950 r. deklaracja Roberta Schumana, szefa francuskiej dyplomacji. Przyspieszyło to odbudowę Europy Zachodniej ze zniszczeń wojennych i zbliżyło do siebie kraje biorące w niej udział. Na apel Schumana o stworzenie organizacji, której działania przyspieszą rozwój przemysłu stalowego i węglowego krajów członkowskich, odpowiedziało początkowo sześć państw: RFN, Francja, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg. Proces ten zapoczątkowało powstanie w latach 50. trzech europejskich instytucji – Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Integracja przyniosła sukces zaangażowanym w nią krajom. Gospodarki państw Europy Zachodniej rozwijały się szybko, a ludzie się bogacili. W 1993 r. Wspólnoty Europejskie przekształciły się w Unię Europejską, która w 2018 r. liczy 28 państw.
- W drugiej połowie XX w. wraz z dynamicznym rozwojem gospodarczym zaszły na Zachodzie głębokie zmiany społeczne i kulturowe. Wykształcił się typ społeczeństwa konsumpcyjnego i państwa opiekuńczego. Zmienił się tradycyjny model rodziny. Młodzi ludzie zaczęli stawiać na system wartości oparty na własnym szczęściu. Kobiety dzięki wykształceniu zyskały większą niezależność. Posiadanie licznego potomstwa ze względów ekonomicznych stało się zbędne dzięki zabezpieczeniom emerytalnym.
- Pod koniec lat 60. XX w. narodziła się kultura młodzieżowa, której zwolennicy krytykowali styl życia swoich rodziców. Bunt pokoleniowy w Stanach Zjednoczonych zbiegł się z protestami przeciw wojnie w Wietnamie. Wśród młodzieży największą popularność zdobył ruch hipisów. Oprócz tego w 1968 r. doszło do wystąpień studenckich w krajach Europy Zachodniej.
- W latach 1962−1965 obradował w Watykanie sobór powszechny zwołany z powodu postępującej laicyzacji w krajach Zachodu. Podjęto wiele decyzji, które m.in. miały unowocześnić Kościół katolicki i zbliżyć go do wiernych, a także umożliwić podjęcie dialogu z innymi wyznaniami chrześcijańskimi.
- Po 1945 r. olbrzymi wpływ na kulturę światową wywarli twórcy amerykańscy. Zjawisko to jest nazywaneamerykanizacją kultury.
- Rozwój środków masowego przekazu − telewizji, telefonii i internetu − w drugiej połowie XX w. spowodował przyspieszenie obiegu informacji na świecie.
Plakat reklamowy zachęcający do wypoczynku nad morzem. Od lat 60. coraz więcej ludzi miało płatne urlopy i chętnie spędzało wolne dni w atrakcyjnych miejscach. Z tego powodu rozwinęła się sieć biur turystycznych.
Rozwiązania zadań zapisz w zeszycie.
ZADANIE 1.
Spośród wymienionych wydarzeń wybierz wydarzenie chronologicznie pierwsze i chronologicznie ostatnie.
- wydarzenie chronologicznie pierwsze A / B / C / D / E
- wydarzenie chronologicznie ostatnie A / B / C / D / E
- kryzys kubański
- wycofanie się Francuzów z Wietnamu
- powstanie Unii Europejskiej
- budowa muru berlińskiego
- powstanie Chińskiej Republiki Ludowej
ZADANIE 2.
Wskaż wszystkie poprawne odpowiedzi.
- Jakie były przyczyny dekolonizacji?
- Osłabienie mocarstw kolonialnych w wyniku II wojny światowej.
- Sprzeciw Stanów Zjednoczonych i ZSRS wobec powstania nowych państw na terenie kolonii.
- Poparcie ONZ dla ruchów narodowowyzwoleńczych.
- Dążenia narodów Azji i Afryki do stworzenia własnych państw.
- Co było konsekwencją dekolonizacji w Afryce?
- Szybki rozwój gospodarczy krajów Afryki.
- Demokratyzacja nowo powstałych państw.
- Kryzys gospodarczy w krajach afrykańskich.
- Przejęcie władzy przez dyktatorów w wielu krajach Afryki.
ZADANIE 3.
Przyjrzyj się plakatowi i wskaż poprawne dokończenie każdego zdania.
- Tematyka plakatu odnosi się do
- Związku Sowieckiego.
- Chińskiej Republiki Ludowej.
- Stanów Zjednoczonych.
- Izraela.
- Na plakacie został przedstawiony
- Stalin.
- Hitler.
- Mao Zedong.
- Mussolini.
- W państwie, którego przywódca został pokazany na plakacie, doszło po 1945 r. do
- rewolucji antykomunistycznej.
- rewolucji kulturalnej.
- rewolucji obyczajowej.
ZADANIE 4.
Przeanalizuj dane zawarte w tabeli i wskaż poprawne dokończenie każdego zdania.
| Lata | Stany Zjednoczone | Związek Sowiecki |
| 1948−1957 | 339,0 | 221,3 |
| 1958−1967 | 535,6 | 511,3 |
| 1968−1977 | 1682 | 1522 |
| 1978−1988 | 1994 | 1364 |
| 1989−1990 | 838,3 | 395,4 |
Wydatki zbrojeniowe w latach 1948−1990 (w mld dolarów)
Źródło: P. Ostaszewski, Międzynarodowe stosunki polityczne. Zarys wykładów, Warszawa 2010, s. 312.
- Tabela pokazuje wydatki na zbrojenia
- Stanów Zjednoczonych i Francji.
- Związku Sowieckiego i Stanów Zjednoczonych.
- państw Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych.
- W całym okresie objętym tabelą wydatki na zbrojenia
- były wyższe w ZSRS.
- były wyższe w Stanach Zjednoczonych.
- były takie same w obu państwach.
ZADANIE 5.
Przyporządkuj podanym postaciom właściwe informacje.
- Robert Schuman
- Nelson Mandela
- Jaser Arafat
- Mahatma Gandhi
- Mao Zedong
- Lider ruchu na rzecz uwolnienia się Indii spod panowania brytyjskiego, zwolennik pokojowych metod walki.
- Przywódca Afrykańskiego Kongresu Narodowego. Stał na czele ruchu walczącego z apartheidem. W 1993 r. otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla za doprowadzenie do demokratyzacji RPA.
- Przywódca Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Podpisał w Waszyngtonie umowę o autonomii na Zachodnim Brzegu Jordanu i w Strefie Gazy.
- Szef francuskiej dyplomacji. Jeden z pomysłodawców powołania do życia wspólnot gospodarczych w Europie.
ZADANIE 6.
Przyjrzyj się plakatowi i wskaż poprawne dokończenie każdego zdania.
- Zdaniem autora tego rysunku data 1 maja 2004 r. jest powodem do świętowania, ponieważ tego dnia
- przestała istnieć Unia Europejska.
- przyjęto do Unii Europejskiej nowe państwa.
- obchodzimy Święto Pracy.
- Flaga przedstawiona na rysunku ma kształt
- Ameryki.
- Azji.
- Europy.
- Australii.
Zeszyt ćwiczeń: 1-4/60-61.
---------------------------
23.02.2022 rok
Temat: Przemiany społeczne i kulturowe w drugiej połowiek XX wieku.
NaCoBeZu:
- znasz datę 1968 r.;
- znasz postać Elvisa Presleya i zespół The Beatles;
- rozumiesz pojęcia: państwo opiekuńcze, społeczeństwo konsumpcyjne, społeczeństwo informacyjne, ruch hipisowski, punk, rock and roll, feminizm, kraje Trzeciego Świata, internet, amerykanizacja, globalizacja, Sobór Watykański II, laicyzacja;
- wymieniasz postanowienia Soboru Watykańskiego II;
- opisujesz przemiany społeczne i kulturowe, jakie nastąpiły u schyłku lat 50. oraz w latach 60. i 70. XX w.;
- porównujesz proces przemian społecznych w krajach Zachodu, za żelazną kurtyną i w krajach Trzeciego Świata;
- analizujesz zjawiska amerykanizacji i globalizacji.
TREŚCI KSZTAŁCENIA:
1. Narodziny społeczeństwa konsumpcyjnego.
Po wojnie w państwach zachodnich doszło do szybkiego rozwoju gospodarczego i poprawy jakości życia. Spadło bezrobocie, skrócono czas pracy (wolne soboty!), wzrastały pensej, przy jednoczesnym spadku cen produktów.
Obywatele mieli różne prawa (model państwa opiekuńczego):
- płatne urlopy,
- zasiłki dla bezrobotnych,
- emerytury,
- dopłaty do mieszkań.
Wszystko to sprawiło, że ludzie, mając więcej pieniędzy, mogli kupować wiele towarów ułatwiających życie, np. lodówek, pralek, samochodów, ale i takich, które zycie uprzyjemniały: radio, telewizor. W ten sposób powstało społeczeństwo konsumpcyjne, czyli nastawione na budowanie swojego dobrobytu.
W latach 50. XX wieku rozpowszechniły sie reklamy, majace zachęcić ludzi do kupowania określonych produktów.
Plakat reklamowy z lat 50. XX w.
Pierwsze centra handlowe. Na Zachodzie w krótkim czasie powszechny stał się widok ludzi pchających wózki pełne różnorakich produktów.
W latach 60. i 70. XX wieku zmieniła sie struktura zatrudnienia - coraz więcej ludzi kończyło szkoły średnie i studia, czyli coraz mniej było pracowników fizycznych.
Więcej ludzi podróżowało po świecie - powstawały biura podróży.
2. Rewolucja obyczajowa i bunt młodzieżowy z roku 1968.
Lata 60. XX wieku to czas sporu światopoglądowego (konfliktu pokoleń). Pokolenie rodziców (pamiętającyc czasy wojny) stanowiło pokolenie konsumpcyjne, natomiast pokolenie dzieci (wykształcone) buntowało się przeciwko takiemu modelowi życia. Buntowali się także przeciwko wojnie w Wietnamie, rasizmowi i wykorzystywaniu krajów Trzeciego Świata. Krytykowali też tradycyjny model rodziny (kobieta = dom + dzieci).
Manifestacja antywojenna z udziałem hipisów. W drugiej połowie lat 60. XX w. przez Stany Zjednoczone przetoczyła się fala protestów młodzieży przeciwko wojnie w Wietnamie.
Hipisi:
- sprzeciw wobec wojny w Wietnamie,
- pacyfiści,
- podczas manifestacji wręczali kwiaty policjantom i żołnierzom (tzw. "dzieci kwiaty"),
- odmawianie poboru do wojska,
- kolorowe ubrania,
- długie włosy,
- odrzucali władzę rodzicielską i żyli we wspólnotach zakładanych na obrzeżach miast.
W 1968 roku na zachodzie Europy doszło do tzw. rewolucji studenckiej -> domagano się lewicowych reform.
Zmienił się model rodziny - kobiety były lepiej wykształcone, więc i bardziej samodzielne. Upowszechnił się ruch feministyczny.
Rewolucja obyczajowa:
- stawiano na osobiste szczęście,
- mała ilość dzieci w rodzinach (system emerytalny i rentowy),
- spadek religijności,
- wzrost rozwodów i wolnych związków,
- wzrost liczby dzieci rodzących się poza małżeństwami.
Hipisi. Długie włosy, które nosili młodzi mężczyźni, budziły sprzeciw i niezrozumienie pokolenia ich rodziców.
3. Amerykanizacja kultury.
W drugiej połowie XX wieku wzrosło znaczenie radia, telewizji, kina, prasy kolorowej. Największą popularnością cieszyła się kultura amerykańska.
Dzięki postępowi technologicznemu architekci mogli zacząć projektować budowle o bardzo skomplikowanych konstrukcjach. Na zdjęciu muzeum sztuki współczesnej w Bilbao.
Symbolem kultury młodzieżowej stał się rock and roll. Ogromną popularnością cieszył się m.in. Elvis Presley oraz zespoły The Betles i The Rolling Stones
Elvis
The Beatles
The Rolling Stones
The Beatles _ Help
Działająca w latach 1960−1970 grupa The Beatles, pochodziła z Liverpoolu w Wielkiej Brytanii. Przyciągała na swoje koncerty tysiące fanów, a jej płyty sprzedawały się w milionowych nakładach.
4. Reforma Kościoła katolickiego.
Przemiany społeczne doprowadziły do laicyzacji społeczeństwa, dlatego Kościół katolicki usiłował temu przeciwdziałać.
W latach 1962-1965 odbył się Sobór Watykański II:
- liturgia w językach narodowych wyparła łacinę,
- papieże zaczęli odbywać pielgrzymki,
- rozpoczęcie dialogu z innymi wyznaniami,
- zwiększenie udziału osób świeckich w życiu kościoła.
Obrady Soboru Watykańskiego II.
5. Społeczeństwo informacyjne.
Od lat 60. XX wieku nastąpił szybko rozwój telewizji i telefonii. W Stanach Zjednoczonych w 1983 roku pojawiły się telefony komórkowe.
10 lat wcześniej wynaleziono mikroprocesory, które następnie wykorzystano do tworzenia tzw. komputerów osobistych.
Również w latach 60. XX wieku zaczęto tworzyć wojskową sieć komunikacji - Internet. W latach 90. XX wieku - rozbudowano sieć internetową również w Polsce.
Globalizacja życia społecznego i kulturalnego.
ZAPAMIĘTAJ!
- W latach 50. i 60. XX w. kraje Zachodu przeżywały okres szybkiego wzrostu gospodarczego. Przełożył się on na poprawę warunków życia i spowodował powstanie społeczeństwa konsumpcyjnego.
- W latach 60. XX w. narodziła się kultura młodzieżowa, której uczestnicy krytykowali styl życia swoich rodziców. Bunt pokoleniowy był szczególnie widoczny w Stanach Zjednoczonych, gdzie zbiegł się z protestami przeciw wojnie w Wietnamie.
- W latach powojennych oprócz zmian ekonomicznych i społecznych zaszły zmiany w obyczajowości i kulturze. Na świecie zyskała uznanie i rozpowszechniła się amerykańska kultura rozrywkowa. Zjawisko to nazywa się amerykanizacją kultury.
- Rozwój środków masowego przekazu w drugiej połowie XX w. spowodował przyspieszenie obiegu informacji w świecie.
zeszyt ćwiczeń: 1-6/58-59.
-------------------------
18.02.2022 rok
Temat: Proces integracji europejskiej.
NaCoBeZu:
- znasz daty: 1951 r., 1957 r., 1993 r., 2004 r.;
- znasz postaci: Jeana Monneta, Konrada Adenauera, Roberta Schumana;
- wymieniasz główne organy Unii Europejskiej i ich funkcje;
- wymieniasz przyczyny powstania UE;
- opisujesz etapy powstawania UE;
- wyjaśniasz skróty: UE, EWWiS;
- wyjaśniasz, czym jest wspólny rynek i co jest podstawowym celem działalności UE;
- wskazujesz na mapie kraje członkowskie UE;
- dostrzegasz szanse wynikające z powstania UE;
- analizujesz proces powstawania i rozszerzania się UE;
- oceniasz skutki powstania UE.
TREŚCI KSZTAŁCENIA:
1. Przyczyny i początki procesu integracji europejskiej.
2. Powstanie Unii Europejskiej i etapy jej rozszerzania.
3. Główne organy Unii.
1. Przyczyny i początki procesu integracji europejskiej.
Po II wojnie światowej europejska gospodarka wymagała odbudowy. Stany Zjednoczone namawiały do nawiązania współpracy krajów kontynentu bloku demokratycznego. Współpraca miała nie tylko wzmocnić państwa ekonomicznie, ale także zapobiec ewentualnym konfliktom w przyszłości.
Pomysłodawcą utworzenia wspólnot gospodarczych był szef francuskiej dyplomacji - Robert Schuman. 9 maja 1950 roku zwrócił się z apelem do rządów europejskich - o utworzenie organizacji, mającej przyspieszyć rozwój przemysłu stalowego i węglowego. Połączenie tych gałęzi przemysłu miało zapobiec konfiktom między państwami, które podejmą współpracę.
Robert Schuman (1886−1963) wygłaszający przemówienie w maju 1950 r. Ten prawnik i polityk pochodził z Lotaryngii, która do 1918 r. była niemiecka. Po odzyskaniu jej przez Francję stał się obywatelem Francji i zaangażował się w jej życie polityczne. Podczas II wojny światowej działał w ruchu oporu. Z tego powodu groziło mu wywiezienie do obozu koncentracyjnego, ale udało mu się ukryć przed nazistami. Mimo swoich negatywnych doświadczeń wojennych zabiegał po 1945 r. o pojednanie z Niemcami.
W 1951 roku w Paryżu - powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali (Francja, Włochy, RFN, Belgia, Holandia i Luksemburg).
6 lat później powstała Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG). Objęła ona swym zasięgiem inne dziedziny gospodarki: przemysł motoryzacyjny, stoczniowey, rolnictwo, transport i handel.
Powstała też Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euroatom).
Z czasem wszystkie te instytucje zaczęto nazywać Wspólnotami Europejskimi.
Utworzono także Parlament Europejski, mający tworzyć europejskie prawa.
Celem wspólnot stała się więc nie tylko szeroko pojęta współpraca gosporadcza, ale również polityczna. Powstał wspólny rynek, zlikwidowano cła i barery uniemożliwiające przepływ usług, towarów i ludzi.
2. Powstanie Unii Europejskiej i etapy jej rozszerzania.
W 1993 roku Wspólnoty Europejskie przekształciły się w Unię Europejską (UE).
Założeniem UE jest zachowanie pełnej suwerenności państw członkowskich. Wymogiem jest jednak spełnianie standardów państwa demokratycznego i przestrzeganie praw człowieka.
Zgodnie z założeniem państwa członkowskie mają współpracować w dziedzinie polityki wewnętrznej i sądownictwa, prowadzą także wspólną politykę zewnętrzną (zagraniczną) i obronną.
Część państw przyjęła wspólną walutę - euro.
Etapy rozszerzania Unii Europejskiej.
W momencie powstania UE liczyła 12 państw członkowskich, obecnie jest ich 27 (wycofanie się Wielkiej Brytanii).
Europejska Wspólnota Węgla i Stali – organizacja międzynarodowa założona w 1951 r. i mająca na celu wspieranie rozwoju przemysłu stalowego i węglowego swych członków. Zapoczątkowała proces integracji europejskiej.
Unia Europejska − związek niepodległych państw utworzony w 1993 r., zrzeszający w 2018 r. 28 państw i zmierzający do jak najściślejszego zbliżenia ekonomicznego, społecznego i politycznego państw europejskich.
wspólny rynek − współpraca gospodarcza między państwami polegająca na zniesieniu utrudnień w działalności produkcyjnej, handlowej i usługowej (zakładająca wolny przepływ osób, towarów, usług).
3. Główne organy Unii.
Rada Europejska - wyznacza główne kierunki rozwoju UE (głowy państw lub rządów).
Rada UE - prawodawstwo (ministrowie).
Komisja Europejska - komisarze odpowiedzialni za różne dziedziny, np. rolnictwo, handel.
Parlament Europejski - współuczestniczy w tworzeniu prawa, kontroluje jego przestrzegania.
Większość organów unijnych ma siedzibę w Brukseli.
Dawne przejście graniczne. Układ z Schengen podpisany w 1985 r. zapoczątkował proces znoszenia kontroli w ruchu osobowym pomiędzy krajami Wspólnot Europejskich, a później Unii Europejskiej. Z granic wewnętrznych stopniowo zniknęły szlabany, usunięto też urzędników sprawdzających paszporty i przewożony bagaż. Dzięki temu podróżowanie między poszczególnymi krajami europejskimi stało się szybsze i łatwiejsze, co z kolei przyczyniło się m.in. do wzrostu handlu i bliższego poznania się narodów europejskich.
ZAPAMIĘTAJ!
- Integracja europejska miała przyspieszyć odbudowę Europy ze zniszczeń wojennych, osłabić wpływy komunistów w zachodnich społeczeństwach i umocnić pokój na świecie.
- W 1951 r. powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali, a sześć lat później jej członkowie powołali Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Powstała też Europejska Wspólnota Energii Atomowej.
- Integracja przyniosła sukces zaangażowanym w nią krajom. Gospodarki państw Europy Zachodniej zaczęły się szybko rozwijać, a sytuacja materialna ich mieszkańców znacznie się polepszyła.
- W 1993 r. powstała Unia Europejska, zakładająca jeszcze bliższą współpracę państw członkowskich, niż miało to miejsce w ramach wspólnot. Większość państw Unii ma wspólną walutę, którą jest euro, i blisko współpracuje w dziedzinie polityki wewnętrznej, zagranicznej i obronnej.
- Pierwsze kraje postkomunistyczne, w tym Polska, weszły do Unii Europejskiej w 2004 r.
zeszyt ćwiczeń: 1-4/56-57.
-------------------------
16.02.2022 rok
Temat: Daleki Wschód - Chiny i Japonia.
NaCoBeZu:
- znasz daty: 1949 r., 1959 r., 1966−1976;
- znasz postać Mao Zedonga;
- umiesz wskazać na mapie Chiny i Japonię;
- rozumiesz pojęcia: Kuomintang, ChRL, maoizm, wielki skok, rewolucja kulturalna, Tiananmen, azjatycki tygrys;
- omawiasz, jak układały się stosunki pomiędzy ChRL a ZSRS po 1949 r.;
- opisujesz stosunki japońsko-amerykańskie po 1945 r.;
- wyjaśniasz, w jakich okolicznościach komuniści przejęli władzę w Chinach;
- oceniasz rządy komunistów w Chinach.
TREŚCI KSZTAŁCENIA:
1. Komunizm w Chinach.
2. Japonia po II wojnie światowej.
1. Komunizm w Chinach.
Po zakończeniu II wojny światowej w Chinach ponownie wybuchła wojna, tym razem domowa - pomiędzy rządem kontrolowanym przez Partię Narodową (Kuomintang)a Komunistyczną Partią Chin (Mao Zedong). W 1949 komuniści zajęli cały kraj i ogłoszono powstanie Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL).
Przedstawiciele rządu i ich sojusznicy schronili się na Tajwanie, używając nazwy Republika Chińska.
ChRL + ZSRS, Tajwan + Stany Zjednoczone
W latach 60. XX wieku relacje ChRL i ZSRS osłabły, ponieważ Mao nie zgadzał się na to, by sowieci dowodzili krajami komunistycznymi. W latach 70. wykorzystali to amerykanie dogadując się z komunistami (kompromis polegał na tym, że chińscy komuniści zajęli w ONZ miejsca zajmowane dotychczas przez przedstawicieli rządu na Tajwanie; nie zgodzili się jednak na zjednoczenie Tajwanu z Chinami).
Komunizm w Chinach przybrał formę tzw. maoizmu:
- rządy jednej partii,
- kult wodza,
- cenzura,
- kolektywizacja rolnictwa,
- nacjonalizacja przemysłu i handlu,
- walka z religiami, zwłaszcza z chrześcijaństwem.
Chiny = totalitaryzm, społeczeństwo całkowicie podporządkowane państwu.
1959 rok = wielki skok - polityka reform, które miały przyspieszyć rozwój gospodarczy. Jednak zostały one źle zaplanowane i doprowadziły do głębokiego kryzysu, głównie w rolnictwie.
1966 rok = rewolucja kulturalna, mająca stworzyć komunistyczne społeczeństwo i kulturę. Opierała się głównie na atakach na integencję. Prowadzono przeciw nim kampanię nienawiści. Tracili pracę, byli poniżani, bici, także mordowani. Oskarżano ich o próby wprowadzenia kapitalizmu - stąd życie w ciągłym strachu.
Przedstawieni na zdjęciu zwolennicy Mao trzymają w rękach tzw. czerwone książeczki. Były one obowiązkową lekturą każdego Chińczyka, ponieważ zawierały cytaty z przemówień i pism przywódcy.
Terror trwał do śmierci Mao w 1976 roku.
Deo Xiaoping (nowy przywódca ) otworzył Chiny na zagraniczne inwestycje i wprowadził elementy gospodarki kapitalistycznej. To doprowadziło do dynamicznego rozwoju kraju.
Komuniści blokowali jednak reformy polityczne. W czerwcu 1989 roku na placu Tiananmem w Pekinie krwawo stłumili protesty (rząd chiński: 241 ofiar, Chiński Czerwony Krzyż - 2600).
Demonstracja na placu Tiananmen. Jeden z manifestujących usiłuje zatrzymać kolumnę czołgów. Zdjęcie to stało się symbolem dążenia człowieka do wolności.
2. Japonia po II wojnie światowej.
Japonia po wojnie znalazła się pod okupacją amerykańską, która przełożyła się na wprowadzenie demokracji. Japończycy zadbali o rozwój gospodarczy swojego kraju i unowocześnienie produkcji, dzięki temu Japonia jest dziś jednym z najlepiej rozwiniętych gospodarczo krajów na świecie (tzw. azjatycki tygrys gospodarczy, obok Korei południowej, Tajwanu i Singapuru).
ZAPAMIĘTAJ!
- W 1949 r. w Chinach komuniści zdobyli władzę i założyli Chińską Republikę Ludową (ChRL).
- W 1959 r. w ChRL rozpoczęto nieudane reformy gospodarcze – tzw. wielki skok – w których wyniku życie straciły miliony osób.
- Komunistyczny przywódca Chin Mao Zedong w 1966 r. rozpoczął tzw. rewolucję kulturalną, czyli kampanię terroru wymierzoną w jego potencjalnych przeciwników.
- Po śmierci Mao Chiny stopniowo przyjęły gospodarkę wolnorynkową z zachowaniem dotychczasowego ustroju (rządy jednej partii).
- Po II wojnie światowej Japonia stała się państwem demokratycznym, sprzymierzonym ze Stanami Zjednoczonymi, mającym dobrze rozwiniętą gospodarkę.
Zeszyt ćwiczeń: 1-5/54-55
-------------------------
11.02.2022 rok
Temat: Rywalizacja Stanów Zjednoczonych i ZSRS.
NaCoBeZu:
- znasz daty: 1959 r., 1962 r.;
- znasz postaci: Fidela Castro, Nikity Chruszczowa;
- umiesz wskazać przyczyny i potencjalne skutki kryzysu kubańskiego;
- rozumiesz pojęcia: odprężenie, kryzys kubański, mur berliński;
- wymieniasz przyczyny wojen w Wietnamie i Afganistanie;
- opisujesz formy rywalizacji wielkich mocarstw w okresie zimnej wojny;
- wyjaśniasz, czym było i jak się przejawiało odprężenie w stosunkach międzynarodowych;
- analizujesz przyczyny i skutki zimnowojennej rywalizacji USA i ZSRS.
TREŚCI KSZTAŁCENIA:
1. Zaostrzenie zimnej wojny.
2. Kryzys kubański.
3. Kryzys berliński.
4. Wojny w Wietnamie i w Afganistanie.
1. Zaostrzenie zimnej wojny.
Po śmierci Józefa Stalina doszło do krótkotrwałej poprawy stosunków między Stanami Zjednoczonymi i ZSRS. Nie było jednak możliwe utrzymanie takiego stanu rzeczy zbyt długo. ZSRS wspierał kraje komunistyczne i usiłował obalić rządy proamerykańskie na świecie (Ameryka Łacińska, Afryka, Bliski i Daleki Wschód), podczas gdy Stany Zjednoczone - kierowały się doktryną powstrzymywania (Truman) i działania ZSRS uznała za zagrożenie pokoju i bezpieczeństwa na świecie.
2. Kryzys kubański.
Początkowo Kuba należała do amerykańskiej strefy wpływów, jednak Kubańczycy czuli się wykorzystywani przez dyktatorów związanych ze Stanami Zjednoczonymi.
Gdy w wyborach wygrał Fidel Castro (1959 rok), zerwał stosunki ze Stanami Zjednoczonymi i zwrócił się w stronę ZSRS. Pozwoli np. Sowietom na instalację na Kubie rakiet z bronią jądrową.
W odpowiedzi na te działania - Stany Zjednoczone ogłosiły blokadę Kuby (1962 rok).
Konfliktu zbrojnego udało się jednak uniknąć - ZSRS wycofał rakiety, a Stany Zjednoczone obiecały, że nie będą próbować obalić panującego na wyspie komunizmu.
Spotkanie Fidela Castro z Nikitą Chruszczowem. ZSRS z radością powitał kubańską rewolucję. Dla sowieckich przywódców była ona dowodem na atrakcyjność idei komunistycznych i potwierdzeniem tezy Marksa, że rewolucja ogarnie stopniowo cały świat. Kuba stała się pierwszym komunistycznym przyczółkiem na zachodniej półkuli.
3. Kryzys berliński.
Innym punktem zapalnym (obok Kuby) był Berlin. Mieszkańcy wschodniego NRD masowo uciekali do zachodniego RFN. Dlatego sowieci wznieśli mur wokół Berlina Zachodniego (1961 rok). Mur berliński został zburzony w 1989 roku. W czasie jego istenia życie straciło ponad 120 osób, usiłujących uciec na zachód.
Mur w Berlinie stał się jednym z symboli zimnej wojny i dowodem braku wolności w sowieckiej strefie wpływów. Strzegący go wartownicy nie wahali się użyć broni, aby nie dopuścić do ucieczki obywateli NRD. Widoczne na zdjęciu stalowe kozły miały uniemożliwić staranowanie muru ciężarówką.
4. Wojny w Wietnamie i w Afganistanie.
Kolejnym obszarem rywalizacji miedzy mocarstwami był również Wietnam (dawna kolonia francuska).
Jeńcy francuscy wzięci do niewoli przez Wietnamczyków w bitwie pod Dien Bien Phu [czytaj: dien bien fu] w 1954 r. Bitwa ta przypieczętowała klęskę Francji w wojnie wietnamskiej.
Wietnam podzielony został na dwie części: komunistyczną (Wietnam Północny) i związaną ze Stanami Zjednoczonymi (Wietnam Południowy).
W latach 60. XX wieku doszło tam do konfliktu zbrojnego, wyniku której zginęło wielu amerykańskich żołnierzy i ludności cywilnej. Fakt ten wywołał liczne protesty.
Amerykańscy żołnierze w Wietnamie. Wielu z nich nie rozumiało sensu tego konfliktu. Musieli walczyć w tropikalnym klimacie, często w dżungli. Dodatkową trudność sprawiało im odróżnienie cywili od komunistycznych partyzantów i żołnierzy armii Wietnamu Północnego, dozbrajanego przez Chiny i ZSRS.
Stany Zjednoczone postanowiły wycofać swoje wojska, co spowodowało przejęcie całego Wietnamu przez rządy komunistyczne.
Odprężenie w stosunkach między Wschodem i Zachodem.
W 1975 roku w Helsinkach doszło do rozmów, które miały zapowiec wybuchowi kolejnej wojny światowej. Stany Zjednoczone i ZSRS zobowiązały się do ograniczenia wyścigu zbrojeń. Było to tzw. odprężenie.
Na początku lat 80. XX wieku - stosunki między supermocarstwami ponownie się zepsuły. Powodem były - stan wojenny w Polsce oraz sowiecka interwencja zbrojna w Afganistanie.
Podbój kosmosu.
Podbój kosmosu był jednym z etapów udowodnienia światu przewagi technologicznej. W 1961 roku ZSRS wysłał w kosmos pierwszego człowieka (Jurij Gagarin). 8 lat później udało się to również Stanom Zjednoczonym.
Lądowanie człowieka na Księżycu w 1969 r. Sukcesy w podboju kosmosu Amerykanie i Sowieci starali się wykorzystać w propagandzie. Ścigano się o to, kto pierwszy stanie na Księżycu. Gdy udało się to Stanom Zjednoczonym, ZSRS zrezygnował ze swoich starań.
Podczas ocieplenia w relacjach - supermocarstwa wysłały w kosmo wspólną misję (Sojuz-Apollo, 1975 rok).
ZAPAMIĘTAJ!
- Na przełomie lat 50. i 60. XX w. doszło do zaostrzenia zimnej wojny.
- W 1959 r. władzę na Kubie przejął Fidel Castro, który związał się z ZSRS. Po zainstalowaniu na wyspie sowieckich rakiet świat stanął na krawędzi wojny.
- W 1961 r. NRD wybudowała wokół Berlina Zachodniego mur, który miał uniemożliwić ucieczkę ze wschodnich Niemiec do RFN.
- W latach 60. i 70. XX w. armia Stanów Zjednoczonych stanęła po stronie Wietnamu Południowego, który bronił się przed ekspansją ze strony komunistów. Amerykanie wojnę tę przegrali.
- W latach 70. XX w. doszło do przejściowego ocieplenia stosunków między ZSRS a Stanami Zjednoczonymi.
Zeszyt ćwiczeń: 1-5/52-53.
-------------------------
09.02.2022 rok
Temat: Bliski Wschód - konflikty arabsko-izraelskie.
Proszę o przesłanie ma maila: justyna.maria.wolniak@gmail.com zadań z zeszytu ćwiczeń: 4,5/49 oraz 5/51.
NaCoBeZu:
- znasz daty: 1948 r., 1993 r.;
- znasz postaci: Jasira Arafata, Icchaka Rabina;
- umiesz wskazać na mapie państwo Izrael, obszar Palestyny, Półwysep Synaj, Egipt, Wzgórza Galon, Syrię, Jordanię i Liban;
- rozumiesz pojęcia: syjonizm, Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OWP), autonomia;
- wymieniasz przyczyny powstania syjonizmu;
- opisujesz, jak doszło do powstania państwa Izrael;
- wyjaśniasz, dlaczego Palestyna jest zaliczana do najbardziej zapalnych regionów Bliskiego Wschodu;
- charakteryzujesz stosunki Izraela z państwami sąsiednimi.
TREŚCI KSZTAŁCENIA:
1. Narodziny syjonizmu i okres międzywojenny.
2. Powstanie państwa Izrael.
3. Konflikt palestyński.
1. Narodziny syjonizmu i okres międzywojenny.
syjonizm − ideologia i ruch polityczny dążący do utworzenia żydowskiego państwa Izrael na terenie Palestyny i utrzymania jedności narodu żydowskiego żyjącego w rozproszeniu.
Syjonizm zapoczątkował emigrację Żydów z całego świata do Palestyny (wówczas należącej do Turcji). To spowodowało obawy Arabów o to, że staną się mniejszością na tych terenach.
Nad wrogością arabsko-żydowską nie udało się zapanować Wielkiej Brytanii, która kontrolowała Palestynę (z ramienia Ligi Narodów).
2. Powstanie państwa Izrael.
Państwa członkowie ONZ postanowiły zapobiec konfliktowi i podzieliły Palestynę na dwie części: arabską i żydowską. Miasto Jerozolima - miało pozostać pod międzynarodowym zarządem.
Żydzi w 1948 roku ogłosili powstanie w Palestynie państwa Izrael.
Fragment proklamacji państwa Izrael z 14 maja 1948 r.
Erec [ziemia] Izrael był kolebką narodu żydowskiego. Tu kształtowała się jego tożsamość duchowa, religijna i polityczna. To tutaj, po raz pierwszy, Żydzi stworzyli państwo […]. Po przymusowym wygnaniu ze swej ziemi przez cały okres rozproszenia naród zachował wiarę i nigdy nie zaprzestał pełnej nadziei modlitwy o powrót do swej ojczyzny i odzyskanie politycznej niezawisłości. W ostatnich dziesięcioleciach rozpoczął się ich masowy powrót. Pionierzy i bojownicy użyźnili pustynię, przywrócili hebrajski, zbudowali wioski i miasta […]. Stosownie do tego my, przedstawiciele rady narodu, reprezentanci społeczności żydowskiej w Izraelu i ruchu syjonistycznego, zgromadzeni tu w dniu wygaśnięcia mandatu brytyjskiego w Izraelu […] ogłaszamy niniejszym utworzenie żydowskiego państwa na ziemi izraelskiej, które znane ma być jako Izrael.
Proklamacja państwa Izrael, cyt. za: Wiek XX w źródłach, op. cit., Warszawa 1998, s. 311.
- Wymień argumenty za stworzeniem państwa Izrael w Palestynie podane w tekście źródłowym. Kto ogłosił powstanie Izraela?
- Dlaczego na ogłoszenie powstania państwa wybrano dzień 14 maja 1948 r.? Co tego dnia zmieniało się w statusie terytorium?
Wkrótce po ogłoszeniu powstaniu Izraela - wybuchła pierwsza wojna arabsko-izraelska (1948-1949). Dzięki niej Izrael powięszył swoje terytorium.
W latach 1956, 1967, 1973 Izrael ztoczył kolejne wojny (z Egiptem, Syrią i Jordanią). W ich wyniku dalszemu powieszeniu uległy ziemie Izraela.
Bliski Wschód – Izrael i państwa arabskie
- Wskaż państwa sąsiadujące z Izraelem, z którymi kraj ten toczył wojny. Któremu z nich odebrał Wzgórza Golan?
- Powiedz, które terytorium Egiptu przez kilkanaście lat okupowała armia izraelska.
Egipt był pierwszym państwem, które zdecydowało się na zawarcie pokoju i uznało prawo Izraela do istnienia. W zamian za to Izrael wycofał się z półwyspu Synaj.
3. Konflikt palestyński.
W latach 60. XX wieku Palestyńczycy nie zgadzający się na istnienie Izraela i chcący utworzyć arabską Palestynę - założyli Organizację Wyzwolenia Palestyny (OWP). Na jej czele stanął Jaser Arafat. Przedstawiciele organizacji rozpoczęli ataki terrorystyczne na Żydów.
Konflikt arabsko-izraelski był częścią zimnej wojny: Izrael popierany był przez Stany Zjednoczone, a Arabowie przez ZSRS.
Ostatecznie w 1993 roku przywódcy Palestyny i Izraela podpisali umowę o autonomii. OWP uznała prawo Izraela do istnienia i obiecała zaprzestania ataków terrorystycznych. Izrael zgodził się na utworzenie niepodległej arabskiej Palestyny. Nie powstała ona jednak do dziś.
Podpisanie w Waszyngtonie w 1993 r. umowy między Izraelem a OWP. Poza przywódcą Palestyńczyków Jaserem Arafatem (z prawej) i izraelskim premierem Icchakiem Rabinem (z lewej) na zdjęciu widać prezydenta Stanów Zjednoczonych Billa Clintona. Stany Zjednoczone już od lat 70. XX w. starały się przekonać strony konfliktu bliskowschodniego do znalezienia kompromisowego rozwiązania.
Do dziś kwestią sporną jest status Jerozolimy. Palestyńczycy chcą, aby jej wschodnia część była stolicą ich przyszłego państwa, na co nie zgadza się Izrael.
W obawie przed atakami terrorystycznymi - Izraelczycy wznieśli (2002 rok) tzw. mur bezpieczeństwa, oddzielający ich państwo od Palestyny.
Mur na granicy z Zachodnim Brzegiem Jordanu.
ZAPAMIĘTAJ!
- Jednym z zapalnych regionów Bliskiego Wschodu jest Palestyna. Od końca XIX w. migrowali tu Żydzi z całego świata. W 1947 r. ONZ podzieliła obszar Palestyny na część arabską i część żydowską.
- W 1948 r. Żydzi proklamowali powstanie państwa Izrael. Sąsiednie państwa arabskie nie chciały się z tym pogodzić. Z tego powodu doszło do czterech wojen izraelsko-arabskich. Izraelczykom udało się obronić swoje państwo. Opanowali i okupowali także ziemie, na których miała powstać arabska Palestyna.
- Dzięki pośrednictwu amerykańskiej dyplomacji w 1993 r. Palestyńczycy i Izrael podpisali umowę o przyznaniu obszarom palestyńskim samorządu o szerokich uprawnieniach, który miał być wstępem do stworzenia niepodległego państwa palestyńskiego.
Zeszyt ćwiczeń: 1-5/50-51.
-----------------------
04.02. SPRAWDZIAN Z DZIAŁU III - POLSKA I ŚWIAT PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ.
T E S T P O R T A L
-----------------------
02.02.2022 rok
Temat: Nowa mapa świata - dekolinizacja.
NaCoBeZu:
• znasz datę 1960 r.;
• znasz postaci: Mahatmy Gandhiego, Nelsona Mandeli;
• umiesz wskazać przyczyny dekolonizacji;
• rozumiesz pojęcia: dekolonizacja, apartheid, rasizm, Rok Afryki, Organizacja Jedności Afrykańskiej;
• wymieniasz państwa będące potęgami kolonialnymi;
• opisujesz przebieg dekolonizacji w Indiach, RPA i Algierii;
• rozróżniasz i wymieniasz skutki dekolonizacji;
• wyjaśniasz, w jakim celu powstała Organizacja Jedności Afrykańskiej;
• dokonujesz bilansu procesów dekolonizacyjnych w Afryce i Azji;
• dowodzisz wpływu roli jednostek na losy krajów i świata.
TREŚCI KSZTAŁCENIA:
Procesy dekolonizacyjne w Azji i Afryce, ich przyczyny i przebieg.
Przyczyny dekolonizacji
dekolonizacja – wyzwolenie się obszarów Afryki, Azji i obu Ameryk spod władzy mocarstw kolonialnych i tworzenie się na tych terytoriach niepodległych państw.
Po zakończeniu II wojny światowej doszło do dekolonizacji. Państwa posiadające kolonie po wojnie były znacznie osłabione, co sprzyjało ruchom narodowowyzwoleńczym głównie w Afryce i Azji.
Dekolonizację popierały także Stany Zjednoczone i ZSRS oraz ONZ.
Dekolonizacja Azji Południowej i Południowo-Wschodniej
- Wskaż państwa, które powstały w wyniku dekolonizacji Indii Brytyjskich.
- Powiedz, które z państw Azji Wschodniej znajdowały się przed II wojną światową pod władzą Stanów Zjednoczonych.
- Który kraj leżący w Azji Południowo-Wschodniej zachował niezależność także w czasach kolonialnych?
Różne drogi dekolonizacji
Do dekolonizacji często dochodziło drogą pokojową (np. w Indiach, gdzie na czele ruchu narodowowyzwoleńczego stanął Mahatma Gandhi), jednak nie zawsze.
Mohandas Karamchand Gandhi (zwany Mahatma [czyli wielka dusza] Gandhi) (1869−1948) – prawnik i filozof. Uważał, że w walce politycznej należy wyrzec się przemocy. Zachęcał swoich zwolenników do stosowania pokojowych metod, takich jak: pisanie petycji, głodówki, manifestacje, strajki. Upowszechniał idee tolerancji i współpracy ludzi różnych narodów, ras i religii. Został zamordowany przez hinduskiego nacjonalistę za prowadzenie dialogu z muzułmanami.
W wyniku otwartych walk - Francja stracila kolonie w Wietnamie oraz w Algierii (Afryka).
Fragment deklaracji niepodległości Wietnamu z 2 września 1945 r.
A mimo wszystko, przez z górą osiemdziesiąt lat, francuscy imperialiści [zwolennicy zdobycia i utrzymania przez Francję kolonii] […] poniewierali naszą ojczyzną i zniewalali naszych rodaków, zaprzeczając wszelkim ideałom człowieczeństwa i sprawiedliwości […], pozbawili nasz naród wszelkich demokratycznych swobód i wolności […] Wznieśli więcej więzień niż szkół. Bezlitośnie mordowali naszych patriotów, nasze powstania narodowe tłumili w morzu krwi. […] Aby nas osłabić, zmuszali do palenia opium [rodzaju narkotyku] i spożywania alkoholu. Naszą gospodarkę zniszczyli do samych kości, zubożając społeczeństwo i niszcząc nasz kraj. Okradali nas z naszych pól ryżowych, kopalń, lasów i zasobów naturalnych. Sobie tylko pozostawili prawo emitowania banknotów, monopolizując też eksport. Pobierali też wiele niesprawiedliwych podatków.
Deklaracja niepodległości Wietnamu, cyt. za: P. Ostaszewski, Wietnam. Najdłuższy konflikt powojennego świata 1945−1975, Warszawa 2000, s. 586−587.
- Powiedz, jak autorzy deklaracji oceniali okres rządów francuskich w Wietnamie. Przywołaj przykłady podane w tekście.
- Wymień negatywne skutki polityczne, gospodarcze i społeczne francuskich rządów kolonialnych w Wietnamie.
W latach 60. XX wieku dekoloniację przeszła większość państw afrykańskich (17!). W 1963 roku większość państw założyło Organizację Jedności Afrykańskiej, mającej m.in. zapobiegać wybuchom wojen na tle etnicznym oraz wspierać państwa politycznie i gospodarczo.
Rok 1960 nazywany jest Rokiem Afryki (skok dekolonizacyjny).
Dekolonizacja Afryki po 1945 r.
- Powiedz, do którego z państw europejskich należało najwięcej afrykańskich kolonii.
- Wskaż kraje afrykańskie, które były niepodległe przed II wojną światową.
- Odczytaj z mapy, w których latach XX w. najwięcej państw afrykańskich uzyskało niepodległość. Który region Afryki najpóźniej wyzwolił się spod kolonializmu? Wymień nazwy przynajmniej trzech państw leżących w tym regionie.
Apartheid w RPA
apartheid – zespół poglądów politycznych i społecznych na temat dominacji rasy białej nad czarną, utrwalający segregację rasową, obowiązujący w Republice Południowej Afryki w latach 1948−1994
rasizm – pogląd, według którego jedni ludzie są gorsi od innych, ponieważ należą do gorszej rasy
W Republice Południowej Afryki wprowadzono system polityczny zwany apartheidem. Opierał sie on na segregacji rasowej, wg której jedynie biała ludność (potomkowie europejskich osadników) miała prawa polityczne i lepsze stanowiska pracy.
Na czele ruchu sprzeciwiajacego się nierówności społecznej w RPA stanął Nelson Mandela (Afrykański Kongres Narodowy). Mandela 27 lat spędził w więzieniu, jednak nacisk państw demokratycznych i społeczeństwa doprowadził do jego uwolnienia i prezydentury w RPA. Oznaczało to także koniec dyskryminacji rasowej w tym kraju.
Ostatni prezydent RPA z czasów apartheidu Frederik Willem de Klerk i przywódca Afrykańskiego Kongresu Narodowego Nelson Mandela odbierają w 1993 r. Pokojową Nagrodę Nobla. Została im przyznana za doprowadzenie do demokratyzacji RPA za pomocą dialogu, kompromisu i pojednania narodowego, dzięki czemu uratowali kraj przed wojną domową.
Skutki dekolonizacji:
+ powstanie wielu nowych państw,
Afryka:
- załamanie handlu zagranicznego,
- osłabienie ekonomiczne i bieda w dawnych koloniach,
Obóz w Kongo dla uchodźców z Rwandy.
- uzależnienie wielu państw afrykańckich od pomocy humanitarnej,
Mieszkańcom wielu państw afrykańskich niepodległość nie przyniosła ani pokoju, ani dobrobytu. Nieudolne rządy, eksplozja demograficzna, czyli szybki wzrost liczby ludności, a także katastrofy naturalne, takie jak powodzie i susze, powodują, że na wielu obszarach Afryki wciąż panuje bieda. Ludzie są zmuszeni rywalizować o kurczące się zasoby wody, żywności i innych dóbr lub marzą o emigracji do Europy bądź Stanów Zjednoczonych.
- wybuch wojen domowych (granice niepodległych państw wytyczone zostały sztucznie, zgodnie z kształtem nadanym ich przez kolonizatorów, bez uwzględnienia kryteriów etnicznych), np. w Rwandzie: eksterminacja Tutsi przez Hutu.
Daleki Wschód (Korea Południowa, Singapur, Malezja, Indonezja):
+ rozwój gospodarczy,
+ poprawa warunków życia społeczeństwa,
+ wzrost znaczenia na świecie.
ZAPAMIĘTAJ!
- Dekolonizacja Afryki i Azji nastąpiła po 1945 r. Procesowi temu sprzyjało osłabienie mocarstw kolonialnych w czasie II wojny światowej oraz popieranie dążeń Afrykańczyków przez Stany Zjednoczone i ZSRS.
- Większość kolonii uzyskała niepodległość w wyniku pokojowych negocjacji władz kolonialnych z przedstawicielami społeczeństw kolonii. Mieszkańcy niektórych kolonii, np. Wietnamu i Algierii, o wolność musieli walczyć zbrojnie.
- Większość państw Czarnej Afryki uzyskała niepodległość w latach 60. XX wieku.
- W Republice Południowej Afryki w latach 1948−1994 r. panował system segregacji rasowej zwany apartheidem, który uprzywilejowywał białą mniejszość.
Zeszyt ćwiczeń: 1-5/48-49
------------------------
14.01.2022 rok
Temat: Powtórzenie wiadomości przed sprawdzianem z działu III - Polska i świat po II wojnie światowej.
Ćwiczenia:
Stalinizm w Polsce
Komunizm w Polsce_krzyżówka
Zimna wojna i żelazna kurtyna_krzyżówka
NaCoBeZu:
• znasz daty: 1949 r., 1950 r., 1953 r., 1956 r., 1968 r.;
-
znasz postaci: Henry'ego Trumana, Konrada Adenauera, Georga C. Marshalla, Nikity Chruszczowa, Imre Nagy, Aleksandra Dubczeka, Stanisława Mikołajczyka, Bolesława Bieruta, Władysława Gomułki, Edwarda Osóbki-Morawskiego, Józefa Cyrankiewicza, kardynała Wyszyńskiego, Jana Nowaka-Jeziorańskiego, Hieronima Dekutowskiego „Zapory”, Da- nuty Siedzikówny „Inki”, Jana Rodowicza „Anody”, Witolda Pileckiego, Augusta Emila Fieldorfa „Nila”, Konstantego Rokossowskiego, Bolesława Bieruta, Aleksandra Zawadzkiego;
-
wymieniasz państwa pozostające pod wpływem komunizmu po 1945 r.;
-
znasz i wskazujesz na mapie zmiany terytorialne ziem polskich po II wojnie;
-
rozumiesz i wyjaśniasz pojęcia: ONZ, zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości, inwigilacja, NATO, RWPG, RFN,
NRD, sowietyzacja, destalinizacja, odwilż, Praska Wiosna, doktryna powstrzymywania, plan Marshalla, żelazna kurty- na, Układ Warszawski, wyścig zbrojeń, zimna wojna, imperializm, propaganda, blok wschodni, blok zachodni, blokada Berlina, repatriacja, terytorium pojałtańskie, nacjonalizacja, bitwa o handel, Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (MBP), bezpieka, proces szesnastu, Ludowe Wojsko Polskie, obława augustowska, referendum, PSL, PZPR, stalinizm, procesy pokazowe, bezpieka, indoktrynacja, propaganda, wróg ludu, ZMP, kolektywizacja;
-
opisujesz losy żołnierzy podziemia niepodległościowego;
-
omawiasz rolę władz polskich na uchodźstwie po II wojnie światowej;
-
omawiasz podstawowe zasady zawarte w konstytucji PRL;
-
opisujesz wydarzenia związane z rewolucją węgierską i Praską Wiosną;
-
opisujesz okoliczności rozpadu koalicji antyhitlerowskiej;
-
opisujesz okoliczności, które doprowadziły do podziału Niemiec;
-
omawiasz wydarzenia związane z wojną koreańską;
-
omawiasz proces podporządkowywania polskiej gospodarki przez władze komunistyczne;
-
omawiasz zmiany terytorialne i demograficzne dokonane na ziemiach polskich po 1945 r.;
-
charakteryzujesz skutki II wojny światowej dla świata i Polski;
-
charakteryzujesz przyczyny i skutki rewolucji węgierskiej i Praskiej Wiosny;
-
porównujesz okres stalinizmu w różnych państwach znajdujących się za żelazną kurtyną;
-
wyjaśniasz, jakie znaczenie dla tzw. odwilży miały śmierć Stalina i działalność Chruszczowa;
-
wyjaśniasz, w jaki sposób Polacy starali się nie dopuścić do przejęcia pełnej kontroli nad Polską przez komunistów;
-
charakteryzujesz pozycję i rolę polskiego Kościoła katolickiego po II wojnie światowej;
-
analizujesz cechy charakterystyczne dla ustroju krajów znajdujących się w sowieckiej strefie wpływów;
-
analizujesz kształtowanie się nowego układu sił politycznych na świecie po II wojnie światowej;
-
analizujesz funkcjonowanie poszczególnych elementów systemu stalinowskiego na ziemiach polskich;
-
analizujesz postawy Polaków wobec władzy komunistycznej;
-
dokonujesz oceny działań komunistów mających na celu zniewolenie Polski.
TREŚCI Z PODRĘCZNIKA:
- Zakończona w 1945 r. II wojna światowa była najbardziej krwawym i niszczycielskim konfliktem w dziejach ludzkości. Życie straciło w niej około 60 mln osób. W wyniku walk i bombardowań lotniczych tysiące miast, zakładów przemysłowych i wsi zostało kompletnie zniszczonych. Niektóre miasta, np. Warszawę, Drezno, zamieniono w gruzy.
- Na terenie Polski bilans strat materialnych był wyjątkowo duży. Zniszczeń dopełnił rabunek zakładów przemysłowych i domostw dokonywany przez żołnierzy Armii Czerwonej. W czasie II wojny zginęło ponad 5 mln przedwojennych obywateli państwa polskiego.
- Po wojnie osądzono część niemieckich i japońskich zbrodniarzy oskarżanych o wywołanie wojny i popełnienie zbrodni wojennych. Najsłynniejszy proces pojmanych przywódców III Rzeszy odbył się w latach 1945−1946 w Norymberdze. Japońscy zbrodniarze zostali osądzeni w Tokio.
- Skutkiem podpisanych traktatów pokojowych była zmiana granic w Europie. Na rzecz Polski i ZSRS Niemcy utraciły swe wschodnie prowincje, Polska zaś oddała ZSRS Kresy Wschodnie. Ze wschodniej i południowej Europy wysiedlono na obszar okupowanych Niemiec kilka milionów etnicznych Niemców.
- Na straży pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego miała stać Organizacja Narodów Zjednoczonych, powołana do życia w 1945 r. Zastąpiła ona Ligę Narodów.
- Do rangi najpotężniejszych państw (supermocarstw) po 1945 r. urosły Stany Zjednoczone i Związek Sowiecki. Stany Zjednoczone sprzeciwiały się dalszej ekspansji ZSRS. Dlatego doszło do rozpadu koalicji antyhitlerowskiej i rozpoczęcia zimnej wojny. Polegała ona na wzajemnej wrogości i rywalizacji między oboma supermocarstwami. Europa została podzielona na dwa bloki: wschodni grupujący ZSRS i jego sojuszników, oraz zachodni obejmujący Stany Zjednoczone i państwa Europy Zachodniej. Różnice między blokami i ich wzajemna wrogość sprawiły, że mówiono o podziale Europy żelazną kurtyną.
- W 1947 r. prezydent Stanów Zjednoczonych Harry Truman ogłosił doktrynę powstrzymywania. Zgodnie z nią Stany Zjednoczone miały pomagać państwom zagrożonym ekspansją ZSRS i komunizmem.
- W 1947 r. Stany Zjednoczone ogłosiły plan pomocy finansowej i materialnej dla Europy zniszczonej w trakcie działań wojennych. Stalin nie zezwolił jednak podległym sobie krajom Europy Środkowo-Wschodniej na jej przyjęcie. W Europie Zachodniej plan Marshalla przyspieszył znacznie odbudowę ze zniszczeń i poprawę warunków bytowych ludności.
- Państwa demokratyczne Europy Zachodniej i Stany Zjednoczone w 1949 r. powołały do życia sojusz obronny nazwany Organizacją Paktu Północnoatlantyckiego (NATO). Sześć lat później ZSRS i komunistyczne państwa Europy Środkowo-Wschodniej zawiązały sojusz − Układ Warszawski.
- Na przełomie lat 40. i 50. XX w. punktami zapalnymi na świecie były m.in. Korea i Niemcy. W latach 1950−1953 w Korei toczyła się wojna między komunistyczną Koreą Północną a proamerykańską Koreą Południową. Pod egidą ONZ po stronie tej ostatniej do wojny przyłączyły się Stany Zjednoczone, które powstrzymały agresorów z Korei Północnej.
- Zwycięscy alianci nie mogli się porozumieć w sprawie Niemiec. Zostały one podzielone na cztery strefy okupacyjne: sowiecką, amerykańską, brytyjską i francuską. W ten sposób podzielono także stołeczny Berlin.
- ZSRS chciał zmusić aliantów zachodnich do opuszczenia kontrolowanych przez nich dzielnic Berlina. Z tego powodu w latach 1948−1949 zablokował do nich dostęp. Była to tzw. blokada Berlina. Całość zaopatrzenia musiano dowozić do miasta samolotami, co nazwano mostem powietrznym. Po 11 miesiącach Stalin uznał, że nie udało mu się osiągnąć zamierzonego celu, i zrezygnował z blokady miasta.
- W 1949 r. powstały dwa państwa niemieckie: demokratyczna Republika Federalna Niemiec (RFN) zwana też potocznie Niemcami Zachodnimi, związana ze Stanami Zjednoczonymi, i komunistyczna Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD), nazywana Niemcami Wschodnimi, podporządkowana ZSRS.
- Po 1945 r. na ziemiach polskich doszło do wielomilionowych migracji, często przymusowych. Z dawnych ziem niemieckich wysiedleni zostali Niemcy. Ich miejsca zajmowali Polacy. Część z nich przyjechała z ziem odebranych Polsce przez Związek Sowiecki. Do kraju powracali też Polacy wywiezieni do obozów i na roboty przymusowe, niektórzy żołnierze Polskich Sił Zbrojnych oraz emigranci. Przesiedlenia dotknęły również Ukraińców i Białorusinów, którzy trafili do ZSRS.
- II Rzeczpospolita była państwem wielonarodowym, w którym mniejszości stanowiły około 1/3 ogółu obywateli. W wyniku II wojny światowej (Holokaustu i zmiany granic państwa) oraz powojennych przesiedleń ludności Polska stała się krajem niemal jednonarodowym. Na jej terytorium mieszkali głównie Polacy. Zmieniła się też struktura wyznaniowa. W powojennej Polsce ponad 90% Polaków należało do Kościoła katolickiego.
- Społeczeństwo polskie zaangażowało się w powojenną odbudowę stolicy i kraju. Dzięki wysiłkowi wielu milionów ludzi kraj szybko podnosił się ze zniszczeń.
- Od 1944 r. komuniści zaczęli podporządkowywać sobie gospodarkę i przekształcać ją na wzór sowiecki. W pierwszej kolejności przeprowadzili reformę rolną, następnie w 1946 r. znacjonalizowali przemysł, a w latach 1947−1948 zlikwidowali prywatny handel. W ten sposób wprowadzili w Polsce gospodarkę centralnie zarządzaną. Oznaczało to, że w rękach państwa były fabryki, banki i większość sklepów. To władze decydowały o tym, co produkowano i za ile to sprzedawano.
- Zgodnie z decyzjami konferencji jałtańskiej powstał w Polsce Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. W jego skład weszli głównie komuniści, ale wicepremierem został Stanisław Mikołajczyk, polityk emigracyjny. Mocarstwa zachodnie uznały TRJN za jedyną legalną władzę w Polsce. Tym samym ich uznanie stracił rząd RP na uchodźstwie. W ten sposób alianci zdradzili sojusznika, który wspierał ich w walce przez cały okres II wojny światowej.
- Polskie władze na uchodźstwie po wojnie nie przerwały swej działalności. Skupiły się na podtrzymaniu polskości wśród licznych Polaków zmuszonych do pozostania na emigracji. Ważną rolę odgrywały m.in. miesięcznik „Kultura” czy Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego. Istotną funkcję pełniła też nadająca z Zachodu Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa.
- Stanisław Mikołajczyk uważał, że za cenę ustępstw terytorialnych na rzecz ZSRS uda się zachować niepodległość Polski. Próbował walczyć z komunistami na scenie politycznej – w 1945 r. powołał do życia Polskie Stronnictwo Ludowe, największą wówczas partię polityczną w kraju.
- W 1946 r. władze w Polsce przeprowadziły referendum. Liczyły, że dzięki niemu uda się skłonić opozycyjny PSL do współpracy z komunistami. Z kolei dla tej partii głosowanie miało być testem popularności wśród wyborców. Wobec tego komuniści sfałszowali wyniki referendum na swoją korzyść. Rok później podobnie postąpili z wynikami wyborów do parlamentu. W ten sposób uzyskali bezwzględną większość w parlamencie i zaczęli umacniać swoją władzę, m.in. przejęli kontrolę nad PSL-em. Stanisław Mikołajczyk, zagrożony aresztowaniem, w październiku 1947 r. uciekł z Polski.
- W 1948 r. z połączenia PPR i PPS powstała wzorowana na sowieckiej partii komunistycznej Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR), która rządziła w Polsce przez następne 40 lat.
- Komuniści przejmując władzę w Polsce, posługiwali się przemocą i kłamstwem. Stworzyli aparat przemocy, potocznie nazywany bezpieką. Szerzył on terror. Funkcjonariusze UB inwigilowali, aresztowali, a także mordowali przeciwników politycznych.
- W marcu 1945 r. komuniści porwali i przewieźli do Moskwy szesnastu przywódców Polskiego Państwa Podziemnego. W lipcu tego roku przeprowadzili obławę w okolicach Augustowa – aresztowani wówczas Polacy zostali oskarżeni o wrogość wobec komunizmu i przepadli bez wieści.
- Władze nakłaniały żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, aby wrócili do kraju. Wielu z tych, którzy podjęli ten krok, zostało oszukanych i trafiło do więzień. Podobny los spotkał żołnierzy AK, dla których po zakończeniu wojny, w 1945 i 1947 r., komuniści ogłosili amnestię. Wielu z nich uwierzyło w zapewnienia władz i się ujawniło. W rezultacie część z nich została aresztowana i poddana brutalnym przesłuchaniom.
- Część Polaków nie pogodziła się z sowietyzacją kraju, przeciwstawiła się komunistom zbrojnie. Żołnierze wyklęci, zwani też niezłomnymi, tworzyli liczne tajne organizacje i oddziały partyzanckie. Najważniejszą z organizacji było Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość”. Opór zbrojny trwał ze słabnącym natężeniem w latach 1944−1956.
- Jedyną instytucją w Polsce niezależną od władz był Kościół katolicki, na którego czele od 1948 r. stał kardynał Stefan Wyszyński, prymas Polski. Pomimo licznych prób komunistom nie udało się zdobyć kontroli nad duchownymi i wykorzystać ich przeciwko społeczeństwu.
- Lata 1948−1956 to okres w historii Polski nazwany stalinizmem. W tym czasie PZPR wprowadziła sowiecki model państwa. Jednym z elementów tej polityki był kult Stalina i Bieruta. Aby zrealizować swoje cele, komuniści stosowali terror: codziennością było śledzenie, podsłuchiwanie i aresztowanie podejrzanych o wrogość wobec władz. Posługiwali się też indoktrynacją, co oznaczało, że cenzura uniemożliwiała rozpowszechnianie informacji kłopotliwych dla rządzących. Wykorzystywano także propagandę − wszechobecne były plakaty i hasła wychwalające ustrój komunistyczny. Na czele Ludowego Wojska Polskiego postawiono w 1949 r. sowieckiego marszałka Konstantego Rokossowskiego.
- W 1952 r. została uchwalona nowa konstytucja, która zmieniła nazwę państwa z Rzeczypospolitej Polskiej na Polską Rzeczpospolitą Ludową.
- Z polecenia Stalina krajem zarządzał jego zaufany człowiek − Bolesław Bierut. Był przewodniczącym Krajowej Rady Narodowej, w 1947 r. objął funkcję prezydenta, a rok później – także przywódcy PZPR.
- Komuniści całkowicie podporządkowali sobie gospodarkę. Władze za najważniejszy cel uznały rozbudowę przemysłu ciężkiego i kolektywizację rolnictwa, czyli tworzenie wspólnych gospodarstw rolnych. Politykę tę realizowano w ramach tzw. planu sześcioletniego.
- W okresie stalinizmu dominującym kierunkiem w sztuce i architekturze był socrealizm. Charakterystyczne dla niego były monumentalne budowle, takie jak Pałac Kultury i Nauki w Warszawie. Pisarze i poeci opisywali Stalina i innych przywódców komunistycznych, a malarze portretowali przodowników pracy.
- W krajach Europy Środkowo-Wschodniej, podobnie jak w Polsce po 1944 r., miejscowi komuniści wspierani przez ZSRS przejmowali władzę i wprowadzali ustrój totalitarny, wzorowany na stalinowskim. Znosili demokrację, system wielopartyjny, wolność słowa i zgromadzeń, kolektywizowali rolnictwo oraz nacjonalizowali przemysł i handel. Wdrażali system jednopartyjny i stosowali cenzurę. Rozbudowana policja polityczna prześladowała opozycję.
- W marcu 1953 r. zmarł Józef Stalin. Skutkowało to niewielkim złagodzeniem systemu. Zmniejszony został terror, wypuszczono część więźniów politycznych. ZSRS nie chciał jednak pozwolić na uniezależnienie się krajów Europy Środkowo-Wschodniej.
- Wojska sowieckie w 1956 r. stłumiły powstanie na Węgrzech, gdzie społeczeństwo domagało się wprowadzenia systemu demokratycznego i wystąpienia z Układu Warszawskiego.
- W 1968 r. interwencja wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji zmusiła tamtejsze władze do wycofania się z reform demokratycznych.
Józef Stalin zmarł 5 marca 1953 r. Jego śmierć przyniosła odwilż polityczną w ZSRS i części państw bloku wschodniego. Nie podważyła jednak władzy komunistycznej oraz nadrzędnej pozycji Związku Sowieckiego w Europie Wschodniej. Na zdjęciu od lewej: Nikita Chruszczow, Ławrientij Beria, Gieorgij Malenkow, Nikołaj Bułganin, Klimient Woroszyłow i Łazar Kaganowicz.
ZADANIA DO ĆWICZEŃ:
Dopisz daty do poniższych wydarzeń:
- ogłoszenie przez H.Trumana doktryny powstrzymywania
- powstanie NRD
- proces szesnastu
- uchwalenie konstytucji PRL
- wybuch wojny w Korei
- początek antysowieckiego powstania na Węgrzech
- powstanie ONZ
- wybory do Sejmu Ustawodawczego
- utworzenie PZPR
- powstanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej
- referendum ludowe
- początek Praskiej Wiosny
- śmierć Józefa Stalina
- powstanie RFN
- powstanie ONZ
- ogłoszenie planu Marshalla
Wymień polityczne i ekonomiczne skutki II wojny światowej (po dwa).
Wypisz cechy charakterystyczne państw należących do tzw. bloku wschodniego.
Do wydarzeń podaj przyczynę i skutek.
- powstanie węgierskie
- Praska Wiosna
Wypisz zmiany, które zaszły w Polsce po II wojnie światowej.
Kim były te postacie: Władysław Gomułka, Bolesław Bierut, Edward Osóbka-Morawski, Jan Nowak-Jeziorański, Stefan Wyszyński, Stanisław Mikołajczyk, Józef Franczak, Leopold Okulicki, Konstanty Rokossowski
Wyjaśnij pojęcia: indoktrynacja i bezpieka
Zeszyt ćwiczeń: 1-4 / 46-47.
------------------------
12.01.2022 rok
Temat: Za żelazną kurtyną.
NaCoBeZu:
• znasz daty: 1953 r., 1956 r., 1968 r.;
• wiesz, kim byli: Nikita Chruszczow, Imre Nagy, Aleksander Dubczek;
• wymieniasz państwa pozostające pod wpływem komunizmu po 1945 r.;
• rozumiesz i wyjaśniasz pojęcia: inwigilacja, sowietyzacja, destalinizacja, odwilż, Praska Wiosna;
• opisujesz wydarzenia związane z rewolucją węgierską i Praską Wiosną;
• charakteryzujesz przyczyny i skutki rewolucji węgierskiej oraz Praskiej Wiosny;
• porównujesz okres stalinizmu w różnych państwach znajdujących się za żelazną kurtyną;
• wyjaśniasz, jakie znaczenie dla tzw. odwilży miały śmierć Stalina i działalność Chruszczowa;
• analizujesz cechy charakterystyczne dla ustrojów krajów znajdujących się w sowieckiej strefie wpływów.
TREŚCI Z PODRĘCZNIKA:
1. Państwa europejskie pod wpływem ZSRS.
2. Destalinizacja.
3. Powstanie węgierskie i Praska Wiosna.
1. Państwa europejskie pod wpływem ZSRS.
W bloku państw wschodnich komuniści wprowadzali sowieckie wzorce ustrojowe i gospodarcze:
- promowano kult Józefa Stalina,
- zniesiono wolność słowa (media uzależniono od państwa i propagandy),
- zwalczano Kościoły i związki wyznaniowe,
- zlikwidowano wolność zgromadzeń,
- za nielegalne uważano organizacje inne niż komunistyczne,
- powszechnie stosowano terror (więzienie, zsyłki do łagrów, eliminacja przeciwników politycznych),
- tłumienie wszelkich oznak sprzeciwu społecznego,
- inwigilowano ludność (wzmożony nadzór przez policję polityczną - np. podsłuchiwanie rozmów, czytanie korespondencji, gromadzenie informacji o osobach "politycznie podejrzanych"),
- przeprowadzono kolektywizację rolnictwa,
- znacjonalizowano przemysł i handel (upaństwowiono),
- kładziono nacisk na rozwój przemysłu ciężkiego.
Sowietyzacji "pilnowały" stacjonujące w państwach bloku wschodniego oddziały Armii Sowieckiej.
sowietyzacja − wprowadzanie ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego wzorowanego na ustroju ZSRS za czasów rządów Stalina.
2. Destalinizacja.
W marcu 1953 roku zmarł Józef Stalin. Rządy przejął wówczas Nikita Chruszczow (1953-1964). Był to czas tzw. odwilży, czyli złagodzenia systemu politycznego:
- potępiono kult Stalina,
- wypuszczano z łagrów i rehabilitowano wielu więźniów.
Destalinizacja nie doprowadziła jednak do zmiany ustroju, a zbrodniarze komunistyczni nie zostali ukarani.
destalinizacja – zmiany w państwach bloku wschodniego po śmierci Józefa Stalina, które polegały na odchodzeniu od ustroju stalinowskiego poprzez np. zarzucenie kultu Stalina, ograniczenie masowego terroru i rehabilitację części ofiar reżimu stalinowskiego.
W czerwcu 1953 r. w NRD doszło do dwudniowych masowych wystąpień społecznych. Na ulice wyszli ludzie niezadowoleni z trudnych warunków życia i braku swobód obywatelskich. Władze nie potrafiły same opanować zamieszek i wezwały na pomoc oddziały armii sowieckiej stacjonujące w tym kraju. W ciągu kilku godzin stłumiły one protesty.
3. Powstanie węgierskie i Praska Wiosna.
W 1956 roku na Węgrzech doszło do burzliwych demonstracji, które przerodziły się w starcia z milicją i wyłapywaniem przedstawicieli tajnych służb. Antysowieckie powstanie trwało kilka tygodni. Zniszczono wówczas wiele symboli dominacji sowieckiej (np. pomnik Stalina w Budapeszcie).
Na stanowisko premiera powołano zwolennika reform - Imrego Nagya [Nodzia]. Wprowadził on do węgierskiego rządu przeciwników komunizmu i domagał się wyjścia Węgier z Układu Warszawskiego, a także usunięcia z kraju armii sowieckiej.
Sowieci zdławili powstanie i zmienili rząd (Nagya - kara śmierci).
Bilans: kilka tysięcy ofiar walk, tysiące więźniów politycznych i 200 tysięcy emigrantów (z obawy przed prześladowaniami).
Podczas powstania węgierskiego część jednostek armii węgierskiej przeszła na stronę demonstrantów.
Wiosną 1968 roku w Pradze do władzy doszli zwolennicy demokratyzacji systemu (tzw. "socjalizm z ludzką twarzą"). Zwolennicy zmian - z Aleksandrem Dubczekiem na czele - znieśli cenzurę, pozwolili na zrzeszanie się. To dało im spore poparcie społeczne, jednak spowodowało niezadowolenie przywódcy ZSRS (od 1964 roku - Leonid Breżniew). Dubczek odmówił zahamowania reform, w wyniku czego w sierpniu 1968 roku do Czechosłowacji weszły wojska Układu Warszawskiego (także z Polski). Wymieniono władze i zatrzymano reformy.
Praska Wiosna – próba wprowadzenia reform w komunistycznej Czechosłowacji w 1968 r. zmierzających do częściowej demokratyzacji tego kraju.
Po tych wydarzeniach Breżniew ogłosił tzw. prawo do bratniej pomocy - czyli możliwość interwencji zbrojnej sowietów w państwach bloku wschodniego, w których dojdzie do zagrożenia komunistycznego porządku.
Pomnik Stalina w Pradze był największym jego pomnikiem na świecie. Górował nad całym miastem jako przejaw kultu i symbol uzależnienia Czechosłowacji od ZSRS. W 1962 r. w ramach destalinizacji został wysadzony w powietrze.
8 września w proteście po interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji - Ryszard Siwiec (były żołnierz AK) - podpalił się na warszawskim Stadionie Dziesięciolecia. Zmarł 4dni później w wyniku odniesionych oparzeń.
W swoim testamecie napisał m.in.:
Ludzie, w których może jeszcze tkwi iskierka ludzkości, uczuć ludzkich, opamiętajcie się! Usłyszcie mój krzyk, krzyk szarego, zwyczajnego człowieka, syna narodu, który własną i cudzą wolność ukochał ponad wszystko, ponad własne życie, opamiętajcie się! Jeszcze nie jest za późno!
Kochana Marysiu, nie płacz. Szkoda sił, a będą ci potrzebne. Jestem pewny, że to dla tej chwili żyłem 60 lat. Wybacz, nie można było inaczej. Po to, żeby nie zginęła prawda, człowieczeństwo, wolność ginę, a to mniejsze zło niż śmierć milionów. Nie przyjeżdżaj do Warszawy. Mnie już nikt nic nie pomoże. Dojeżdżamy do Warszawy, piszę w pociągu, dlatego krzywo. Jest mi tak dobrze, czuję spokój wewnętrzny jak nigdy w życiu.
ZAPAMIĘTAJ!
- Po 1944 r. w krajach Europy Środkowo-Wschodniej komuniści przeprowadzali sowietyzację.
- Śmierć Józefa Stalina w 1953 r. przyniosła w krajach bloku wschodniego tzw. odwilż, czyli częściową destalinizację (ograniczono terror, wprowadzono reformy).
- W 1956 r. na Węgrzech wybuchło antykomunistyczne powstanie, które zostało krwawo stłumione przez ZSRS. Węgrom nie udało się odzyskać suwerenności.
- W 1968 r. w Czechosłowacji zostały wprowadzone reformy, na które nie wyraziły zgody władze sowieckie. Po interwencji wojsk Układu Warszawskiego zmiany cofnięto.
Zeszyt ćwiczeń: 1-6 / 44-45.
-------------------------
07.01.2022 rok
Temat: Stalinizm w Polsce.
NaCoBeZu:
- znasz datę 1952 r.;
- wiesz, kim byli: August Emil Fieldorf „Nil”, Konstanty Rokossowski, Bolesław Bierut, Aleksander Zawadzki, Józef Cyrankiewicz;
- rozumiesz i wyjaśniasz pojęcia: stalinizm, procesy pokazowe, bezpieka, indoktrynacja, propaganda, wróg ludu, ZMP, kolektywizacja;
- opisujesz zasady działania komunistycznej gospodarki;
- rozumiesz, czym był system totalitarny;
- porównujesz systemy rządów w Polsce i ZSRS;
- omawiasz podstawowe zasady zawarte w konstytucji PRL;
- wyjaśniasz, w jakim celu rządzący stosowali propagandę i indoktrynowali młodzież;
- analizujesz poszczególne elementy systemu stalinowskiego w Polsce.
TREŚCI KSZTAŁCENIA:
1. Ramy czasowe stalinizmu i sowietyzacja armii polskiej.
2. Terror stalinowski.
3. Indoktrynacja i propaganda komunistyczna.
4. Konstytucja PRL.
1. Ramy czasowe stalinizmu i sowietyzacja armii polskiej.
Komuniści bardzo szybko umocnili swoją władzę w Polsce po to (1948 rok), by jak najbardziej upodobnić nasz ustrój do modelu państwa sowieckiego. Tym samym Polska stała się krajem totalitarnym, z silnie rozwiniętym aparatem władzy i terroru.
Lata 1948-1956 nazywane są stalinizmem. Jednym z symboli tego okresu - jest mianowanie na marszałka Polski, ministra obrony narodowej i jednocześnie wicepremiera - całkowicie uległego Staninowi - Konstantego Rokossowskiego. Miał on rozbudować Ludowe Wojsko Polskie i przygotować je do walki z państwami Zachodu. W skład armii weszło wówczas wielu Sowietów.
Konstanty Rokossowski w mundurze marszałka Związku Sowieckiego (1945) i marszałka Polski (1949). Zwróć uwagę na odznaczenie zawieszone pomiędzy wyłogami kołnierza polskiego munduru. Jest to ustanowiony przez polskich komunistów Krzyż Grunwaldu. Większość pozostałych odznaczeń na polskim mundurze Rokossowskiego jest sowiecka.
Totalitaryzm – system polityczny, w którym całkowitą władzę w państwie sprawuje tylko jedna partia, kontrolująca wszystkie sfery życia, nie dopuszczająca żadnej zorganizowanej działalności opozycyjnej i używająca przemocy.
Liczba generałów Ludowego Wojska Polskiego w latach 1949−1955
Źródło: W. Sienkiewicz, Polska od roku 1944.
Najnowsza historia, Warszawa 2012, s. 199.
- Na podstawie wykresu wymień lata, w których generałowie sowieccy stanowili ponad połowę generalicji LWP.
- Ilu spośród generałów LWP w 1952 r. było Polakami?
- Powiedz, dlaczego najważniejsze stanowiska w wojsku były obsadzane przede wszystkim przez sowieckich generałów.
2. Terror stalinowski.
Okres stalinizmu - to czas wzmożonego terroru. Znacznie rozbudowana została sieć tajnych agentów (donosicieli), którzy donosili odpowiednim słożbom o jakichkolwiek słowach krytyki wobec komunistycznych władz. Do więzienia można było trafić nawet za opowiedzenie zwykłego żartu.
Szczególnie prześladowani byli:
- przedwojenni oficerowie,
- żołnierze AK,
- ziemianie,
- inteligenci,
- duchowni.
Zastraszaniu służyły często tzw. procesy pokazowe, szczegółowo relacjonowane w komunitycznych mediach. Oskarżeni - pod wpływem działań bezpieki (brutalnych przesłuchań, szantaży... itp.) - przyznawali się do czynów, których nie popełnili. Tych, którzy mimo cierpień nie chcieli kłamać - skazywano na śmierć w więziennych celach. Przykładem może być generał August Emil Fieldorf "Nil".
Generał August Emil Fieldorf „Nil” (1895−1953) – dowódca Kedywu AK. Został aresztowany w 1950 r. pod fałszywym oskarżeniem jako „faszystowsko-hitlerowski zbrodniarz i zdrajca Narodu Polskiego”. W kwietniu 1952 r. w tajnym procesie skazano go na śmierć i w 1953 r. stracono. Wyrok ten unieważniono dopiero w 1989 r. Do chwili obecnej nie udało się odnaleźć grobu generała.
Fragment relacji komandora ppor. Zbigniewa Węglarza, dowódcy ORP „Błyskawica”, aresztowanego przez Informację Wojskową pod fikcyjnym zarzutem w czerwcu 1950 r. (fragment).
W dzień od 8.00 do 16.00 przesłuchiwał mnie ppor. Mocek, a od 10.00 do 4.00 rano ppor. Czyżyk, oczywiście wszyscy [wymagali, żebym zeznawał] na stojąco. Od godz. 4.00 do 5.00 miałem prawo spać. Następnie pobudka, mycie, ubikacja, śniadanie – kubek kawy niesłodzonej, dwie kromki chleba. Obiad o godz. 16.00 – zimna zupa […] i kawałek chleba. Godzina 17.00 – ubikacja, ok. godz. 18 kolacja − kubek herbaty lub kawy niesłodzonej i kromka chleba. Od 18.30 do 20.00 czas na rozmyślanie nad swoim losem oczywiście na stojąco lub chodząc. […] W oczy świecono kilkusetwatową żarówką tak, że dostałem zapalenia spojówek. Najgorsze jednak było to, że nie pozwolono mi na wypoczynek, poza jedną godziną na dobę. Nie wolno mi było siedzieć.
Relacja Zbigniewa Węglarza, cyt. za: Śladami zbrodni. Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944−1956, red. T. Łabuszewski, IPN, Warszawa 2012, s. 388.
- Opisz, jak wyglądała doba osoby przesłuchiwanej przez funkcjonariuszy bezpieki.
- Wskaż w tekście fragmenty, które świadczą o tym, że przesłuchujący używali tortur wobec oskarżonych.
- W jakim celu torturowano więźniów podczas przesłuchiwania?
3. Indoktrynacja i propaganda komunistyczna.
W szkołach (nie tylko podczas lekcji, ale także na obowiązkowych apalach i maniferstacjach) indoktrynowano młodzież - wpajając jej zasady komunizmu. Język rosyjski wprowadzono jako obowiązkowy (od 1949 roku). Młodzież zapisywano do organizacji wzorowanych na sowieckich - harcerstwa i Związku Młodzieży Polskiej (ZMP).
Ważnym instrumentem indoktrynacji była propaganda, która fałszowała rzeczywistość. Niepowodzenia komunistycznych władz "zrzucano" na wrogów ludu (lub kapitalistów).
Wszystkich zmuszano do udziału w manifestacjach i pochodach, podczas których wielbiono Stalina i ludzi mu posłusznych.
Pochód pierwszomajowy w 1955 r. Manifestujący niosą portrety (od lewej) Bolesława Bieruta (I sekretarza KC PZPR), Aleksandra Zawadzkiego (przewodniczącego Rady Państwa − instytucji, która po likwidacji urzędu prezydenta w 1952 r. pełniła kolegialnie – wieloosobowo – funkcję głowy państwa), Józefa Cyrankiewicza (premiera) oraz marszałka Konstantego Rokossowskiego (ministra obrony narodowej).
Propagandzie podporządkowano także kulturę - przykładem był socrealizm. Tematyka obrazów dotyczyła najczęściej robotniczej i chłopskiej pracy (najważniejszych grup społecznych w okresie komunizmu).
Symbolem polskiego socrealizmu jest Pałac Kultury i Nauki w Warszawie - dar Sowietów dla Polaków, zbudowany w miejsce zburzonych przez komunistów przedwojennych kamienic, których nie zniszczono podczas wojny i powstania warszawskiego.
Komunistyczna gospodarka.
Władze komunistyczne upaństwowiły zakłady przemysłowe, zlikwidowały prywatne banki i wprowadziły tzw. gospodarkę centralnie strowaną. Wzorem stało się tu sowieckie rozwiązanie - plan sześcioletni na lata 1950-1955. Zgodnie z planem - podstawą gospodarki miał być przemysł ciężki, produkujący dla wojska. Najważniejszą inwestycją była budowa Nowej Huty pod Krakowem (władze komunistyczne zakazały budowy tam kościoła!).
Plakat propagandowy z 1953 r.
Na wsiach rozpoczął się proces kolektywizacji - chłopi tworzyli wspólne gospodarstwa rolne, tzw. spółdzielnie produkcyjne (była to polska odmiana kołchozów). Rolników zmuszano do oddawania do spółdzielni: ziemi, zwierząt i narzędzi. Dawało to władzom możliwość przejęcia kontroli nad produkcją żywności.
Rolnicy byli zmuszeni do sprzedawania państwu po niskich cenach części wyprodukowanej przez siebie żywności. Nazywano to dostawami obowiązkowymi.
Taka polityka komunistów doprowadziła do pogorszenia sytuacji życiowej Polaków. Rosły ceny żywności, a robotnicy zmuszani byli do wykonywania dodatkowych prac.
4. Konstytucja PRL.
Zwieńczeniem procesu sowietyzacji Polski było uchwalenie w 1952 roku konsytucji (zatwierdzonej przez Stalina!). Jej głównymi postanowieniami było m.in.:
- zmiana nazwy państwa na Polska Rzeczpospolita Ludowa (PRL),
- zapewnienie Polakom podstawowych swobód obywatelskich (m.in. wolności słowa, wolnych wyborów), jednak w praktyce - swobody te nie były respektowane.
ZAPAMIĘTAJ!
- Lata 1949−1956 to okres w historii Polski nazywany stalinizmem. Polegał on na wprowadzaniu w kraju przez PZPR sowieckiego modelu państwa.
- W celu realizacji swoich celów komuniści posługiwali się terrorem, indoktrynacją i propagandą.
- Całkowicie podporządkowano władzy gospodarkę, a za najważniejszy cel uznano rozbudowę przemysłu ciężkiego i kolektywizację rolnictwa.
- W 1952 r. została uchwalona konstytucja, a nazwę państwa zmieniono z Rzeczypospolitej Polskiej na Polską Rzeczpospolitą Ludową (PRL).
Zeszyt ćwiczeń: 1-5 / 42-43.
---------------------------------
05.01.2022 rok
Temat: Różne koncepcje walki z władzą komunistyczną.
NaCoBeZu:
- wiesz, kim byli Stefan Wyszyński, Jan Nowak-Jeziorański, Hieronim Dekutowski "Zapora", Danuta Siedzikówna "Inka", Jan Rodowicz "Anoda", Witold Pilecki,
- rozumiesz i wyjaśniasz pojęcia: amnestia, Radio Wolna Europa,
- opisujesz losy żołnierzy podziemia niepodległościowego,
- rozumiesz, jaką rolę odegrał rząd polski na uchodźstwie,
- doceniasz rolę polskiego Kościoła katolickiego po II wojnie światowej w stawianiu oporu władzy komunistycznej.
TREŚCI KSZTAŁCENIA:
1. Nastroje społeczne wśród ludności polskiej po II wojnie światowej.
2. Podziemie niepodległościowe.
3. Działalność Kościoła katolickiego.
4. Polacy na emigracji.
1. Nastroje społeczne wśród ludności polskiej po II wojnie światowej.
W latach 1945 i 1947 władze komunistyczne ogłosiły amnestie (czyli darowanie kar) dla żołnierzy działających w konspiracji i walczących z Sowietami i komunistami. Żołnierzom AK, NSZ, WiN i BCh (zarówno w Polsce, jak i za granicą) obiecywano powrót do normalnego życia (gdy ujawnią się, zaniechają dalszych walk i złożą broń). Niestety, wielu spośród żołnierzy, którzy uwierzyli w szczerość haseł amnestii - trafiło do komunistycznych więzień lub zostało zamordowanych po sfingowanych procesach.
Jan Rodowicz „Anoda” (1923−1949) – żołnierz AK, m.in. uczestnik akcji pod Arsenałem i powstania warszawskiego. Po wojnie rozpoczął studia na Politechnice Warszawskiej. W ramach amnestii ujawnił swoją działalność przed władzami. Został aresztowany 24 grudnia 1948 r. przez UB, był brutalnie przesłuchiwany, co doprowadziło do jego śmierci.
- W którym roku i przez kogo zostało wydane to obwieszczenie? Czego dotyczy?
- Do czego władze komunistyczne zachęcały żołnierzy konspiracji niepodległościowej? Jak określały ich działalność?
- Co komuniści obiecywali tym, którzy się ujawnią?
Plakat propagandowy z 1945 r. Olbrzym to żołnierz LWP. Oficera AK ukazano pod postacią karła, przedstawiciela reakcji, czyli przeciwnika reform społecznych (zwolennika starego porządku).
- Powiedz, co oznacza napis na plakacie. Dlaczego w tak pogardliwy sposób nazywano żołnierzy AK?
2. Podziemie niepodległościowe.
Upadek powstania warszawskiego i planu "Burza" uświadomił polskiemu podziemiu konieczność walki nie tylko z agresorem niemieckim, ale także sowieckim.
19.01.1945 Komentant Główny AK rozwiązał Armię Krajową, żołnierze której szybko zaangażowali się w działalność w antykomunistycznym podziemiu (m.in. w szeregach Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość). Zaczęły się tworzyć oddziały partyzanckie, które podjęły walkę z Sowietami, UB, broniły ludności cywilnej i żołnierzy podziemia przed represjami komunistycznego rządu.
Zołnierze podziemia niepodległościowego zabijani byli wyrokami sądowymi, jak np. rotmistrz Witold Pilecki
Po wojnie Witold Pilecki nie pogodził się z przejęciem władzy przez komunistów i zaangażował się w konspiracyjny ruch niepodległościowy. W 1947 r. został aresztowany przez UB, poddany brutalnemu śledztwu i w 1948 r. skazany przez sąd na śmierć. Dopiero po 30 latach go zrehabilitowano.
Danuta Siedzikówna "Inka". Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Gdańsku została skazana na dwukrotną karę śmierci. Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Czekając na wykonanie wyroku, z więzienia karno-śledczego przy ul. Kurkowej w Gdańsku przekazała krewnym gryps: „Jest mi smutno, że muszę umierać. Powiedzcie mojej babci, że zachowałam się jak trzeba”. Wyrok na niespełna osiemnastoletniej „Ince” wykonano 28 sierpnia 1946 roku.
Zygmunt Szendzielarz "Łupaszka" ("Łupaszko"), mjr Wojska Polskiego, dowódca 5 Brygady Wileńskiej AK, jeden z najwybitniejszych dowódców partyzanckich polskiego podziemia niepodległościowego. Zamordowano go w więzieniu mokotowskim 8 II 1951 r. Jego zwłoki odnalezione zostały przez zespół prof. Krzysztofa Szwagrzyka w 2013 r. w bezimiennym dole w kwaterze „Ł” i uroczyście pochowane 24 IV 2016 r. na Warszawskich Powązkach.
Zdzisław Broński "Uskok"
Pamiętnik Zdzisława Brońskiego, pseudonim „Uskok”, jednego z żołnierzy antykomunistycznego podziemia (fragment).
I tak z różnych powodów ilość prześladowanych rosła gwałtownie. Powstawały samorzutnie grupki ludzi chodzących z bronią, urażonych w swej dumie narodowej i ambicji własnej, którzy postanowili bronić życia karabinem i granatem, jeśli innego wyjścia nie ma. I tutaj mamy początek partyzantki polskiej pod Sowietami. […] Dlaczego więc powstała partyzantka? Jest faktem niezaprzeczalnym, że powodem powstania partyzantki były owe bezwzględne i krwawe metody komunistyczne. I tylko one. Jako żołnierz przywiązywałem zawsze wielką wagę do dyscypliny i nigdy nie zrobiłbym czegoś, co sprzeciwiałoby się rozkazom moich władz: w tym wypadku czułem się żołnierzem AK i należało coś robić. Istniejące warunki zmuszały do jakiejś decyzji: albo myśleć tylko o własnym przetrwaniu i czekać, co dalej będzie, albo brać czynny udział w wytwarzającym się ruchu obrony.
Pamiętnik Zdzisława Brońskiego, cyt. za: Z. Broński „Uskok”, Pamiętnik (1941–maj 1949), wstęp, red. naukowa, oprac. dokumentów, S. Poleszak, Warszawa 2004, s. 79.
- Jakie przyczyny powstania oporu antykomunistycznego wskazuje „Uskok” w swoich wspomnieniach?
- Dlaczego autor pamiętnika odwoływał się do AK?
- Przed jakimi wyborami stanęli żołnierze AK po wejściu Armii Czerwonej na polskie ziemie?
Hieronim Dekutowski "Zapora". W czasie niemieckiej okupacji cichociemny, bronił ludność Zamojszczyzny przed represjami, a jako szef Kedywu AK w Inspektoracie Lublin-Puławy przeprowadził 83 akcje bojowe i dywersyjne. Po wojnie jeden z najsłynniejszych bohaterów antysowieckiej partyzantki. Najbardziej znany i poszukiwany przez szwadrony NKWD i UB żołnierz Lubelszczyzny. Aresztowany podczas próby przedostania się na Zachód, wskutek zdrady. Po trwającym ponad rok, brutalnym śledztwie, skazany na karę śmierci i 7 marca 1949 r., wraz z sześcioma podkomendnymi stracony w katowni bezpieki na ul. Rakowieckiej w Warszawie.
lub w walce, jak np. Józef Franczak "Laluś".
21 października 1963 roku, w obławie funkcjonariuszy SB (Służba Bezpieczeństwa) i ZOMO (Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej) we wsi Majdan Kozic Górnych na Lubelszczyźnie zginął Józef Franczak „Laluś”, ostatni żołnierz niepodległej II Rzeczypospolitej. Jego siostry, dopiero 20 lat później mogły złożyć ciało (pozbawione przez komunistów głowy) w rodzinnym grobowcu.
3. Działalność Kościoła katolickiego.
W skutek działań Niemców - Polska stała się krajem niemal jednowyznaniowym (Żydzi zostali wymordowani, a prawosławni i protestanci - wysiedleni z naszego kraju), ponieważ katolicy stanowili ponad 90 % wszystkich Polaków.
W związku z tym to Kościół katolicki (od 1948 roku jego przedstawicielem był kardynał Stefan Wyszyński) reprezentował Polaków wobec władz komunistycznych i zabiegał o poszanowanie praw obywatelskich. Działania Wyszyńskiego nie odpowiadały komunistom, którzy nasilili represje względem duchownych. Do więzienia trafił także kardynał. Mimo tych działań Kościół nie podporządkował się władzy komunistycznej.
Kardynał Stefan Wyszyński (1901−1981). W latach wojny kapelan AK. Od 1948 r. do 1981 r. prymas Polski. W latach 1953−1956 był więziony przez komunistów. Miał duży autorytet wśród Polaków, nawet tych niezwiązanych z Kościołem katolickim.
4. Polacy na emigracji.
W Londynie nadal działał polski rząd na uchodźstwie, choć nie uznawały go mocarstwa (USA i Sowieci). Władze pomagały tym Polakom, którzy nie zamierzali wracać do Ojczyzny rządzonej przez komunistów. Rząd starał się zachować w dawnych żołnierzach ducha polskości i patriotyzm, m.in. tworząc liczne instytucje kultury działające w różnych krajach europejskich, m.in.: Instytut Literacki (we Francji), Muzeum im. gen. Sikorskiego (w Anglii), Związek Harcerstwa Polskiego.
W Stanach Zjednoczonych powstało Radio Wolna Europa, które było jedynym źródłem nieocenzurowanych przez komunistów informacji nadawanych do krajów "socjalistycznych". Komuniści budowali urządzenia mające zagłuszać sygnał RWE, mające utrudniać Polakom odbiór stacji. Pierwszym dyrektorem stacji był Jan Nowak-Jeziorański.
Jan Nowak-Jeziorański (1914−2005) przy mikrofonie Radia Wolna Europa. Walczył w powstaniu warszawskim. Po wojnie pozostał na Zachodzie i angażował się w walkę z komunizmem. W latach 1952–1976 dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.
ZAPAMIĘTAJ!
- Większość polskiego społeczeństwa zaangażowała się w powojenną odbudowę kraju.
- Wielu żołnierzy AK uwierzyło w amnestie ogłoszone przez komunistów i ujawniło się. Wielu z nich zostało oszukanych i trafiło do więzień.
- Polacy, którzy nie pogodzili się z sowietyzacją kraju, przeciwstawili się komunistom zbrojnie. Tworzyli m.in. liczne tajne organizacje i oddziały partyzanckie. Opór zbrojny trwał ze słabnącym natężeniem w latach 1944−1956.
- Kościół katolicki w latach komunizmu był jedyną instytucją niezależną od władz.
- Polskie władze na uchodźstwie po wojnie nie przerwały swej działalności. Do podtrzymania polskości przyczyniły się m.in. miesięcznik „Kultura” oraz Instytut Polski i Muzeum im. gen. Władysława Sikorskiego.
POLECENIA
- Opisz nastroje, które towarzyszyły Polakom po II wojnie światowej.
- Wyjaśnij, w jakim celu władze ogłaszały amnestie dla żołnierzy podziemia niepodległościowego. Jakie były losy ujawniających się żołnierzy?
- Wskaż najważniejsze zadania, które stały przed żołnierzami antykomunistycznego podziemia.
- Scharakteryzuj pozycję i rolę polskiego Kościoła katolickiego po II wojnie światowej.
- Powiedz, dlaczego Polacy przebywający na Zachodzie obawiali się powrotu do kraju.
- Zastanów się, jaka była rola władz polskich na uchodźstwie po II wojnie światowej. Napisz na ten temat notatkę w zeszycie przedmiotowym.
Zeszyt ćwiczeń: zadania 1-6 / strony 40-41.
-------------------------------------
22.12.2021 rok
Temat: Tworzenie podstaw władzy komunistycznej w Polsce.
NaCoBeZu:
- wiesz, kim byli: Stanisław Mikołajczyk, Bolesław Bierut, Władysław Gomułka, Edward Osóbka-Morawski, Józef Cyrankiewicz,
- rozumiesz i wyjaśniasz pojecia: Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (MBP), bezpieka, proces szesnastu, Ludowe Wojsko Polskie, obława augustowska, referendum, PSL, PZPR, PPR, PPS,
- wymieniasz główne etapy przejmowania rządów w Polsce przez komunistów,
- omawiasz, w jaki sposób Polacy starali się nie dopuścić do przejęcia pełnej kontroli nad Polską przez komunistów,
- analizujesz, w jaki sposób komuniści zapewnili sobie pełnię władzy w Polsce.
TREŚCI Z PODRĘCZNIKA:
Mocarstwa wielkiej trójki – ZSRS, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone – zdecydowały na konferencji w Jałcie, że przyszłe władze w Polsce powinni utworzyć razem reprezentanci Rządu Tymczasowego (komuniści) i emigracyjnego (przedstawiciele władz na uchodźstwie).
Rząd Polski w Londynie odrzucił tę propozycję w obawie, że stanowi ona zagrożenie dla polskiej niepodległości. Polskim komunistom udało się jednak przekonać do współpracy przebywającego na emigracji Stanisława Mikołajczyka. Zdawał on sobie sprawę z nieuchronności podporządkowania Polski Związkowi Sowieckiemu. Liczył jednak, że uda się ograniczyć ingerencje sowieckie w wewnętrzne sprawy Polski.
Po przyjeździe Mikołajczyka do Polski (czerwiec 1945 r.), Rząd Tymczasowy przekształcił się w Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (TRJN). Premierem został Edward Osóbka-Morawski, a wicepremierem oprócz Mikołajczyka był też przywódca komunistycznej Polskiej Partii Robotniczej Władysław Gomułka. Władza ustawodawcza pozostawała w ręku Krajowej Rady Narodowej, na której czele stał Bolesław Bierut, zaufany człowiek Stalina. To on formalnie był głową państwa i miał niczym nieograniczoną władzę w Polsce.
Wejście Mikołajczyka do TRJN-u sprawiło, że mocarstwa wielkiej trójki uznały za spełniony warunek postawiony w Jałcie, dotyczący stworzenia w Polsce nowych władz. Tym argumentem posłużyły się m.in. Wielka Brytania i Stany Zjednoczone, kiedy cofały uznanie dla rządu RP na uchodźstwie. Od tej chwili mocarstwa za legalny rząd Polski uważały władze w Warszawie. W ten sposób Brytyjczycy i Amerykanie zdradzili sojusznika, który u ich boku walczył w latach II wojny światowej.
-
Stanisław Mikołajczyk (1901−1966) – polityk ruchu ludowego; walczył w powstaniu wielkopolskim, wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. i wojnie obronnej 1939 r. Po klęsce wrześniowej przedostał się na Zachód. W rządzie polskim na uchodźstwie pełnił funkcję wicepremiera, a w latach 1943−1944 – premiera. Z powodu zagrożenia aresztowaniem wyjechał w 1947 r. z Polski. Zmarł w Stanach Zjednoczonych.
Znaczek pocztowy z 1946 r. Od lewej: Edward Osóbka-Morawski (premier), Bolesław Bierut (przewodniczący KRN) i Michał Rola-Żymierski (minister obrony narodowej).
- Powiedz, w jakim celu władza wydawała tego typu znaczki.
Komunistyczny aparat represji
Polscy komuniści oficjalnie głosili hasła budowy kraju dla wszystkich Polaków – bez względu na ich poglądy polityczne. W rzeczywistości jednak tworzyli struktury państwa na wzór ZSRS. We współpracy z doradcami sowieckimi rozbudowali przede wszystkim aparat represji i terroru. Jego podstawę stanowiło Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (MBP), tzw. bezpieka. Funkcjonariusze MBP w całej Polsce tworzyli areszty, więzienia i obozy, do których bez wyroków trafiały osoby uznane za wrogów nowego systemu. Na porządku dziennym były tortury oraz mordowanie przeciwników. Powołano do życia także Milicję Obywatelską, która miała zastąpić przedwojenną Policję Państwową.
Na formalnie polskich terenach bez żadnych ograniczeń działało też NKWD, czyli sowiecka policja polityczna. To właśnie ta formacja odpowiadała za uprowadzenie w marcu 1945 r. szesnastu przywódców Polskiego Państwa Podziemnego. Dowództwo sowieckie zaprosiło ich na rozmowy polityczne. Gdy przybyli na miejsce, zostali aresztowani i przewiezieni do Moskwy. Wśród uprowadzonych znaleźli się m.in. Delegat Rządu na Kraj wicepremier Jan Stanisław Jankowski i ostatni dowódca Armii Krajowej Leopold Okulicki.
Sowieci w latach 1944−1945 zorganizowali też liczne wywózki ludności z polskich terenów do ZSRS. Deportowano żołnierzy AK, działaczy politycznych i społecznych. W początkach 1945 r. dziesiątki tysięcy osób z Górnego Śląska trafiły przede wszystkim do sowieckich kopalń.
Najgorszym aktem zbrodni dokonanym na Polakach po zakończeniu II wojny światowej była obława augustowska. W lipcu 1945 r. w rejonie Suwałk i Augustowa wojska sowieckie oraz oddziały Ludowego Wojska Polskiego i funkcjonariusze UB zatrzymali kilka tysięcy osób podejrzewanych o wrogość wobec komunizmu. Około 600 osób wywieziono w nieznanym kierunku i zamordowano. Do dzisiaj nie odnaleziono ich ciał.
Warto wiedzieć
bezpieka – potoczna nazwa policji politycznej w systemie komunistycznym. W Polsce w latach 1944−1990 nazwy tej używano najpierw na określenie Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i podległych mu urzędów bezpieczeństwa publicznego (UB). Ich funkcjonariuszy nazywano ubekami. Po przekształceniu MBP w Służbę Bezpieczeństwa w połowie lat 50., bezpieką nazywano SB. W LWP działała osobna bezpieka – Informacja Wojskowa
Ludowe Wojsko Polskie – nieoficjalna nazwa polskiego wojska kontrolowanego przez władze komunistyczne
W czerwcu 1945 r. w Moskwie odbył się pokazowy proces przywódców Polskiego Państwa Podziemnego fałszywie oskarżonych o działalność antysowiecką i kolaborację z Niemcami. Nazwano go procesem szesnastu. Choć wydane wyroki według ówczesnych standardów nie były wysokie − maksymalnie 10 lat więzienia, to i tak zarówno Jankowski, jak i Okulicki (na zdjęciu) z sowieckiego więzienia nigdy nie wyszli; ich los jest nieznany.
Referendum w 1946 r.
Zgodnie z ustaleniami z Jałty TRJN musiał przeprowadzić w Polsce wolne wybory do parlamentu. Komuniści obawiali się jednak, że dysponują zbyt małym poparciem, aby je wygrać. W szczególności obawiali się Polskiego Stronnictwa Ludowego, które latem 1945 r. stworzył Stanisław Mikołajczyk. Choć partia ta przede wszystkim kierowała swój program do chłopów, szybko stała się bardzo popularna wśród wszystkich przeciwników komunizmu.
Próbą sił przed wyborami było referendum. Polacy mieli odpowiedzieć na trzy pytania: czy zlikwidować senat, czy zaakceptować reformę rolną oraz nacjonalizację przemysłu i czy uznać granice zachodnie. Komuniści nawoływali do głosowania trzy razy „tak”, więc sformułowali pytania w ten sposób, by nakłonić głosujących do odpowiedzi pozytywnej. Tym sposobem chcieli przekonać Polaków, że wszystkie partie mają taki sam program. Jednak Stanisław Mikołajczyk nawoływał do odpowiedzi „nie” na pierwsze pytanie. Takie rozwiązanie miało, jego zdaniem, pokazać siłę partii opozycyjnej i różnice między komunistami a PSL.
Referendum odbyło się w czerwcu 1946 r. Według oficjalnych doniesień komuniści odnieśli w nim zwycięstwo. W rzeczywistości wyniki zostały przez nich sfałszowane. Jedynym miastem, w którym przez niedopatrzenie podano do wiadomości prawdziwe informacje dotyczące oddanych głosów, był Kraków.
Plakat z kampanii przed referendum w 1946 r. wzywający do popierania stanowiska komunistów.
- Opisz scenę przedstawioną na plakacie. Czym propaganda próbowała przekonać głosujących?
Opracowanie własne na podstawie: Referendum z 30 czerwca 1946 r. Przebieg i wyniki, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1993, s. 15.
- W którym z pytań wyniki oficjalne różniły się najbardziej od wyników krakowskich?
- Dlaczego właśnie w tym pytaniu różnica była największa?
- Którą z propozycji zaakceptowała większość głosujących według obu zestawień?
- Wyjaśnij, dlaczego władzom zależało na odpowiedzi „tak” na wszystkie trzy pytania.
Fragmenty przemówienia sejmowego Stanisława Mikołajczyka z dn. 23 czerwca 1947 r. wykreślone przez cenzurę z oficjalnego protokołu sejmowego.
Tam, gdzie PPR raz trzyma i kieruje siłą policyjną – tam nie ma miejsca na wolność człowieka, swobodę przekonań politycznych – wolność słowa i zgromadzenia – nie ma miejsca na niezależność nie tylko stronnictw politycznych, ale organizacji społecznych, gospodarczych, młodzieżowych, kulturalnych, nie ma panowania i poszanowania prawa, nie ma demokracji, a jest tylko szyld tak zwanej demokracji ludowej.
Tam można słyszeć tylko totalistyczny slogan, że żaden prawdziwy demokrata nie powie, „my władzy nigdy nie oddamy”. Można słyszeć na sali KRN słowa: „Karabinami rozprawimy się z reakcją w kraju i na tej sali”. Można – jak i w tym sejmie słyszeliśmy już – słyszeć krzyk nienawiści – „wykończymy was jak mieńszewików”. […]
Mówi UB w terenie naszym członkom – PSL jest legalnym stronnictwem, ale konsekwencje przynależenia do niego poniesiecie. […]
Mamy tu do czynienia z konstrukcją rządu, w którym już nie tylko faktycznie, ale i formalnie PPR jest dysponentem kluczowych pozycji, decydujących o wolności obywatela, o gospodarstwie państwa i wychowaniu narodowym.
Przemówienie Stanisława Mikołajczyka, cyt. za: Wiek XX w źródłach, op. cit., Warszawa 1998, s. 381.
- Powiedz, dlaczego te fragmenty zostały usunięte z protokołu sejmowego.
- Wyjaśnij, jakie zarzuty stawia PPR-owi Stanisław Mikołajczyk.
Warto wiedzieć
Godło Polski w latach 1944−1989.Państwo polskie, całkowicie podległe Sowietom, przejęło dotychczasowe symbole narodowe II RP. Pozostawiono narodowe barwy i hymn. Jedyną zauważalną zmianą w godle było pozbawienie orła złotej korony.
Józef Cyrankiewicz (1911−1989) – na zdjęciu ze Stalinem. Polityk socjalistyczny, więzień Auschwitz. Po wojnie związał się z komunistami, m.in. doprowadził do likwidacji Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1947 r. objął funkcję premiera, którą sprawował aż do grudnia 1970 r. (z krótką przerwą w latach 1952−1954, gdy był wicepremierem).
Wybory w 1947 r.
Prawdziwe wyniki referendum świadczyły o sile opozycyjnego PSL i zaniepokoiły podporządkowane Sowietom władze. Obawiały się one przegranej w wyborach do Sejmu Ustawodawczego. Władze chciały uniemożliwić ludowcom zdobycie dużej liczby miejsc w parlamencie. Z tego powodu bezpieka utrudniała im prowadzenie kampanii wyborczej, np. unieważniano ich listy wyborcze, zastraszano kandydatów na posłów. Niektórych działaczy stronnictwa komuniści zamordowali.
W styczniu 1947 r. odbyły się wybory, których wynik komuniści również sfałszowali. Oficjalnie wygrał blok stworzony przez PPR, a PSL uzyskało tylko około 10% miejsc w parlamencie. Prezydentem został Bolesław Bierut. Pełnia władzy dostała się w ręce ludzi związanych z ZSRS, a o obsadzie najważniejszych stanowisk w państwie decydował Stalin. Zagrożony aresztowaniem Stanisław Mikołajczyk w tajemnicy opuścił Polskę, a jego partia została zlikwidowana.
Ukoronowaniem procesu przejmowania przez komunistów kontroli nad Polską było połączenie PPS i PPR w grudniu 1948 r. Utworzyły one Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą z Bierutem na czele. Była to partia wzorowana na podobnej partii działającej w Związku Sowieckim i od niej uzależniona.
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR) – partia komunistyczna sprawująca dyktatorską władzę w Polsce w latach 1948−1989. Na jej czele stał I sekretarz Komitetu Centralnego PZPR, który w rzeczywistości sprawował obowiązki głowy państwa
Wybory do sejmu w 1947 r. Zwróć uwagę na liczbę osób czekających w kolejce do głosowania. Powiedz, czy zdjęcie to ma charakter propagandowy. Odpowiedź uzasadnij.
- Zgodnie z decyzjami konferencji wielkiej trójki w Jałcie utworzono w Polsce Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (TRJN). W jego skład weszli głównie komuniści, ale wicepremierem został Stanisław Mikołajczyk, polityk emigracyjny.
- Mocarstwa zachodnie uznały TRJN za jedyną legalną władzę w Polsce, zarazem ich poparcie stracił rząd RP na uchodźstwie.
- Komuniści podczas przejmowania władzy w Polsce posługiwali się terrorem i kłamstwem. Zbudowali aparat przemocy, tzw. bezpiekę, oraz sfałszowali referendum i wybory.
- W 1948 r. z połączenia PPR i PPS powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR), która rządziła w Polsce przez następne 40 lat.
POLECENIA
- Wymień główne etapy przejmowania rządów w Polsce przez komunistów. Napisz na ten temat notatkę w zeszycie przedmiotowym.
- Wytłumacz, w jaki sposób komuniści zapewnili sobie pełnię władzy.
- Powiedz, kto i w jaki sposób próbował nie dopuścić do przejęcia przez komunistów pełnej kontroli nad Polską.
17.12.2021 rok
Temat: Powojenna Polska.
NaCoBeZu:
• wiesz, jak wyglądało życie codzienne w powojennej Polsce;
• rozumiesz i wyjaśniasz pojęcia: repatriacja, terytorium pojałtańskie, nacjonalizacja, bitwa o handel;
• opisujesz los Polaków, którzy pozostali na Kresach Wschodnich;
• omawiasz i wskazujesz na mapie zmiany terytorialne ziem polskich dokonane po 1945 r.;
• omawiasz proces podporządkowywania polskiej gospodarki władzy komunistycznej.
Terminy
TREŚCI Z PODRĘCZNIKA:
Nowe granice Polski
Polska wyszła z wojny teoretycznie jako państwo zwycięskie, w rzeczywistości jednak była krajem przegranym. Odzwierciedliło się to w kształcie terytorialnym państwa. Został on ustalony przez trzy mocarstwa Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię i ZSRS na konferencjach w Jałcie i Poczdamie. Dlatego mówiąc o tych granicach, często używano określenia terytorium pojałtańskie.
W wyniku tych ustaleń Polska zmieniła swoje granice – jej obszar zmniejszył się o 20%. Związek Sowiecki zagarnął 180 tys. km2, w tym miasta, które były centrami polskiej kultury i nauki: Wilno, Stanisławów i Lwów. Do Polski przyłączono za to 103 tys. km2 ziem, które przed II wojną należały do Niemiec. W jej granicach znalazły się Warmia i Mazury, Pomorze Gdańskie i Zachodnie, ziemia lubuska, Dolny i Górny Śląsk. Do Polski włączono także Wolne Miasto Gdańsk. W ten sposób na polskim terytorium znalazły się takie miasta jak: Wrocław, Olsztyn, Gdańsk i Szczecin.
Polska po II wojnie światowej – zmiany terytorialne i migracje ludności
- Wskaż ziemie, które należały do II RP, lecz nie znalazły się w powojennych granicach Polski.
- Wskaż ziemie, które nie wchodziły w skład terytorium II RP, ale znalazły się w granicach Polski po II wojnie światowej.
- Wymień państwa, z którymi Polska sąsiadowała po II wojnie. Do którego bloku należały i jakie to mogło mieć konsekwencje dla Polski?
- Odczytaj z mapy kierunki migracji ludności. Z jakich terenów Polacy przybywali na dawne ziemie niemieckie?
- Wymień nazwy dzisiejszych państw, które leżą na terenach utraconych przez Polskę po II wojnie światowej.
Mieszkańcy Polski według narodowości
- Dlaczego w 1945 r. spadła liczba Ukraińców i Żydów w Polsce? Dlaczego wówczas zwiększyła się liczba Niemców?
Zmiany ludnościowe
Zmianom terytorialnym towarzyszyły zmiany ludnościowe. Na skutek polityki okupantów (terror, wysiedlenia, zmiany granic) ludność Polski zmniejszyła się o ponad 10 mln osób. Po wojnie nastąpił czas migracji. Do kraju powracali ludzie, których w latach wojny zmuszono do opuszczenia domów: zesłani przez Sowietów na Wschód, wyzwoleni więźniowie niemieckich obozów koncentracyjnych, przymusowi robotnicy, jeńcy wojenni, niektórzy żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
Niemcy mieszkający na terenach przyznanych Polsce zostali zmuszeni, zgodnie z decyzjami zwycięskich mocarstw, do wyjazdu na tereny okupowanych Niemiec. Z polskich terenów wysiedlono także około 0,5 mln Ukraińców i Białorusinów, którzy trafili do ZSRS.
Z kolei wielu Polaków, którzy mieszkali na ziemiach wcielonych do ZSRS, władze sowieckie zmusiły do opuszczenia domów rodzinnych. Część z nich zdecydowała się na to sama, aby uniknąć zrusyfikowania. W 1945 r. rozpoczęła się – jak to wówczas nazywano – repatriacja, czyli przesiedlanie mieszkańców dawnych Kresów na nowo przyłączone ziemie zwane Ziemiami Odzyskanymi. Objęła ona około 2 mln osób. Na tereny te przyjeżdżali też osadnicy z innych części Polski. Przybyłych osiedlano w domach i mieszkaniach pozostawionych przez wysiedlonych Niemców.
W II RP mniejszości narodowe stanowiły około 30% ogółu ludności. W wyniku Holokaustu, zmiany granic, migracji, wysiedleń i przesiedleń ludności powojenna Polska stała się krajem niemal jednonarodowym.
Źródło: W. Grabowski, Raport. Straty ludzkie poniesione przez Polskę w latach 1939–1945, w: Polska 1939–1945. Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami, red. W. Materski, T. Szarota, Warszawa 2009, s. 35.
repatriacja – powrót do ojczyzny osób, które wcześniej były zmuszone do jej opuszczenia. Przesiedlenia Polaków z dawnych Kresów Wschodnich nie były więc repatriacją, choć wówczas właśnie takiej nazwy używano.
Polacy na Wschodzie
Wielu Polaków pozostało w granicach ZSRS. Część, ze względu na wykonywany rzadki zawód, w którym nie można było znaleźć zastępcy, nie dostała od tamtejszych władz zgody na wyjazd.
Niektórzy nie chcieli opuszczać swoich rodzinnych domów. Innych, uznanych za wrogów komunizmu, władze sowieckie zesłały na Syberię i do Kazachstanu. Wielu z tych, którzy zostali na Wschodzie, kultywowało pamięć o Polsce, język i religię. Nie było to łatwe, ponieważ Sowieci starali się rusyfikować Polaków. Likwidowali polskie instytucje – szkoły, uniwersytety, biblioteki. Niektóre zbiory udało się uratować i przewieźć do kraju. W ten sposób do Wrocławia trafiły m.in. archiwum i biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Przenieśli się tam też naukowcy z Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, a wielu pracowników wileńskiego Uniwersytetu Stefana Batorego trafiło na Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Pracownicy Politechniki Lwowskiej współtworzyli Politechnikę Śląską w Gliwicach.
Stanisława Doktor-Jarosławska, Mój wyjazd z Czortkowa w 1945 r. (fragment).
I tak podróż nasza trwała 13 dni, aż wreszcie dojechaliśmy do stacji Brochów pod Wrocław. Tam musieliśmy się przeładować do innych wagonów z szerokiego toru na wąski i jechać do Jeleniej Góry. Tymczasem chodzili ludzie i pytali, skąd jedziemy, i spotkaliśmy znajomych z Czortkowa. Poradzili, żebyśmy zostali w Brochowie, bo w Radwanicy [miejscowość koło Brochowa] mieszka kilka rodzin z naszych stron. Pomogli nam się wyładować i przewieźli nas do Radwanic.
Tu sołtys przydzielił nam dom uszkodzony przez działania wojenne. Jedna ściana była rozwalona, a na drodze leżało skrzydło z samolotu i silnik. W domu tym mieszkała Niemka i my z nią zamieszkaliśmy. Święta Bożego Narodzenia spędziliśmy razem. Dopiero w maju 1946 r. Niemcy zostali przesiedleni do Niemiec.
Wspomnienia Stanisławy Doktor-Jarosławskiej, cyt. za: S. Doktor- Jarosławska, Mój wyjazd z Czortkowa w 1945 r., w: Wygnanie zwane repatriacją. Wspomnienia Podolan wygnanych z Ojczyzny 1944−1946, Warszawa 2004, s. 63.
- Jak długo trwała, licząca około 800 km, podróż z Czortkowa na Kresach do Wrocławia?
- Co zadecydowało o tym, że rodzina autorki wspomnień zdecydowała się pozostać w Brochowie?
- Gdzie i z kim zamieszkali przesiedleńcy? Co się stało z Niemcami, którzy mieszkali w tym domu?
Pomnik króla Jana III Sobieskiego w Gdańsku. Pierwotnie stał we Lwowie, po 1945 r. został zdemontowany przez władze sowieckie, a w 1965 r. ustawiono go w obecnym miejscu.
W 1947 r. w ramach akcji „Wisła” władze Polski Ludowej przesiedliły z terenów Bieszczad i Beskidów na dawne ziemie niemieckie ludność ukraińską i łemkowską, którą oskarżyły o wspieranie oddziałów UPA. Komuniści zastosowali odpowiedzialność zbiorową – było to działanie charakterystyczne dla systemów totalitarnych.
- Wytłumacz, na czym polega zasada odpowiedzialności zbiorowej i w jakim celu się ją stosuje.
Straty materialne
Polska poniosła ogromne straty nie tylko ludnościowe, lecz także materialne. Dach nad głową utraciły prawie 3 mln rodzin. Okupanci zniszczyli i ograbili zabytki, spalili lub zrabowali biblioteki, archiwa i muzea. Duże straty poniosła gospodarka. Tysiące fabryk zostało zniszczonych. Ponad 50% najważniejszych gałęzi przemysłu, takich jak górnictwo czy hutnictwo, przestało istnieć. Powodem tego były nie tylko działania wojenne, lecz także rabunki dokonywane przez Armię Czerwoną po przejściu frontu. Za oddziałami frontowymi posuwały się bowiem tzw. oddziały zdobyczne, których głównym zadaniem były demontaż i wywóz mienia do ZSRS.
Zrujnowana ulica Wrocławia. Niemcy postanowili bronić Wrocławia. Ogłosili go twierdzą, a wszystkim niezdolnym do obrony kazali go opuścić. Od marca do maja 1945 r. miasto było oblegane przez wojska sowieckie, które regularnie je bombardowały. Sowieckie naloty i walki z oddziałami wiernymi Hitlerowi zamieniły Wrocław w wielkie gruzowisko.
- Powiedz, w granicach którego państwa Wrocław znajdował się przed II wojną światową.
Po wojnie Polacy z entuzjazmem ruszyli do odbudowy zburzonej przez Niemców stolicy. Posługiwano się wówczas hasłem „Cały naród buduje swoją stolicę”. Na zdjęciu prace w Warszawie w 1948 r.
Reforma rolna i nacjonalizacja
Od września 1944 r. władze komunistyczne przeprowadzały na terenie pojałtańskiej Polski reformę rolną. Duże prywatne majątki rolne podzielono (rozparcelowano), a pozyskaną ziemię rozdysponowywano pomiędzy najbiedniejszych chłopów. W ten sposób władza zyskała przychylność tej grupy społecznej.
Reforma wpłynęła jednak niekorzystnie na polskie rolnictwo. Duże majątki produkowały bowiem sporo żywności przeznaczonej na sprzedaż. W małych gospodarstwach plonów było mniej i wystarczały głównie na wyżywienie właścicieli. W związku z tym znacznie mniej artykułów rolnych trafiało do sprzedaży. Doprowadziło to do kłopotów z zaopatrzeniem sklepów.
Na wzór sowiecki komuniści postanowili w 1946 r. przeprowadzić nacjonalizację, czyli upaństwowienie zakładów przemysłowych. W 1947 r. rozpoczęła się także tzw. bitwa o handel – władza nałożyła na właścicieli sklepów wysokie podatki i utrudniała im zakup towarów. W ten sposób doprowadziła do zamknięcia niemal wszystkich prywatnych punktów sprzedaży.
Władze rozpoczęły walkę z analfabetyzmem. Prace nad jego likwidacją podjęto już w II Rzeczypospolitej, mimo to wciąż około 18% Polaków nie umiało czytać i pisać. Na zdjęciu lekcja pisania – zwróć uwagę na wiek osób uczących się pisać.
Plakat propagandowy z 1946 r. Posiadaczy dużych gospodarstw rolnych nazywano obszarnikami, a właścicieli fabryk − kapitalistami.
- Powiedz, kogo przedstawia ten plakat? Do jakich posunięć władz nawiązywały hasła na nim umieszczone?
- Decyzją mocarstw państwo polskie po II wojnie światowej zmieniło granice i było mniejsze o 20% niż przed wojną.
- Działania wojenne i powojenne zniszczyły Polskę. Straty ludnościowe i materialne były ogromne. Miasta zostały zburzone, a gospodarkę zrujnowano.
- Po 1945 r. na ziemiach polskich doszło do masowych, często przymusowych migracji. Niemcy zostali wysiedleni, a w ich miejsce osiedlali się Polacy z odebranych Polsce Kresów Wschodnich i innych terytoriów. Do kraju powracali obywatele polscy wywiezieni do obozów i na roboty przymusowe oraz polscy emigranci.
- Po II wojnie światowej Polska stała się krajem niemal jednonarodowym. To znaczy, że mieszkali na jej terytorium głównie obywatele narodowości polskiej.
- Komuniści przeprowadzili reformę rolną i nacjonalizację przemysłu oraz zlikwidowali prywatny handel.
POLECENIA
- Scharakteryzuj bezpośrednie skutki społeczne i gospodarcze II wojny światowej na ziemiach polskich.
- Opisz trudności życia codziennego w powojennej Polsce. Z jakimi podstawowymi problemami Polacy musieli się zmagać?
- Wymień czynniki, które wpłynęły na zmianę struktury narodowościowej w Polsce.
- Przypomnij sobie, w jaki sposób władze komunistyczne przeprowadziły proces podporządkowywania sobie polskiej gospodarki.
PREZENTACJA KINGI :)
Powojenna Polska .pptx
-------------------------------------
10.12.2021 rok
Temat: Początki zimnej wojny.
NaCoBeZu:
- wiesz kim byli: H.Truman, K.Adenauer, G.Marshall.
- wiesz, co się wydarzyło w 1949 roku i w latach 1950-1953.
- rozumiesz pojęcia: doktryna powstrzymywania, plan Marshalla, żelazna kurtyna, Układ Warszawski, wyścig zbrojeń, zimna wojna, imperializm, propaganda, blok wschodni, blok zachodni, NATO, RWPG, RFN, NRD.
- opisujesz wydarzenia związane z rozpadem koalicji antyhitlerowskiej, eskalacją zimnej wojny, podziałem politycznym Niemiec i wojną koreańską.
Treści z podręcznika:
Rozpad koalicji antyhitlerowskiej
Wkrótce po zakończeniu działań wojennych w 1945 r. pomiędzy członkami koalicji antyhitlerowskiej zaczęły narastać napięcia. Różnice ustrojowe między Stanami Zjednoczonymi i ZSRS uniemożliwiały trwałe utrzymanie przyjacielskich relacji. Stalin, podobnie jak Hitler, pogardzał demokracją, prawami człowieka i swobodami obywatelskimi. Jego ambicją było przejęcie całkowitej kontroli nad podległymi mu narodami i państwami. Zachęcony zwycięstwem nad Niemcami nie zamierzał poprzestać na podporządkowaniu sobie Europy Środkowo-Wschodniej. Dążył do rozszerzenia sowieckiej strefy wpływów na inne państwa Europy i świata. Komunizm miał zapanować na wszystkich kontynentach.
Z kolei w 1947 r. Harry Truman, prezydent Stanów Zjednoczonych w latach 1945−1953, ogłosił publicznie, że w interesie jego państwa leży powstrzymywanie postępów komunizmu na świecie. Tę politykę amerykańską wobec komunizmu określono doktryną powstrzymywania. Między demokratycznymi krajami zachodniej Europy a państwami Europy Środkowo-Wschodniej zdominowanymi przez komunistów występowały różnice ustrojowe oraz panowała wrogość. Dlatego mówiono, że oddziela je od siebie żelazna kurtyna.
Stany Zjednoczone przyjęły na siebie rolę przywódcy świata zachodniego, czyli demokratycznych państw Europy Zachodniej, Kanady, Australii i Nowej Zelandii.
Stany Zjednoczone postanowiły też, że wesprą gospodarczo i militarnie kraje Europy. W 1947 r. rząd amerykański ogłosił tzw. plan Marshalla. Zakładał on udzielenie państwom europejskim pomocy finansowej i materiałowej, obejmującej dostawy żywności i surowców. Miało to przyspieszyć ich odbudowę ze zniszczeń wojennych. Europa Zachodnia dobrze wykorzystała zaproponowany jej program wsparcia. Kraje, które z niego skorzystały, szybko się rozwijały i zbudowały silną gospodarkę rynkową. Natomiast państwa Europy Środkowo-Wschodniej podporządkowane Związkowi Sowieckiemu, musiały – pod naciskiem Stalina – odrzucić tę pomoc. ZSRS i podległe mu państwa z bloku wschodniego od 1949 r. współpracowały ze sobą w dziedzinie gospodarki w ramach Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG).
Plakat poświęcony planowi pomocy gospodarczej, opracowanemu przez George'a C. Marshalla [czytaj: dżordża marszala]. Na łopatach wiatraka namalowano flagi państw uczestniczących w programie pomocy gospodarczej. Napis na plakacie brzmi: „Niezależnie od pogody, aby osiągnąć dobrobyt, musimy trzymać się razem”.
- Powiedz, co autorzy plakatu chcieli w ten sposób przekazać.
Powstanie NATO i Układu Warszawskiego
W 1949 r. demokratyczne państwa Europy Zachodniej, Kanada i Stany Zjednoczone założyły Organizację Paktu Północnoatlantyckiego (NATO), która miała bronić ich terytoriów przed agresją sowiecką. W kolejnych latach do NATO przyłączyły się m.in. Grecja i Turcja, które czuły zagrożenie ze strony ZSRS.
W 1955 r. Związek Sowiecki i podległe mu komunistyczne kraje Europy Środkowo-Wschodniej zawiązały sojusz wojskowy nazwany Układem Warszawskim.
W ten sposób powstały dwa wrogie sobie bloki militarne. Państwa członkowskie NATO i Układu Warszawskiego stale rozbudowywały swoje armie, co doprowadziło do wyścigu zbrojeń. Każda ze stron dążyła, aby mieć więcej żołnierzy i uzbrojenia niż druga. Wydatki na zbrojenia wymagały gigantycznych nakładów finansowych.
Państwa należące do NATO i Układu Warszawskiego
- Odczytaj z mapy nazwy państw należących do Układu Warszawskiego i tych, które przystąpiły do NATO.
- Wskaż te państwa członkowskie NATO, których terytoria były najbardziej zagrożone w przypadku konfliktu z państwami należącymi do Układu Warszawskiego.
Zimna wojna
Przez kilka kolejnych dziesięcioleci najsilniejszymi państwami na świecie pozostawały ZSRS i Stany Zjednoczone. Stosunki między supermocarstwami w tych latach nazwano zimną wojną. Charakteryzowały się one wzajemną wrogością. Na szczęście dla ludzkości nie doszło w Europie do bezpośredniego konfliktu zbrojnego między blokiem zachodnim, kierowanym przez Stany Zjednoczone, a blokiem wschodnim, skupionym wokół ZSRS. Natomiast obie strony rywalizowały ze sobą, wykorzystując i popychając do walki państwa w Azji i Afryce. Z tego powodu supermocarstwa wspierały różne strony w lokalnych i regionalnych konfliktach na tych kontynentach. Udzielały pomocy gospodarczej i wojskowej krajom, które chciały włączyć w orbitę swoich wpływów. To w Waszyngtonie i Moskwie podejmowano najważniejsze decyzje dotyczące polityki światowej. Zimna wojna z różnym natężeniem trwała do końca lat 80. XX stulecia.
zimna wojna − stan otwartej wrogości i rywalizacji między USA i ZSRS oraz ich sojusznikami, panujący od zakończenia II wojnie światowej do czasu zmian ustrojowych w Europie Wschodniej
Greccy partyzanci. W latach 1946−1949 w Grecji toczyła się wojna domowa między partyzantką komunistyczną wspomaganą przez ZSRS a legalnym rządem w Atenach wspieranym przez Brytyjczyków i Stany Zjednoczone. Dla państw Zachodu stanowiła ona dowód, że Związek Sowiecki prowadzi agresywną politykę zagraniczną.
- Odszukaj w dostępnych ci źródłach, czyim zwycięstwem zakończyła się ta wojna.
Przemówienie Winstona Churchilla z 1946 r. (fragment).
Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem opuściła się żelazna kurtyna w poprzek kontynentu. Poza tą linią znajdują się wszystkie stolice byłych państw środkowej i wschodniej Europy: Warszawa, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Bukareszt i Sofia − wszystkie te sławne miasta i zamieszkująca je wokół ludność leżą, że się tak wyrażę, w sferze radzieckiej [sowieckiej] i wszystkie, w takiej czy w innej formie, podlegają nie tylko wpływom radzieckim [sowieckim], ale kontroli z Moskwy w bardzo wysokim, niekiedy rosnącym stopniu. Rządy policyjne przenikają z Moskwy […]. Partie komunistyczne, które były bardzo małe w tych wszystkich państwach Europy Wschodniej, otrzymały stanowisko nadrzędne i władzę o wiele przewyższającą ich liczebność i dążą wszędzie do zdobycia wpływów totalistycznych. Prawie wszędzie panują [tam] rządy policyjne.
Przemówienie Winstona Churchilla, cyt. za: Wiek XX w źródłach, op. cit., Warszawa 1998, s. 301.
- Wyjaśnij, jak rozumiesz termin żelazna kurtyna.
- Wymień cztery państwa leżące w sowieckiej strefie wpływów.
- Powiedz, jak Churchill oceniał rozwój sytuacji w Europie Środkowo-Wschodniej.
Blokada Berlina
Po zakończeniu wojny Niemcy znalazły się pod okupacją czterech zwycięskich mocarstw, czyli ZSRS, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji (patrz mapa w temacie 12.). Każde z nich miało własną strefę okupacyjną. Berlin, jako stolica, także został podzielony w ten sposób. Dawni sojusznicy nie mogli się jednak porozumieć co do przyszłości Niemiec, dlatego Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Francja postanowiły utworzyć na kontrolowanym przez siebie terytorium oddzielne państwo zachodnioniemieckie. W odpowiedzi na przygotowania do jego powołania Stalin w czerwcu 1948 r. zarządził blokadę zachodnich (amerykańskich, francuskich i brytyjskich) sektorów Berlina. Blokada polegała na zamknięciu przez sowieckie wojska wszystkich dróg dojazdowych, połączeń kolejowych i kanałów dla żeglugi śródlądowej. Kontakt z miastem był możliwy tylko drogą lotniczą. Sowiecki przywódca liczył, że w ten sposób zmusi wojska państw zachodnich do wycofania się z miasta.
Stany Zjednoczone i ich sojusznicy nie zamierzali jednak pozwolić Sowietom na zagarnięcie całej niemieckiej stolicy. Blokada Berlina trwała 11 miesięcy. W końcu Stalin – zrozumiawszy, że nie osiągnie swojego celu − zniósł blokadę.
Dzieci w Berlinie bawią się w most powietrzny, którym Amerykanie i ich sojusznicy przez niemal rok zaopatrywali metropolię we wszystkie artykuły potrzebne do życia i odbudowy miasta.
- Powiedz, jaka była skala tego zjawiska, skoro dzieci bawiły się w most powietrzny.
Podział Niemiec
Próba sił zakończyła się podziałem Niemiec i Berlina. W 1949 r. na obszarze trzech zachodnich stref okupacyjnych (bez Berlina Zachodniego) Niemcy za zgodą zachodnich aliantów powołali do życia Republikę Federalną Niemiec (RFN) ze stolicą w niewielkim miasteczku Bonn. Było to państwo demokratyczne. Pierwszym jego kanclerzem (szefem rządu) został Konrad Adenauer. W polityce zagranicznej postawił on na sojusz ze Stanami Zjednoczonymi i integrację z państwami Europy Zachodniej. Miesiąc po narodzinach RFN Sowieci utworzyli w swojej strefie okupacyjnej Niemiecką Republikę Demokratyczną (NRD). Było to kraj niedemokratyczny, rządzony przez partię komunistyczną, całkowicie podporządkowany ZSRS.
Berlin został znów podzielony: jego wschodnia część pełniła funkcję stolicy NRD, natomiast strefy okupacyjne Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji funkcjonowały jako oddzielne terytorium – Berlin Zachodni. Mimo odrębnego statusu był on połączony prawnie i ekonomicznie z RFN.
Wojna koreańska
Obszarem, na którym doszło do zbrojnego starcia państw wspieranych przez oba supermocarstwa, stał się Półwysep Koreański. Korea była anektowana przez Japonię na początku XX w., a w ostatnich tygodniach II wojny światowej została zajęta przez oddziały Armii Czerwonej idące od północy i wojska armii amerykańskiej nadciągające z południa. Spotkały się one w okolicy 38 równoleżnika, w którego pobliżu wyznaczono linię rozgraniczenia obu armii. Z powodu zimnej wojny Stany Zjednoczone i ZSRS nie doszły do porozumienia, dlatego na północy powstała związana z ZSRS Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna, zwana potocznie Koreą Północną, a na południu – proamerykańska Republika Korei, zwana Koreą Południową.
W 1950 r. Korea Północna zaatakowała Koreę Południową. Napadniętemu państwu przyszły z wojskową pomocą kraje ONZ, a zwłaszcza – Stany Zjednoczone. W czasie wojny koreańskiej, w którą pośrednio wmieszały się także komunistyczne Chiny, światu groził wybuch III wojny światowej. Działania wojenne zostały zakończone w 1953 r. Mimo to napięcie między Koreą Północną a Koreą Południową, które nigdy nie podpisały formalnego traktatu pokojowego, trwa do dziś.
propaganda – sterowanie poglądami i postawami ludzi poprzez podawanie do wiadomości publicznej przesadzonych lub nieprawdziwych informacji
imperializm − polityka zagraniczna państwa zmierzająca do zwiększenia jego potęgi poprzez dążenie do podporządkowania sobie słabszych krajów i eksploatowania ich pod względem ekonomicznym
Ważną rolę podczas zimnej wojny odgrywała propaganda. Twórcy tego polskiego plakatu starali się – wbrew faktom – przekonać odbiorcę, że to Amerykanie chcą opanować świat, ponieważ wywołali wojnę i odpowiadają za jej ofiary.
- Przyjrzyj się plakatowi i powiedz, w jaki sposób twórcy plakatu przedstawili swoje przekonania. Do którego konfliktu się odwołali?
Warto wiedzieć
- Do rozpoczęcia zimnej wojny między ZSRS i Stanami Zjednoczonymi doszło głównie z powodu dążenia Stalina do poszerzenia sowieckiej strefy wpływów i zniewolenia kolejnych narodów.
- W 1949 r. powstała Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO), która miała na celu obronę Stanów Zjednoczonych, Kanady i Europy Zachodniej przed ewentualną inwazją ze strony ZSRS. Kilka lat później powstał Układ Warszawski (UW), czyli sojusz krajów komunistycznych.
- Po II wojnie światowej nastąpił podział Niemiec na dwa państwa: RFN związane ze Stanami Zjednoczonymi i NRD wchodzące w skład bloku wschodniego.
- W latach 1950−1953 trwała wojna pomiędzy Koreą Północną i Koreą Południową zwana wojną koreańską. W tym czasie pojawiła się groźba wybuchu III wojny światowej.
08.12.2021 r.
Temat: Skutki II wojny światowej.
NaCoBeZu:
- wiesz, w jakim celu powstało ONZ,
- rozumiesz i wyjaśniasz pojęcia: ONZ, zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości,
- opisujesz warunki życia ludzi w Europie po zakończeniu II wojny światowej,
- wymieniasz skutki II wojny światowej, dzieląc je na skutki polityczne, gospodarcze, społeczne i kulturowe.
Treści z podręcznika:
Bilans strat ludzkich
Jeszcze podczas trwania II wojny światowej ludzie zaczęli zdawać sobie sprawę z tego, że mają do czynienia z największym kataklizmem w dziejach. Wkrótce po zakończeniu działań wojennych zaczęto liczyć straty. Bilans ofiar był niewyobrażalny, choć nie sposób go precyzyjnie określić. Śmierć podczas wojny poniosło około 60 mln osób. W skali całego świata naliczono około 35 mln rannych i kalek. Normalnym widokiem na ulicach miast byli młodzi mężczyźni bez kończyn, często żebrzący o kawałek chleba.
Ludzie byli okaleczeni nie tylko fizycznie, lecz także psychicznie. Nie mogli dojść do siebie po przeżytym koszmarze. Tysiące obywateli wszystkich krajów okupiło tragiczne przeżycia wojenne depresją i chorobami psychicznymi.
Opracowanie własne na podstawie: http://dzieje.pl/infografiki/ofiary-ii-wojny-swiatowej [dostęp: 31.08.2017].
- Które z państw koalicji antyhitlerowskiej poniosło największe straty?
- Który kraj odnotował najmniejsze straty wśród cywili?
Powiedz dlaczego. - Wyjaśnij, dlaczego była tak duża różnica między stratami w ludności cywilnej a ofiarami wśród żołnierzy w Polsce w porównaniu z innymi krajami.
Powszechna bieda i bolesne wspomnienia
W czasie wojny większość krajów Europy i niektóre państwa azjatyckie zostały obrócone w gruzy. Niezależnie od tego, czy kraj należał do zwycięzców, czy zwyciężonych, panowała w nim nędza. Nie dotyczyło to jedynie Stanów Zjednoczonych. Życiu ocalonych zagrażały miliony min i niewybuchów pozostałych po walkach i nalotach.
W zbombardowanych miastach ludzie nie mieli gdzie mieszkać, gnieździli się w podmokłych piwnicach, ruinach budynków czy naprędce skleconych barakach. W ocalałych mieszkaniach władze kwaterowały tych, którzy stracili swoje domy. Nie było jedzenia, leków, ubrań, opału, mieszkań, dostępu do wody czy dostaw prądu. Z powodu braku pojazdów oraz zniszczenia dróg, mostów i torów kolejowych nie działała komunikacja publiczna – nie kursowały pociągi, autobusy, tramwaje.
Wiele osób rozpaczliwie szukało informacji o swoich najbliższych, z którymi podczas wojny straciło kontakt. Pomagał im w tym m.in. Międzynarodowy Czerwony Krzyż prowadzący bazę osób poszukiwanych.
Tramwaj obładowany ludźmi jadący wśród ruin Warszawy.
- Wskaż na ilustracji elementy, które świadczą o tym, że zdjęcie zostało zrobione po wojnie.
Niemcy i Austria po zakończeniu II wojny światowej
- Wskaż tereny, które Niemcy utracili na rzecz Polski.
- Powiedz, w czyjej strefie okupacyjnej znalazł się Wiedeń.
Zmiany na mapie politycznej Europy i masowe migracje
W wyniku wojny wiele milionów ludzi znalazło się w obcych krajach, z dala od swoich ojczyzn. Trafili tam podczas działań wojennych jako uchodźcy, jeńcy, więźniowie, zesłańcy czy pracownicy przymusowi.
Miliony obywateli, zwłaszcza państw Europy Środkowo-Wschodniej, musiało po wojnie opuścić swoje pierwotne miejsca zamieszkania. Te masowe migracje wiązały się z powojennymi zmianami granic państwowych. Polacy z terytoriów przyznanych ZSRS przenosili się na ziemie odebrane Niemcom. Z kolei ogromna liczba Niemców z krajów Europy Środkowo-Wschodniej została przymusowo wysiedlona do niemieckich stref okupacyjnych.
Po wojnie alianci zatwierdzili sowieckie zdobycze terytorialne z lat 1939−1940, uzyskane kosztem Polski, Finlandii, Rumunii i krajów nadbałtyckich. ZSRS przyznano także należący przed wojną do Rzeszy fragment Prus Wschodnich z Królewcem (dziś Kaliningrad). Okupowane przez aliantów Niemcy musiały zwrócić wszystkie ziemie odebrane w czasach hitlerowskich państwom sąsiednim – Austrii i Czechosłowacji.
Ukaranie zbrodniarzy
Ludzie poszkodowani podczas wojny powszechnie domagali się ukarania osób odpowiedzialnych za rozpoczęcie walk i liczne zbrodnie wojenne. Niektórzy pokrzywdzeni w czasie wojny nie chcieli czekać na wyroki sądów i dokonywali samosądów na pojmanych oprawcach. W ten sposób życie stracił np. przywódca ruchu faszystowskiego we Włoszech – Benito Mussolini, który w 1945 r. został rozstrzelany przez komunistycznych partyzantów.
W latach 1945−1946 w niemieckim mieście Norymberdze odbył się proces najwyższych rangą urzędników i dowódców III Rzeszy. Sędziowie ze zwycięskiej koalicji osądzili ich za popełnione przez nich zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości. Gestapo, SS i NSDAP zostały uznane za organizacje zbrodnicze.
Państwa alianckie i sprzymierzone oraz okupowane przez Niemców zorganizowały setki mniejszych procesów osób oskarżonych o zbrodnie wojenne albo kolaborację z okupantami. Wielu niemieckim przestępcom wojennym udało się jednak zmienić tożsamość i schronić w państwach Ameryki Łacińskiej, gdzie wiedli spokojne życie i uniknęli procesów.
Również w Japonii, okupowanej przez Stany Zjednoczone, w 1946 r. powstał Międzynarodowy Trybunał Wojskowy dla Dalekiego Wschodu. W Tokio zorganizowano proces japońskich zbrodniarzy wojennych. Wielu z nich zostało skazanych na karę śmierci lub więzienie.
zbrodnie wojenne – ciężkie przestępstwa niezgodne z prawem międzynarodowym, niewynikające z działań wojennych, dokonywane podczas wojny na ludności cywilnej lub jeńcach wrogiej armii, np. nieludzkie obchodzenie się z cywilami, mordowanie chorych, rannych, jeńców, zakładników, masowe egzekucje, deportacje ludności cywilnej na przymusowe roboty, burzenie miast
zbrodnia przeciw ludzkości – zbrodnicze czyny popełniane wobec określonych grup ludności cywilnej z powodów rasowych, narodowych czy religijnych
Warto wiedzieć
Ława oskarżonych w procesie norymberskim. Międzynarodowy Trybunał Wojskowy osądził 24 najwyższych rangą dygnitarzy III Rzeszy. Wielu z nich skazano na śmierć, np. Hermanna Göringa, Joachima von Ribbentropa i Hansa Franka. Pozostali otrzymali kary wieloletniego więzienia.
- Sprawdź w dostępnych ci źródłach, jakie funkcje w III Rzeszy pełnili skazani na śmierć dygnitarze. Jakie popełnili zbrodnie?
Supermocarstwa
Wojna przyniosła zwycięstwo nad niemieckim nazizmem, włoskim faszyzmem i japońskim ekspansjonizmem. Po podpisaniu traktatów pokojowych na znaczeniu zyskały Stany Zjednoczone i ZSRS, które urosły do rangi supermocarstw, czyli najpotężniejszych państw na świecie. Zmniejszyło się natomiast znaczenie Wielkiej Brytanii i Francji, których gospodarkę zrujnowały koszty wojny i zniszczenia po niemieckiej okupacji oraz przejściu frontów. Osłabienie mocarstw kolonialnych przyczyniło się do wzrostu ruchów niepodległościowych na obszarach od nich zależnych (patrz temat 19).
Skutki gospodarcze i kulturowe wojny
Działania wojenne wymusiły rozwój techniki, ponieważ potrzebowano coraz nowocześniejszego sprzętu wojennego. Udoskonalono samoloty odrzutowe, śmigłowce, rakiety i radary. Jednym z największych osiągnięć tego okresu była budowa bomby atomowej. Jednak poza Stanami Zjednoczonymi wszystkie państwa wyszły z wojny zadłużone i zrujnowane gospodarczo. Przystąpiły więc do odbudowy przemysłu i przestawienia go z produkcji wojennej na cywilną, by zapewnić pracę milionom zdemobilizowanych żołnierzy.
W wyniku wojny ogromne straty poniosła kultura światowa. Podczas wojny bezpowrotnie zniszczono setki tysięcy zabytkowych budowli, archiwów, bibliotek lub zrabowano miliony bezcennych dzieł sztuki z poprzednich epok. Po ustaniu walk artyści powrócili do tworzenia, a ich dzieła stanowiły odbicie tragicznych przeżyć całego pokolenia. W swych powieściach, wierszach, obrazach, sztukach teatralnych czy filmach twórcy starali się nadać walkom sens, zrozumieć dramatyczne wydarzenia, w których uczestniczyli, i uczcić ofiary.
Bronisław Linke, Egzekucja w ruinach getta, z cyklu Kamienie krzyczą, 1946.
- Opisz ruiny przedstawione na obrazie. Zastanów się, dlaczego malarz nadał im kształt rozstrzeliwanej w nich ofiary. Co chciał w ten sposób wyrazić? Do jakich tragicznych wydarzeń nawiązuje to dzieło?
Powstanie Organizacji Narodów Zjednoczonych
W celu uniknięcia kolejnej wojny, utrzymania pokoju i zapewnienia bezpieczeństwa międzynarodowego państwa koalicji antyhitlerowskiej i antyjapońskiej zdecydowały się założyć organizację, która miała pomóc w realizacji tych zadań i zastąpić skompromitowaną Ligę Narodów.
W czerwcu 1945 r. na konferencji międzynarodowej w San Francisco powołano do życia Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ). Kluczową rolę odgrywały w niej największe państwa zwycięskiej koalicji, które otrzymały prawo stałego zasiadania w Radzie Bezpieczeństwa, organie odpowiedzialnym za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Były to ZSRS, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja i Chiny. ONZ miała także wspierać dekolonizację, rozwój gospodarczy i społeczny na świecie oraz ochronę praw człowieka. Polska również należała do założycieli tej organizacji.
Organizacja Narodów Zjednoczonych − najważniejsza organizacja międzynarodowa współczesnego świata, zrzeszająca zdecydowaną większość współczesnych państw; jej głównym celem jest zachowanie pokoju na świecie i promowanie współpracy między narodami
Fragment preambuły (części wstępnej) Karty Narodów Zjednoczonych, dokumentu powołującego do życia ONZ i określającego zasady jej działania.
MY, LUDY NARODÓW ZJEDNOCZONYCH, ZDECYDOWANE uchronić przyszłe pokolenia od klęski wojny, która dwukrotnie za naszego życia wyrządziła ludzkości niewypowiedziane cierpienia, przywrócić wiarę w podstawowe prawa człowieka, godność i wartość jednostki, […] I W TYM CELU […] zjednoczyć swe siły dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, zapewnić przez przyjęcie zasad i ustalenie metod, aby siła zbrojna używana była wyłącznie we wspólnym interesie, korzystać z organizacji międzynarodowych w celu popierania gospodarczego i społecznego postępu wszystkich narodów, POSTANOWILIŚMY ZJEDNOCZYĆ NASZE WYSIŁKI DLA WYPEŁNIENIA TYCH ZADAŃ. Zgodnie z tym rządy nasze […] niniejszym tworzą organizację międzynarodową pod nazwą „Organizacja Narodów Zjednoczonych”.
Preambuła Karty Narodów Zjednoczonych, Wiek XX w źródłach, op. cit., s. 230.
- Powiedz, o których dwóch wojnach wspominają autorzy preambuły.
- Jak sądzisz, dlaczego po 1945 r. trzeba było przywracać wiarę w prawa człowieka i godność jednostki?
- Wymień cele, które miała realizować ONZ.
- W jakiej sytuacji autorzy preambuły dopuszczają użycie siły zbrojnej?
Miliony ludzi na świecie przyjęły powstanie ONZ z nadzieją, że przyczyni się ona do stworzenia lepszego świata. Te oczekiwania wyraża przedstawiany plakat. Napis na nim brzmi: „Narody Zjednoczone. Dla wszystkich dzieci bezpieczne jutro − jeśli wykonasz swoją część zadania”.
- Powiedz, jak można wyjaśnić przesłanie plakatu. Jak rozumiesz wezwanie „jeśli wykonasz swoją część zadania”?
- II wojna światowa była największą tragedią w historii ludzkości. Straciło wówczas życie około 60 mln osób. Tysiące miast, zakładów przemysłowych i wsi zostało doszczętnie zniszczonych.
- W wyniku II wojny najpotężniejszymi państwami na świecie stały się Stany Zjednoczone i Związek Sowiecki.
- Po wojnie wiele milionów osób musiało opuścić swe miejsca zamieszkania i przenieść się w inne miejsca, także do innych państw.
- Organizacja Narodów Zjednoczonych, założona w 1945 r., miała zapewnić pokój na świecie.
Prezentacja do tematu
SKUTKI_II WOJNA.pptx
-
Narodziny syjonizmu i okres międzywojenny