29.04-06.05.2022 rok

Temat: Niemcy pod władzą Hitlera.

NaCoBeZu:

- wiesz, w jaki sposób Hitler i jego partia zdobyli władzę,

- rozumiesz pojęcia: pucz monachijski, nazizm, noc kryształowa, führer, Republika Weimarska, Gestapo, ustawy norymberskie,

- opisujesz życie w III Rzeszy,

- przedstawiasz totalitarny charakter III Rzeszy.

TREŚCI KSZTAŁCENIA:

1. Republika Weimarska.

2. Przejęcie władzy przez Hitlera.

3. Budowa państwa totalitarnego.

4. Żydzi w III Rzeszy.

5. Gospodarka i zbrojenia.

1. Republika Weimarska.

Po detronizacji cesarza Wilhelma II (1918 r.) - Niemcy stały się republiką. W latach 1919-1933 nazywano je Republiką Weimarską od nazwy miasta Weimar, w którym uchwalono konstytucję.

2. Przejęcie władzy przez Hitlera.

W 1920 roku powstała Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników (NSDAP), na czele której stanął Adolf Hitler. Program partii wzorowany był na włoskim faszyzmie.

Ideologię głoszoną przez Hitlera nazwano nazizmem, a jej zwolenników - nazistami.

Hitler stworzył:

- bojówki - Oddziały Szturmowe (SA),

- oddziały elitarne - Sztafety Ochronne (SS).

W 1923 roku Hitler zorganizował tzw. pucz monachijski (próba przejęcia władzy), za który trafił do więzienia. Napisał tam książkę (Mein Kampf), w której przedstawił założenia nazizmu:

- Aryjczycy są najdoskonalszą rasą,

- rasą panów są Niemcy, najgorszą rasą - Żydzi (których należy zwalczać, ponieważ zagrażają Aryjczykom),

- rasą "niską" są także Słowianie (w tym Polacy),

- do rządzenia innymi stworzeni są tzw. nadludzie, których nie obowiązują żadne zasady i ograniczenia,

- Niemcy powinni prowadzić wojny, aby zdobyć tzw. "przestrzeń życiową" (Wielkie Niemcy zamieszkiwane jedynie przez Aryjczyków).

Popularność nazistów zaczęła rosnąć w momencie kryzysu gospodarczego, który dotknął Niemcy (spadła produkcja przemysłowa, kryzys w rolnictwie, bankructwo banków, wzrost bezrobocia). Naziści krytykowali porządek wersalski i obiecywali rozwój gospodarczy, odzyskanie utraconych ziem i dawnej potęgi.

W wyborach do parlamentu w 1930 roku NSDAP zajęła drugie miejsce po socjaldemokratach. Jednak w następnych wygrała.

Hitler przegrał wybory prezydenckie w 1932 roku, jednak już w styczniu następnego roku został kanclerzem Niemiec.

W lutym 1933 roku spłonął Reichstag, o podpalenie którego naziści oskarżyli komunistów. Spowodowało to delegalizację partii komunistycznej. Hitler szybko rozwiązał inne ugrupowania polityczne poza NSDAP. W listopadzie 1933 w wyniku sfałszowanych wyborów naziści zdobyli wzystkie miejsca w parlamencie.

Hitler wymordował swoich przeciwników w NSDAP - tzw. noc długich noży.

Po śmierci prezydenta Hindenburga - przejął jego urząd, a także tytuł wodza i kanclerza Rzeszy (Führer).

Fragment wspomnień francuskiego ambasadora w Berlinie, dotyczący przejęcia władzy przez Hitlera.

Napastowany i urabiany ze wszystkich stron [prezydent Hindenburg] godzi się wreszcie na w zasadzie wstrętne mu rozwiązanie […] i przyznaje, że nie ma innego wyjścia […], oddać władzę w ręce Hitlera. […]
Hitler jest już od poprzedniego dnia w Berlinie. Zainstalował się w hotelu […]. Na placu przed hotelem zgromadził się duży tłum, który śledzi jego ruchy, i gdy tylko dostrzega szefa narodowych socjalistów, wita go okrzykami. […] Wszyscy oczekują wiadomości, wszyscy czują, że wybiła decydująca godzina dla losów Niemiec […]. Wreszcie z rana 30 stycznia Hitler zostaje wezwany przez [Hindenburga]. […] W południe drukowane pospiesznie dodatki nadzwyczajne donoszą oficjalnie o mianowaniu Hitlera kanclerzem […].
Wieczorem 30 stycznia 1933 r. narodowi socjaliści uczcili zwycięstwo Hitlera tradycyjnym pochodem z pochodniami.

A. François-Poncet, Byłem ambasadorem w Berlinie, przeł. S. Zabiełło, Warszawa 1968, s. 42−43.

Polecenia

1. Przedstaw stosunek Hindenburga do Hitlera i zapatrywania prezydenta na przekazanie władzy wodzowi nazistów.
2. Wskaż fragmenty tekstu świadczące o istniejącym już w 1933 r. uwielbieniu dla Hitlera.
3. W jaki sposób naziści uczcili mianowanie Hitlera kanclerzem?

3. Budowa państwa totalitarnego.

1. Władzę w państwie podporządkowano rządowi.

2. Stanowiska administracji państwowej i policji obsadzono zwolennikami NSDAP.

3. Niemcy stały się państwem policyjnym z Tajną Policją Państwową (Gestapo) na czele z Heinrichem Himmlerem. Przeciwników politycznych i wrogów Rzeszy mordowano lub zamykano w obozach koncentracyjnych (Żydzi, Cygani, komuniści...).

4. Społeczeństwo zmuszano do uczestnictwa w życiu nazistowskiego państwa (np. manifestacje, zjazdy partyjne itp.).

5. Utworzono dwie organizacje młodzieżowe, przynależność do których była obowiązkowa: Hitlerjugend i Związek Niemieckich Dziewcząt.

6. Prężnie działała propaganda nazistowska (szefem był Józef Goebbels) - mnóstwo nazistowskich symboli i kult wodza.

4. Żydzi w III Rzeszy.

NSDAP po dojściu do władzy zaczęła szykanować Żydów (zgodnie z programem zawartym w Mein Kampf):

- prawnicy i lekarze pochodzenia żydowskiego nie mogli wykonywać swojego zawodu,

- Żydzi nie mogli korzystać z komunikacji miejskiej, prowadzić samochodów, a nawet... siadać na ławkach w parkach,

- zwalniano z pracy żydowskich nauczycieli, wykładowców, żołnierzy i urzędników,

- palono książki żydowskich autorów,

- przejmowano zakłady należące do Żydów, Niemców namawiano do bojkotowania żydowskich sklepów.

W 1935 roku Reichstag uchwalił ustawy norymberskie, zgodnie z którymi Żydów pozbawiono praw politycznych i obywatelskich, zabraniały zawierania tzw. "małżeństw mieszanych", a już istniejące można było rozwiązać.

W 1938 roku naziści zorganizowali noc kryształową - zamordowano wówczas wielu Żydów, zniszczono synagogi, sklepy i domy towarowe, należące do Żydów.

W wyniku tych szykan - wielu wybitnych żydowskich przedstawicieli nauki, kultury i sztuki opuściło Niemcy (m.in. Albert Einstein).

5. Gospodarka i zbrojenia.

Naziści wywiązali się z obietnic ożywienia niemieckiej gospodarki:

- organizowali inwestycje publiczne, dzięki którym znacząco spadło bezrobocie,

- zaczęli odbudowywać potęgę militarną Niemiec (tzw. remilitaryzacja) - budowa floty morskiej, obowiązkowa służba wojskowa.

ZAPAMIĘTAJ!

• Naziści przejęli legalnie władzę nad Niemcami w 1933 r. Państwo Hitlera nazwano III Rzeszą.
• Adolf Hitler dysponował nieograniczoną władzą. Sprawował urząd kanclerza, przejął obowiązki prezydenta, rządził w NSDAP, która miała większość w parlamencie.
• Naziści stworzyli państwo policyjne. Zlikwidowali też partie opozycyjne i niezależną prasę. Swoją kontrolą objęli całe społeczeństwo.
• Zgodnie z nazistowską ideologią za głównego wroga naziści uznali Żydów, których prześladowali.
• Hitler naruszył postanowienia traktatu wersalskiego, ponieważ remilitaryzował Niemcy.

Zeszyt ćwiczeń: 1-6/84-85.

--------------------------------

22-26.04.2022 rok

Temat: Narodziny faszyzmu we Włoszech.

NaCoBeZu:

- znasz postać i działania Mussoliniego,

- omawiasz przyczyny i skutki objęcia władzy przez partię faszystowską we Włoszech,

- znasz pojęcia: faszyzm, duce, traktaty laterańskie,

- wiesz, jak wyglądały rządy faszystowskie,

- rozumiesz, dlaczego partia faszystowska cieszyła się popularnością w społeczeństwie,

- opisujesz życie codzienne i sytuację gospodarczą Włoch pod rządami duce.

TREŚCI KSZTAŁCENIA:

1. Sytuacja Włoch po I wojnie światowej.

2. Przyczyny przejęcia władzy przez Mussoliniego.

3. Włochy pod rządami faszystów.

Dlaczego do władzy dochodzą do władzy?

1. Główną przyczyną po I wojnie światowej był głęboki krysys gospodarczy. Coraz biedniejsze społeczeństwa - radykalizowały się (skrajność poglądów). Demokratyczne rządy nie radziły sobie z problemami społecznymi i ekonomicznymi - dlatego społeczeństwa zaczynały wierzyć dyktatorom, którzy wskazywali winnych zaistniałej, trudnej sytuacji i proponowali radykalne rozwiązania, mające szybko poprawić sytuację materialną.

2. Niezadowolenie państw centralnych z surowych postanowień konferencji w Wersalu.

3. Ogromny niepokój budziło zagrożenie komunizmem. Ludzie uważali, że jedynie dyktatura uchroni przed "rozszerzeniem się" komunizmu na świecie.

1. Sytuacja Włoch po I wojnie światowej.

Włochy były poczatkowo członkiem trójprzymierza, jednak w wojnie opowiedziały się po stronie trójporozumienia. Włoskie wojska nie odnosiły jednak sukcesów, ponosiły natomiast dotkliwe straty. Rosło zadłużenie Włoch względem Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych.

Po zakończeniu I wojny światowej - we Włoszech rozpoczął się głęboki kryzys gospodarczy: bankructwa, bezrobocie, kłopoty z zaopatrzeniem, obniżenie o połowę płac, bardzo wysoka inflacja.

W marcu 1919 roku Benito Mussolini (działacz socjalistyczny) założył Związek Kombatantów (weteranów I wojny światowej).

Domagali się oni m.in.:

- konfiskaty majątków kościelnych,

- podatków, których wysokość uzależniona byłaby od wysokości zarobków,

- budowy Wielkich Włoch (żądania terytorialne).

Weterani tworzyli bojówki, mające chronić interesów organizacji. Członków bojówek nazywano czarnymi koszulami.

Benito Mussolini przemawia do uczestników marszu czarnych koszul na Rzym.

2. Przyczyny przejęcia władzy przez Mussoliniego.

W listopadzie 1921 roku Mussolini przekształcił swoją organizację w partię polityczną - Narodową Partię Faszystowską. Jej program miał być atrakcyjny dla wszystkich Włochów (niezależnie od statusu majątkowego).

Mussolini ogłosił się wodzem (duce) i przejął władzę w państwie, eliminując przeciwników politycznych. Pod koniec 1922 roku członkowie marszu czarnych koszul na Rzym dokonali faszystowskiego zamachu stanu. Król Wiktor Emanuel III nie rozpędził uczestników marszu i powierzył Mussoliniemu zadanie tworzenia rządu.

Rząd składał się z faszystów, liberałów i ludowców, jednak najważniejsze stanowiska obsadzone zostały faszystami.

Fragment Doktryny faszyzmu Benita Mussoliniego.

Dla faszysty wszystko mieści się w państwie i poza państwem nie istnieje nic ludzkiego ani duchowego […] Nie naród tworzy państwo […] To wprost przeciwnie, państwo stworzyło naród.
Faszyzm w puch rozbija cały zespół ideologii demokratycznych i odrzuca je […]. Faszyzm przeczy temu, że liczba przez to tylko, że jest liczbą, mogła kierować społeczeństwami ludzkimi […]. Ustroje demokratyczne można zdefiniować jako takie, w których daje się od czasu do czasu ludowi złudzenie, że jest władzą, gdy faktycznie prawdziwą władzę dzierżą inne siły […].
Dla faszyzmu dążenie do mocarstwowości, to jest do ekspansji narodowej, jest objawem żywotności.

Doktryna faszyzmu, cyt. za: A. Patek, Z. Zblewski, Polska i świat w latach 1918−1993: teksty źródłowe, tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 2001, s. 513.

Polecenia

1. Jaką rolę, według Mussoliniego, odgrywa państwo?
2. Czym dla Mussoliniego jest demokracja? Jakie są jej wady?
3. Co oznacza dążenie do mocarstwowości?

3. Włochy pod rządami faszystów.

W 1923 roku czarne koszule przekształcone zostały w Milicję Faszystowską, która miała na celu chronić państwa faszystowskiego i interesów Mussoliniego, tym bardziej, że w 1924 roku wygrali wybory do parlamentu i Mussolini rozpoczął proces faszyzacji Włoch:

- zniósł wolność słowa,

- zdelegalizował wszystkie partie poza faszystowską (działalność innych partii uznano za nielegalne) - likwidacja opozycji,

- stworzył system korporacji - w miejsce związków zawodowych tworzył korporacje, mające na celu realizację określonych, wspólnych celów,

- działała propaganda, która szerzyła ideologię faszystowską (np. postulaty wzmocnienia pozycji Włoch na świecie, zdobycie kolonii, odniesienia do świetności starożytnego Rzymu).

Okładka jednej z włoskich gazet z wizerunkiem Mussoliniego.

• Co wskazuje na odwołanie się do tradycji Imperium Rzymskiego?

Rząd Mussoliniego skutecznie walczył z kryzysem gospodarczym:

- wprowadzenie powszechnych robót publicznych - przełożyło się na budowę dróg i zmniejszenie bezrobocia,

- rozbudowa i unowocześnienie włoskiej armii i floty,

- rozbudowa opieki społecznej (płatne urlopy, zwiększenie opieki państwa nad rodzinami).

Fiat Topolino – niewielki tani samochód, produkowany od 1936 r., był symbolem masowej motoryzacji we Włoszech.

Armia włoska była dumą Mussoliniego. Miała nawiązywać do tradycji niezwyciężonych legionów rzymskich.

Traktaty laterańskie - umowy podpisane przez rząd Mussoliniego i papieża Piusa XI:

- powstało państwo Watykan (pełnia władzy w rękach papieża, Watykan to państwo niepodległe i suwerenne),

- określono stosunki polityczne i ekonomiczne łączące Włochy i Watykan,

- katolicyzm - religią narodową we Włoszech (religia w szkołach).

Traktaty laterańskie zakończyły spór pomiędzy Włochami a Stolicą Apostolską (trwający od 1870 r.)

ZAPAMIĘTAJ!

• Po zakończeniu I wojny światowej większość krajów europejskich była demokratyczna. Na skutek kryzysu gospodarczego i niezadowolenia z postanowień konferencji paryskiej pojawiły się ruchy radykalne – lewicowe i skrajnie prawicowe.
• W 1922 r. władzę we Włoszech zdobyła Narodowa Partia Faszystowska, na czele z Benitem Mussolinim.
• Po przejęciu władzy Mussolini stworzył nowy rodzaj rządów – państwo faszystowskie.

Zeszyt ćwiczeń: 1-2/82-83.

--------------------------------

05-08.04.2022 rok

Temat: Związek Sowiecki pod władzą Stalina.

NaCoBeZu:

- rozumiesz pojęcia: komunizm wojenny, NEP, kołchoz, kolektywizacja,

- wiesz, na czym polegała polityka gospodarcza ZSRS,

- omawiasz dojście do władzy Stalina i stosowaną przez niego politykę,

- podajesz cechy państwa totalitarnego na przykładzie ZSRS.

TREŚCI KSZTAŁCENIA:

1. Komunizm wojenny i NEP.

2. Przejęcie władzy przez Stalina.

3. ZSRS - jego polityka gospodarcza i społeczna.

Stalin u władzy

1. Komunizm wojenny i NEP.

Bolszewicy od czasu przejęcia władzy zaczęli likwidować własność prywatną:

- znacjonalizowali banki (upaństwowili),

- przejęli na własność państwa zakłady przemysłowe (zarząd oddali robotnikom).

Władze wprowadziły tzw. komunizm wojenny, czyli wprowadziło całkowitą kontrolę nad gospodarką (nad produkcją i podziałem towarów). W związku z tym - w wielu regionach Rosji w latach 1920-1921 zapanował głód.

Rekwizycja zboża, pocztówka z 1922 r. W miastach brakowało żywności, władze konfiskowały zatem chłopom nadwyżki produktów rolnych (przy czym to władze decydowały, co jest nadwyżką). Aby wyegzekwować wszystkie te należności, stosowano terror.

W sytuacji niezadowolenia spłeczeństwa Lenin wprowadził tzw. NEP - Nową Politykę Ekonomiczną. Polegała ona na zakładaniu małych, prywatnych przedsiębiorstw (maksymalnie 20 osób), które mogły prowadzić własną działalność.

2. Przejęcie władzy przez Stalina.

W grudniu 1922 roku utworzono państwo związkowe Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS), zwane także zamiennie: Związek Sowiecki lub Związek Radziecki. Jego mieszkańców nazywano potocznie Sowietami.

Partia bolszewicka w 1925 roku przyjęła nazwę Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików), w skrócie: WKP(b).

Po śmierci Lenina (1924) - rozpoczęła się walka o władzę. Wygrał ją Józef Stalin, który stanowczo pozbywał się swoich politycznych przeciwników (m.in. Lwa Trockiego).

Władza Stalina była nieograniczona, nie istaniała bowiem opozycja. Rządzący korzystali z usług tajnej policji politycznej (stworzył ją Feliks Dzierżyński).

Stalin na spotkaniu z Leninem w Gorkim w 1922 r. To zdjęcie, najprawdopodobniej sfabrykowane, służyło Stalinowi do podkreślania, że to jego Lenin wyznaczył na swojego następcę.

Stalin:

- budował swój wizerunek wodza - tzw. kult jednostki (dzięki działaniom Konsomołu - Komunistycznego Związku Młodzieży),

- przekształcał ZSRS w państwo totalitarne.

Totalitaryzm - system polityczny, w którym jednostka jest całkowicie podporządkowana państwu.

3. ZSRS - jego polityka gospodarcza i społeczna.

W 1928 roku Stalin zrezygnował z NEP (Nowej Polityki Ekonomicznej). Zamiast niej wprowadził system gospodarczy oparty na centralnym planowaniu, kolektywizacji i industrializacji.

Sowiecka gospodarka miała rozwijać się w oparciu o 5-letnie plany gospodarcze (tzw. pięciolatki). Jej podstawą była industrializacja kraju (uprzemysłowienie), przede wszystkim rozbudowa: górnictwa węgla kamiennego, hutnictwa, przemysłu metalowego, energetycznego, elektrotechnicznego i zbrojeniowego.

Na budowach m.in. Kanału Białomorskiego oraz dróg i linii kolejowych, w kopalniach złota i uranu, przy wyrębie tajgi pracowali przede wszystkim więźniowie gułagów.

Kolektywizacja rolnictwa z kolei polegała na likwidacji własności prywatnej na wsiach. Chłopi byli zmuszani do zakładania tzw. kołchozów (rolniczych spółdzielni produkcyjnych), którym przekazywali swoje ziemie i majątek. Bogatych chłopów (kułaków) - zsyłano wraz z rodzinami w głąb Rosji lub do obozów pracy na Syberii. Kołchozy były zarządzane nieudolnie, dlatego często dochodziło do kradzieży.

Kolektywizacja rolnictwa i niechęć chłopów względem niej doprowadził do wielkiego głodu, który pochłonął około 6 milionów ofiar i doprowadził do kanibalizmu (lata 1932-1933).

Fragment referatu sprawozdawczego wygłoszonego w 1934 r. przez Józefa Stalina na XVII Zjeździe WKP(b).

Olbrzymie trudności zjednoczenia rozproszonych, drobnych gospodarstw chłopskich w kolektywy, trudna sprawa stworzenia na pustym prawie miejscu wielkiej ilości ogromnych gospodarstw zbożowych i hodowlanych, w ogóle reorganizacyjny okres przebudowy i przeprowadzenia jednostkowego gospodarstwa na nowe tory kolektywnicze, okres wymagający wiele czasu i wielkich wydatków – wszystkie te czynniki siłą rzeczy zadecydowały o powolnym tempie wzrostu rolnictwa […].
W istocie rzeczy okres sprawozdawczy był dla rolnictwa nie tyle okresem szybkiego wzrostu […], ile okresem stworzenia przesłanek do takiego wzrostu […] [w] przyszłości.
Trzeba przyznać, że chłopstwo pracujące, nasze sowieckie chłopstwo ostatecznie i bezpowrotnie stanęło pod czerwonym sztandarem socjalizmu.

Referat sprawozdawczy na XVII Partji o działalności Komitetu Centralnego WKP (b), 26. stycznia 1934, Warszawa 1934, s. 30−36.

Polecenia

1. Jak Józef Stalin tłumaczył niepowodzenia działań państwowych w pierwszym okresie kolektywizacji?
2. Na podstawie informacji z lekcji oceń prawdziwość stwierdzeń zawartych w ostatnim akapicie.

Plakat z 1932 r., który nawoływał do zakończenia kolektywizacji do końca pierwszej pięciolatki.

Konstytucja ZSRS została uchwalona w 1936 roku. Zgodnie z nią rząd i całkowita władza znajdowała się w rękach bolszewików. W skład ZSRS wchodziły liczne republiki sowieckie. Obywatele mieli równe prawa: głosu, do pracy, odpoczynku, bezpłatnej nauki, leczenia, swobody wypowiedzi, ochrony własności prywatnej, nietykalności osobistej, tajności korespondencji - jednak te prawa w praktyce nie istniały.

Wielka czystka i procesy moskiewskie

Wielka czystka była przykładem rozprawienia się Stalina ze swoimi przeciwnikami politycznymi. Wódz Sowietów wmawiał społeczeństwu, że zwycięstwu rewolucji zagrażają potężni wrogowie. Rozprawiał się z nimi organ zwany NKWD (Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych) - najpierw w szeregach partii, następnie także w wojsku, społeczeństwie i w... NKWD. Łączna liczba ofiar - to około 3,5 mln zabitych i blisko 8 mln uwięzionych (często w skutek tortur i szantaży).

W 1935 roku rozpoczęły się tzw. procesy moskiewskie - procesy pokazowe, podczas których Stalin kolejno eliminoswał przeciwników politycznych. Ich miejsce zajmowali ludzie ślepo mu posłuszni.

Stalin i jego współpracownicy. Rysunek satyryczny zamieszczony w jednym z zachodnioeuropejskich pism w 1938 r.

Socrealizm

Specjalnemu nadzorowi poddano także sztukę, która podporządkowana była kultowi wodza i prowadzonej przez niego polityce - tzw. socrealizm (realizm socjalistyczny).

Charakterystyczne cechy socrealizmu:

- monumentalizm w rzeźbie,

- sztuka przedstawiała przede wszystkim wodzów partii (Lenina i Stalina), robotników i rolników (których cechowały pracowitość i patriotyzm).

Robotnik i kołchoźnica Wiery Muchiny.

Postaci trzymają sierp i młot. Wyjaśnij dlaczego.

ZSRS na arenie międzynarodowej starały się głównie poprawić swój wizerunek:

- unormowanie stosunków z Polską (1932),

- przystąpienie do Ligi Narodów (1934).

Mimo tych działań - ZSRS wspierało europejskie ruchy komunistyczne (Komintern) i siły republikańskie podczas hiszpańskiej wojny domowej, wysyłając broń i wojsko.

ZAPAMIĘTAJ!

• Po śmierci Lenina władzę przejął Józef Stalin, który stosował metody terroru. W Związku Sowieckim zapanował kult jednostki.
• Stalin nakazał w gospodarce centralne planowanie, kolektywizację i industrializację. Kolektywizacja przybrała szczególnie dramatyczną formę na Ukrainie, gdzie zapanował wielki głód.
• W drugiej połowie lat 30. w Związku Sowieckim nastały czasy tzw. wielkiej czystki, która dotknęła całe społeczeństwo. W jej wyniku kilka milionów ludzi zostało skazanych na śmierć lub trafiło do obozów.

His_SP_4_8_Historia_kl_7_karta_pracy_do_lekcji_34.pdf

Zeszyt ćwiczeń: 1-5/80-81

------------------------------

18-22.03.2022 rok

Temat: Cywilizacyjne i kulturowe skutki wielkiej wojny.

NaCoBeZu:

- wiesz, jakie były polityczne, gospodarcze i społeczne skutki I wojny światowej,

- omawiasz przyczyny i skutki kryzysów gospodarczych,

- wiesz, dlaczego przyznano kobietom prawa wyborcze,

- potrafisz opowiedzieć o sztuce i kulturze lat powojennych.

TREŚCI KSZTAŁCENIA:

1. Społeczne skutki I wojny światowej.

2. Kryzysy gospodarcze.

3.Sztuka powojenna.

4. Kultura masowa.

Świat po I wojnie światowej

Bilans I wojny światowej - straty wojenne:

- w skutek I wojny światowej - zginęło około 9 milionów ludzi, a blisko 20 milionów osób zostało rannych (często kalectwo do końca życia).

- w Europie zapanował głód,

- szerzyły się choroby zakaźne (tyfus i czerwonka, a także hiszpanka) - w skutek tych chorób zmarło około 50-100 milionów osób,

- ogromne zniszczenia (głównie Francja - wojna pozycyjna),

- nadmierne wykorzystywanie surowców naturalnych (węgiel kamienny).

Te czynniki spowodowały kryzys gospodarczy.

Wojna spowodowała mocne osłabienie Anglii i Francji.

1. Społeczne skutki I wojny światowej.

Europejczycy obawiali się kolejnej wojny, dlatego starali się "zapobiec powtórce z historii". Po wojnie - zmieniło się wiele dziedzin życia:

- pojawiło się wielu inwalidów wojennych (fizycznych i psychicznych - psychozy wojenne),

- warsty uprzywilejowane przed wojną - straciły swoją pozycję,

- emancypacja kobiet - usamodzielnienie się kobiet, które w czasie wojny pracowały zawodowo (mężczyźni walczyli podczas wojny)  i nie chciały wrócić tylko do swoich obowiązków domowych.

Demonstracja kobiet domagających się praw wyborczych – Londyn 1924 r.

2. Kryzysy gospodarcze.

Tuż po wojnie wiele europejskich krajów zmagało się z ogromnym kryzysem gospodarczym. Należało odbudować gospodarkę ze zniszczeń, co było bardzo kosztowne.

Wysokie koszty odbudowy krajów z wojennych zniszczeń spowodowały inflację, czyli spadek wartości pieniądza, a następnie jeszcze bardziej się pogłębiły (tzw. hiperinflacja). Dotknęła ona:

- Austrię i Węgry,

- Bułgarię,

- Grecję,

- Polskę.

Z czasem państwa te przywróciły stabilność gospodarczą.

W roku 1929 na świecie doszło do wielkiego kryzysu gospodarczego. W tzw. czarny czwartek (24.10.1929 roku) na nowojorskiej giełdzie nastąpił gwałtowny kurs akcji - to spowodowało masowe bankructwa i bezrobocie. Kryzys przezwyciężono w połowie lat 30. XX wieku w wyniku reform społeczno-gospodarczych przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych.

3.Sztuka powojenna.

Wojna była ogromnych wstrząsem dla wszystkich ludzi. Znalazł on wyraz w sztuce:

- powstało wiele powieści pacyfistycznych (antywojennych), np. "Pożegnanie z bronią" Ernesta Hemingwaya,

- powstawały dzieła filozoficzne, wyjaśniajace kryzys kultury europejskiej - "Zmierzch Zachodu" Oswalda Spenglera,

- w malarstwie dominował kierunek zwany katastrofizmem - przekonanie o nieuchronności katastrofy cywilizacji.

4. Kultura masowa.

Po wojnie nastąpił rozwój tzw. kultury masowej - nastawionej na zysk i odbiorcę o niewyrobionym guście artystycznym. Była powszechnie dostępna, głównie dzięki radiu, telewizji i kinu (Hollywood).

Początkowo powstawały czarno-białe filmy nieme, z czasem również kolorowe.

Ikonami ówczesnej kultury stali się m.in.: Charlie Chaplin, Pola Negri, Greta Garbo, Rudolf Valentino.

W muzyce w latach 20. XX wieku pojawił się jazz (Louis Armstrong). Orkiestry jazzowe nazywano big-bandami.

Fragment wspomnień Tadeusza Konwickiego.

W czasach mojego dzieciństwa, film był najsilniejszym narkotykiem. […] Z kina wychodziłem dosłownie nieprzytomny. Nie wiedziałem, co się ze mną dzieje i na jakim jestem świecie. Powracałem bowiem z wielką dotkliwością z tego świata imaginacji, a który wydawał mi się lepszy niż ten, w którym żyjemy. Mało tego! W czasie seansu, gdy widziałem, że film zmierza ku końcowi, „ocykałem się” na moment i mówiłem sobie: „Boże! Za dziesięć minut będzie koniec!”. Po prostu bałem się tego końca i powrotu „na ziemię”. Wiąże się to ze zjawiskiem szerszym, gdyż należę do pokolenia, które narkotyzowało się filmem. Nie myślę tu wyłącznie o generacji chłopców wileńskich, lecz o chłopcach francuskich i amerykańskich z tego samego pokolenia. […] Jak oni wszyscy byli zauroczeni filmem, jak bardzo kochali się w kinie! Nigdy potem kino nie miało już takich pięknych czasów i tak gorących fanów.

Wspomnienia Tadeusza Konwickiego, cyt. za: S. Nowicki, Pół wieku czyśćca: rozmowy z Tadeuszem Konwickim, Warszawa 1990, s. 73.

Charlie Chaplin

Greta Garbo

Jazz_Lois Armstrong

Polecenia

1. Wyjaśnij, dlaczego Konwicki porównuje film do narkotyku.
2. Powiedz, jakie emocje towarzyszyły widzom pokazów filmowych.
3. Znajdź we fragmencie tekstu informacje świadczące o tym, że pokazy filmowe były rozrywką dla masowego odbiorcy.

ZAPAMIĘTAJ!

• W wyniku I wojny światowej miliony ludzi straciło życie, wiele osób zostało inwalidami. W czasie działań wojennych zniszczone zostały domy, fabryki i linie kolejowe. Kraje europejskie dotknął kryzys gospodarczy.
• Po wojnie nastąpiły zmiany prawie w każdej dziedzinie życia. Postęp w emancypacji kobiet sprawił, że w wielu krajach przyznano im prawa polityczne.
• Okrucieństwa wojny odbiły się głośnym echem w twórczości artystycznej. Powstało wiele powieści rozrachunkowych, malarze uczynili tematem swoich prac bolesne doświadczenia czasów wojny.
• W dwudziestoleciu międzywojennym rozwijała się kultura masowa, głównie dzięki radiu. Jednym z jej najbardziej charakterystycznych elementów było kino. W muzyce pojawił się nowy popularny gatunek – jazz.

Zeszyt ćwiczeń: 1-4/78-79.

-----------------------------------

11-15.03.2022 rok

Temat: Konferencja pokojowa w Paryżu.

NaCoBeZu:

- wiesz, kiedy podpisano traktat wersalski i omawiasz jego postanowienia,

- znasz cele i działania Ligi Narodów,

- rozumiesz pojęcie - mały traktat wersalski, wyjaśniasz jego znaczenie.

TREŚCI KSZTAŁCENIA:

1. Konferencja pokojowa w Paryżu.

2. Postanowienia traktetu wersalskiego.

3. Liga Narodów i jej działalność.

4. Mały traktat wersalski.

1. Konferencja pokojowa w Paryżu.

Po przegranej państw centralnych stało się oczywiste, że zostaną one obarczone winą za rozpętanie wojny i odpowiednio ukarane. Wierzono, że uda się zapobiec ewentualnym kolejnym konfliktom zbrojnym.

W styczniu 1919 roku w Wersalu pod Paryżem rozpoczęła się konferencja pokojowa, główne decyzje mieli podjąć wielcy wygrani, czyli:

Przywódcy państw zwycięskiej koalicji. Z czasem rola reprezentanta Włoch się zmniejszyła i o większości spraw decydowali przedstawiciele Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji, tzw. gruba trójka.

Przedstawiciele państ przegranych nie zostały zaproszone na konferencję pokojową. Udziału nie wzięli również przedstawiciele Rosji Sowieckiej (alianci nie uznali rządu bolszewickiego).

Każde ze zwycięskich mocarstw dążyło do realizacji własnych celów:

- Stany Zjednoczone - granice państw miało wyznaczać kryterium etniczne (mniej konfliktów narodowościowych), nowy układ sił w Europie miał się opierać na 14 punktach Wilsona,

- Francja - chciała osłabić Niemcy, popierała Polskę i Czechosłowację (jako naturalnych sojuszników w razie konfliktu z Niemcami),

- Wielka Brytania - dbała o zachowanie równowagi sił na kontynencie, dlatego nie chciała zbytniego osłabienia Niemiec na rzecz Francji.

2. Postanowienia traktatu wersalskiego.

Traktat kończący I wojnę światową podpisano 28 czerwca 1919 roku w podparyskim Wersalu - traktat wersalski.

Traktat wersalski podpisano w sali lustrzanej pałacu Wersalskiego – w miejscu, w którym w 1871 r. po zwycięskiej dla Prus wojnie z Francją proklamowano zjednoczenie Niemiec i powstanie II Rzeszy pod cesarskim berłem dynastii Hohenzollernów.

Postanowienia traktatu wersalskiego:

1. Utworzenie Ligi Narodów.

2. Ustalenie warunków zakończenia wojny z Niemcami.

3. Mały traktat wersalski - ochrona praw mniejszości narodowych w niektórych państwach.

POSTANOWIENIA W SPRAWIE NIEMIEC

Poczatkowo Niemcy nie chcieli przyjąć twardych warunków pokojowych. Do ich złagodzenia doprowadziła Wielka Brytania, a Niemcom postawiono ultimatum - albo przyjmuja warunki pokoju, albo alianci wznawiają działania wojenne.

- Niemcy obarczono winą za wybuch I wojny światowej, popełnione zbrodnie wojenne i straty materialne,

- Niemcy utraciły swoje kolonie,

- Alzacja i Lotaryngia zostały oddane Francji,

- Wielkopolska i część Pomorza - zostały włączone do Polski,

- na terenach przygranicznych miały zostać przeprowadzone plebiscyty,

- zagłębie Saary (najważniejszy okręg przemysłowy) oddano na 15 lat pod opiekę Ligi Narodów, a tamtejszymi kopalniami zarządzała Francja,

- Niemcy mogli utrzymywać tylko armię zawodową (bez możliwości nowych poborów do wojska),

- niemiecka armia miała posiadać tylko broń lekką (zakaz: czołgów, samolotów, ciężkiej artylerii i broni chemicznej),

- Niemcy zmuszono do wypłaty ogromnych odszkodowań wojennych. 

Zgodnie z postanowieniami zawieszenia broni z 11 listopada 1918 r. znaczna część niemieckich okrętów wojennych znajdowała się w bazie Royal Navy (brytyjskiej marynarki wojennej) w Scapa Flow [czyt. skejp floł]. Na wieść o twardych warunkach podyktowanych Niemcom przez aliantów, a przede wszystkim o konieczności oddania im większości floty, dowódca niemiecki, admirał Reuter, wydał rozkaz samozatopienia niemieckich okrętów. W ciągu kilku godzin na dnie znalazło się kilkadziesiąt dużych i średnich jednostek należących jeszcze kilka miesięcy wcześniej do floty cesarza Wilhelma II.

ratyfikacja – zatwierdzenie zawartej umowy (traktatu, porozumienia) międzynarodowej.

plebiscyt – głosowanie, w którym ludność zamieszkująca dany teren decyduje, do którego państwa chce przynależeć.

3. Liga Narodów i jej działalność.

Pomysł utworzenia Ligi Narodów pochodził od prezydenta Stanów Zjednoczonych. Przystąpiły do niej:

- państwa zwycięskie,

- państwa nowopowstałe,

- kilka kolonii brytyjskich.

Cel działania Ligi Narodów:

- pokojowe rozstrzyganie sporów między państwami,

- zapobieganie wojnom,

- prowadzenie polityki rozbrojenia,

- nakładanie sankcji na państwa dążące do wojny,

- prowadzenie działalności humanitarnej (pomoc ofiarom głodu i klęsk żywiołowych).

Siedziba Ligi Narodów: Genewa (Szwajcaria)

Pierwsze posiedzenie Rady Ligi Narodów.

Tak ocenił Ligę Narodów Herbert George Wells [czyt. dżordż łelz], angielski pisarz uczestniczący w obradach Ligi Narodów

Tak wielkie obudził nadzieje prezydent Wilson. Byłoby zbyt długo i zbyt smutno opowiadać, jak bardzo wszystkich rozczarował i jak dalece nikłym i słabym dziełem była Liga Narodów. Wilson stał się uosobieniem powszechnej tragedii ludzkiej: był tak wielki w swych marzeniach i tak znikomy w swych czynach. Ameryka nie uznała działalności swego prezydenta i nie przystąpiła do Ligi, którą Europa odeń przyjęła. […] Przedwcześnie urodzona i kaleka od urodzenia Liga Narodów, ze swą zawiłą i niepraktyczną konstytucją, z nader ograniczoną władzą, stała się właściwie poważną przeszkodą na drodze reorganizacji międzynarodowych stosunków. Całe zagadnienie byłoby jaśniejsze, gdyby Liga w ogóle nie istniała. Wszelako ten powszechny entuzjazm, z jakim powitano projekt, ta gotowość wszystkich ludzi (wyraźnie: ludzi, nie rządów) do opanowania wojny i ujarzmienia jej złowieszczych demonów – jest godna najtkliwszego wspomnienia w historii.

H.G. Wells, Historia świata, przeł. J. Parandowski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1983.

Polecenia

1. Wyjaśnij, za co autor tekstu krytykował Ligę Narodów.

4. Mały traktat wersalski.

Gwarantował on ochronę mniejszościom narodowym w: Polsce, Czechosłowacji, Rumunii, Grecji oraz Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców (te państwa zostały zmuszone do podpisania traktatu).

W przypadku łamania praw mniejszości mogły się zwrócić o pomoc bezpośrednio do Ligi Narodów.

MAPA POLITYCZNA EUROPY PO WIELKIEJ WOJNIE:

- przestały istnieć wielkie dynastie: Romanowów (Rosja), Hohenzollernów (Niemcy) i Habsburgów (Austro-Węgry), władzę straciła również turecka dynastia osmańska,

- pojawiły się nowe państwa, m.in.: Polska, Czechosłowacja, Austria, Węgry, Finlandia, Litwa, Łotwa i Estonia, a także na krótko Ukraina.

Europa w 1914 i w 1923 r.

• Przyjrzyj się mapom i wskaż państwa, które powstały na byłych terenach Austro-Węgier.

NOTATKA W ZESZYCIE PRZEDMIOTOWYM:

Odpowiedzi na pytania:

1. Kto wyszedł z propozycją założenia Ligi Narodów?

2. Kiedy powstała Liga Narodów?

3. Jakie były jej cele?

4. Na podstawie tekstu źródłowego z podręcznika - napisz, jak Ligę Narodów oceniali współcześni?

ZAPAMIĘTAJ!

• W 1918 r. zmieniła się polityczna mapa Europy. Przestały istnieć wielkie monarchie: Rosja, Prusy i Austro-Węgry oraz imperium osmańskie. Na ich terytoriach pojawiły się nowe państwa.
• O nowym ładzie w Europie po zakończeniu wielkiej wojny zadecydowała konferencja zwołana do Paryża w styczniu 1919 r. Najważniejsze decyzje podjęli przywódcy Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji.
• Traktat kończący I wojnę światową został podpisany 28 czerwca 1919 r. w Wersalu. Na mocy tego traktatu powołano do życia Ligę Narodów – międzynarodową organizację, która miała czuwać nad pokojem na świecie.
• Traktat wersalski narzucił Niemcom surowe warunki. Utracili oni liczne terytoria i zostali zobowiązani do zapłacenia reparacji wojennych.

Zeszyt ćwiczeń: 1-5/76-77.

---------------------------

08.03.2022 rok

Temat: Świat i Polska na przełomie XIX i XX wieku.

NaCoBeZu - uczeń:

• wskazuje na mapie kraje ententy i państwa centralne,
• wie, kto wygrał I wojnę światową,
• wymienia najważniejsze bitwy I wojny,
• wie, co się stało w roku: 1914, 1917, 1918,
• wie, kiedy Polska odzyskała niepodległość,
• zna postacie: Józefa Piłsudskiego, Romana Dmowskiego, Włodzimierza Lenina, Thomasa Wodorowa Wilsona,
• wymienia polskie formacje zbrojne działające w okresie I wojny światowej,
• opisuje przebieg I wojny światowej,
• charakteryzuje formy działań wojennych,
• opisuje przemiany w Rosji w 1917 r.,
• wie, jak doszło do odzyskania niepodległości przez Polskę,
• przedstawia zmiany w technice, jakie zaszły w okresie I wojny światowej,
• podaje przyczyny i skutki powstania sojuszy wojskowych,
• charakteryzuje postawę społeczeństwa polskiego przed wybuchem I wojny, przedstawia różne poglądy polityczne, • opisuje postawę innych państw wobec Polaków,
• podaje przyczyny i skutki rewolucji w Rosji,
• analizuje wpływ sytuacji międzynarodowej na odzyskanie niepodległości przez Polskę,
• przedstawia bezpośrednie i pośrednie przyczyny wybuchu I wojny światowej,
• charakteryzuje zmiany polityczne, jakie zaszły w Rosji w związku z rewolucjami.

TREŚCI Z PODRĘCZNIKA WSIP

• Druga faza rewolucji przemysłowej rozpoczęła się w latach 70. XIX w. Była konsekwencją rozwoju nauki, przede wszystkim fizyki i chemii. Okres ten określamy jako epokę stali i elektryczności. Silniki parowe zaczęły być wówczas stopniowo wypierane przez silniki elektryczne.
• Na przełomie XIX i XX w. pojawiło się wiele wynalazków, które na zawsze zmieniły życie człowieka. Były to m.in. żarowka, samochód, samolot, tramwaj elektryczny, telefon, lodówka, pralka. Epokowe było dokonanie Marii Skłodowskiej-Curie, która wraz z mężem odkryła pierwiastki promieniotwórcze – polon i rad.
• Postęp techniczny uczynił życie codzienne łatwiejszym, a postęp w medycynie przyczynił się do wydłużenia średniej długości ludzkiego życia.
• Wielkie przemiany zachodziły też w kulturze. Prozie poświęconej tematyce historycznej i społecznej wyrosła konkurencja w postaci popularnych powieści przygodowych (autorstwa m.in. Juliusza Verne’a). Pojawienie się kina, fotografii i wysokonakładowej prasy przyczyniło się do powstania kultury masowej(kultury popularnej). Powieści często były drukowane w odcinkach w gazetach i trafiały w ten sposób do milionów czytelników. Przełomem w malarstwie było pojawienie się impresjonizmu. Impresjoniści pragnęli przede wszystkim oddać na płótnie ulotne wrażenia (impresje). Na przełomie XIX i XX w. ważną rolę zaczęła odgrywać secesja – dekoracyjny styl przejawiający się głównie w architekturze, wystroju wnętrz i sztuce użytkowej.
• W XIX w. ukształtowała się nowoczesna świadomość narodowa Polaków. Utrwalił się pogląd, że naród polski to wspólnota etniczna, która ma wspólnych przodków, własny język, obyczaje i historię.
• Na ziemiach polskich po upadku powstania styczniowego formowały się nowoczesne partie politycznew ramach trzech wielkich nurtów – narodowego, socjalistycznego i ludowego.
• Obóz narodowy ukształtował się pod wpływem ideologii nacjonalistycznej. Głosiła ona m.in., że o losach narodów decyduje bezlitosna walka, w której słabszy musi zginąć. Przywódcą tego obozu został Roman Dmowski. Jego partia – Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe, założone w 1897 r. – była w skrócie nazywana Narodową Demokracją lub endecją. Według jej programu przyszła Polska miała być państwem jednorodnym narodowo. Endecja zdobyła wpływy we wszystkich warstwach polskiego społeczeństwa.
• Nurt socjalistyczny kształtował się na ziemiach polskich już od lat 70. XIX w. Socjaliści walczyli przede wszystkim o prawa robotników do godnego życia. Ich nadrzędnym celem była rewolucja socjalistyczna, która miała doprowadzić do powstania socjalizmu, czyli ustroju bez własności prywatnej i nierówności społecznych. W 1892 r. powstało najsilniejsze ugrupowanie socjalistyczne – Polska Partia Socjalistyczna. Jej działacze (m.in. Józef Piłsudski) za cel rewolucji uważali wskrzeszenie wolnej Polski jako republiki demokratycznej.

Warto wiedzieć

• Ruch ludowy najwcześniej uformował się w Galicji. Działacze ludowi postulowali poprawę sytuacji polskiego chłopa: sprawiedliwy podział ziemi, dostęp do oświaty, świadomy udział chłopów w życiu politycznym. W 1895 r. powołano Stronnictwo Ludowe, przemianowane później na Polskie Stronnictwo Ludowe. Jednym z jego założycieli był wybitny działacz Wincenty Witos.
• W 1905 r. Rosja przegrała wojnę z Japonią. W styczniu tego roku w rosyjskiej stolicy, Petersburgu, została zorganizowana pokojowa manifestacja, której uczestnicy chcieli wręczyć carowi Mikołajowi II petycję z postulatami reform. Manifestacja została zmasakrowana przez wojsko (tzw. krwawa niedziela). Rosję ogarnął strajk powszechny. Władze zostały zmuszone do uczynienia szeregu ustępstw. Jednym z nich było zwołanie Dumy Państwowej – rosyjskiego parlamentu.
• Na wieść o krwawej niedzieli strajki ogarnęły też Królestwo Polskie. PPS dążyła do zorganizowania rewolucji socjalistycznej, która doprowadziłaby do wyzwolenia Polski. Bojówki PPS wystąpiły zbrojnie przeciw carskiej policji. Najgwałtowniejsze walki wybuchły w czerwcu 1905 r. w Łodzi. Zginęło wiele osób. Pod wpływem akcji strajkowej część właścicieli fabryk spełniła postulaty robotników.
• W Europie formowały się dwa wrogie wobec siebie bloki. Pierwszy z nich utworzyły Niemcy, które po zjednoczeniu w 1871 r. dążyły do uzyskania pozycji hegemona w Europie i rozpoczęły wyścig zbrojeń. Zawarły sojusz z Austro-Węgrami, a następnie z Włochami (1882 r.), który nazwano trójprzymierzem. Z obawy przed Niemcami Wielka Brytania zbliżyła się do Francji, która dążyła do odzyskania prowincji utraconych na rzecz Niemiec – Alzacji i Lotaryngii. Do sojuszu zawartego w 1904 r. dołączyła Rosja (1907 r.). W ten sposób narodził się kolejny blok – trójporozumienie (ententa). Obszarem, na którym oba bloki militarno-polityczne zawzięcie rywalizowały, były Bałkany.
• Wobec nadciągającej wojny ukształtowały się w społeczeństwie polskim dwie orientacje polityczne. Działacze galicyjscy, w tym Józef Piłsudski, reprezentowali orientację proaustriacką. Liczyli, że po wygraniu wojny przez Austrię Polacy z innych zaborów otrzymają autonomię porównywalną do autonomii galicyjskiej. Obóz narodowy przyjął natomiast orientację prorosyjską. Politycy endeccy przewidywali, że z powodu słabości caratu Rosja będzie musiała przystać na szeroką autonomię, a w dalszej przyszłości – na niepodległość Polski. Politycy obu orientacji przystąpili do tworzenia organizacji paramilitarnych, mających w razie konfliktu stać się zaczątkiem polskiej siły zbrojnej.
• Latem 1914 r. wybuchła I wojna światowa. Jedną stroną konfliktu był blok państw centralnych, którego trzon stanowiły Niemcy i Austro-Węgry. Z drugiej strony stanęły państwa ententy (Wielka Brytania, Francja i Rosja), do których już w czasie trwania wojny dołączyły m.in. Włochy.
• Niemcy, mimo szybko prowadzonej ofensywy na zachodzie, zostali powstrzymani w bitwie nad Marną i byli zmuszeni walczyć na dwóch frontach. Rozpoczęła się długa i okrutna wojna pozycyjna. Po raz pierwszy na dużą skalę używano nowych typów broni: gazów bojowych, czołgów i samolotów. Najbardziej śmiercionośne żniwo zebrał wynalazek tamtych czasów – karabin maszynowy.
• Na zachodzie długie miesiące krwawych zmagań nie przynosiły zwycięstwa żadnej ze stron. Na wschodzie Niemcy odnieśli natomiast sukcesy w wojnie z Rosją, co pogłębiło chaos panujący w tym państwie.
• W konsekwencji car Mikołaj II został zmuszony do abdykacji. Władzę objął Rząd Tymczasowy, a Rosja w wyniku rewolucji lutowej stała się republiką. Jednak nowy rząd nie zyskał społecznego poparcia, gdyż zdecydował się na kontynuowanie działań wojennych. Wykorzystała to partia bolszewików pod wodzą Włodzimierza Lenina. W październiku 1917 r. przejęli oni władzę w drodze zamachu stanu – rewolucji październikowej. W marcu 1918 r. zawarli pokój z Niemcami i oddali im rozległe terytoria dawnego państwa carów. Dzięki temu umocnili jednak swoją władzę w Rosji i zwyciężyli w wojnie domowej.
• W trakcie zmagań wojennych Polacy byli powoływani do trzech armii państw zaborczych. U boku Austro-Węgier utworzono ponadto Legiony Polskie, złożone z trzech brygad. Dowódcą I Brygady został Józef Piłsudski. Legioniści wykazali się męstwem w walkach z armią rosyjską w latach 1914–1917.
• Niepowodzenia Niemiec i Austro-Węgier na frontach spowodowały umiędzynarodowienie sprawy polskiej. W tzw. Akcie 5 listopada 1916 r. dwaj cesarze (niemiecki i austriacki) zapowiedzieli utworzenie państwa polskiego. Do prawdziwego przełomu doszło jednak w styczniu 1918 r., gdy w swoim orędziu prezydent Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilson zapowiedział utworzenie państwa polskiego – zamieszkanego przez ludność rdzennie polską i mającego dostęp do morza.
• W 1917 r. Stany Zjednoczone przystąpiły do wojny po stronie ententy. W 1918 r. klęska Niemiec była już nieunikniona – ostatnia ofensywa niemiecka zakończyła się niepowodzeniem. Rozpad bloku państw centralnych następował również pod ciosami powstań narodowych, które ogarnęły Austro‑Węgry. W listopadzie 1918 r. rewolucja wybuchła w samych Niemczech, które stały się republiką. 11 listopada 1918 r. podpisano zawieszenie broni na froncie zachodnim.
• W 1918 r. na ziemiach polskich samorzutnie zaczęły powstawać lokalne ośrodki władzy. Dnia 11 listopada 1918 r. powołana przez Niemców Rada Regencyjna, rządząca w Królestwie Polskim, przekazała Józefowi Piłsudskiemu władzę nad wojskiem polskim. Ten dzień został uznany potem za symboliczną datę odzyskania niepodległości przez Polskę.
• W 1918 r. państwo polskie odzyskało niepodległość po 123 latach niewoli. Na początku 1919 r. rząd na czele z premierem Ignacym Paderewskim został uznany przez wszystkie liczące się siły polityczne w kraju, a także przez zwycięskie zachodnie mocarstwa ententy.
• Na rozpoczętej w styczniu 1919 r. konferencji pokojowej w Paryżu Polskę reprezentowali Roman Dmowski i Ignacy Jan Paderewski. Ostatecznie na mocy traktatu wersalskiego Polsce przyznano niemal całą Wielkopolskę i część Pomorza Gdańskiego (bez Gdańska). Na Górnym Śląsku, Warmii, Mazurach i Powiślu miały zostać przeprowadzone plebiscyty. Gdańsk został wolnym miastem pod kontrolą Ligi Narodów.

Co nam zostało z tamtych lat...

Przełom XIX i XX w. jak żadna inna epoka do dzisiaj nam o sobie przypomina…

Telefon, lodówka…

Nie wyobrażamy sobie życia bez wynalazków, które wówczas powstały, m.in. telefonu, lodówki, radia, samochodu, samolotu czy żarówki.

Wirusy i szczepionki

Skuteczna walka z chorobami zakaźnymi jest możliwa w dużej mierze dzięki odkryciu wirusów i wynalezieniu szczepionek, co nastąpiło pod koniec XIX w.

Nasza niepodległość

W 1918 r. państwo polskie odrodziło się po 123 latach niewoli. Był to wielki sukces Polaków walczących przez kilka pokoleń o niepodległość ojczyzny.

SPRAWDŹ SIĘ!

TEKST
Historia Polski 1795–1918, S. Kieniewicz.

Dla prowadzenia wojny chciano użyć polskiego rekruta. [Dwaj władcy] ogłosili w Warszawie i Lublinie 5 XI 1916 r. dwa równobrzmiące manifesty. Była w nich mowa, że obaj cesarze: Wilhelm II i Franciszek Józef postanowili z ziem polskich odebranych Rosji „utworzyć państwo samodzielne z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem”. Państwo to posiadać miało własną armię, związaną ze sprzymierzonymi mocarstwami. Manifest nic nie mówił o powołaniu rządu polskiego ani też o granicach państwa [...]. W uzupełnieniu manifestu dwaj gubernatorzy [niemiecki i austriacki] ogłosili już 9 XI, że zatrzymują na razie w swych rękach zarząd kraju, lecz dają za to narodowi wojsko polskie i wzywają do ochotniczego zaciągu. Ujęcie to nie wzbudziło entuzjazmu w społeczeństwie. [...] Nieoczekiwanie [...] akt z 5 listopada pociągnął za sobą także następstwa międzynarodowe: zmusił do zajęcia stanowiska koalicję antyniemiecką.

S. Kieniewicz, Historia Polski 1795–1918, Warszawa 1966.

Odpowiedzi do zadań zapisz w zeszycie.

ZADANIE 1.

Przeczytaj tekst i skorzystaj z wiedzy zdobytej na lekcjach. Wskaż poprawne dokończenie każdego zdania.

1. Przytoczony fragment książki dotyczy wydarzeń
   1. z pierwszej połowy XIX w.
   2. z drugiej połowy XIX w.
   3. z pierwszej połowy XX w.
   4. z drugiej połowy XX w.
2. Przyczyną wydania Aktu 5 listopada była
   1. przewaga państw centralnych na froncie zachodnim.
   2. potrzeba zwiększenia liczebności armii państw centralnych.
   3. chęć odbudowy niepodległej Polski.
   4. kapitulacja państw centralnych.
3. Polacy odnieśli się do Aktu 5 listopada
   1. pozytywnie.
   2. sceptycznie.
   3. z wielkim entuzjazmem.
   4. z euforią.

ZADANIE 2.

Na podstawie mapy wskaż poprawne dokończenie każdego zdania.

1. Państwo zaznaczone na mapie literą A
   1. należało do trójporozumienia.
   2. należało do trójprzymierza.
   3. przystąpiło do I wojny światowej po zatopieniu statku Lusitania.
   4. było państwem neutralnym w okresie I wojny światowej.
2. Państwo zaznaczone na mapie literą B
   1. należało do trójporozumienia.
   2. należało do trójprzymierza.
   3. przystąpiło do I wojny światowej po zatopieniu statku Lusitania.
   4. było państwem neutralnym w okresie I wojny światowej.

ZADANIE 3.

Na podstawie ilustracji wskaż poprawne dokończenie każdego zdania.

1. Przedstawiona ilustracja ukazuje
   1. mozaikę.
   2. fresk.
   3. pocztówkę.
   4. rzeźbę.
2. Postacie przedstawione na ilustracji
   1. symbolizują sojusz państw ententy (trójporozumienia).
   2. są symbolami sojuszu państw centralnych.
   3. symbolizują trzech zaborców Polski.
   4. symbolizują trzy przypadkowe państwa Europy.
3. Kobieta po lewej stronie uosabia Wielką Brytanię, ponieważ
   1. jej ubiór nawiązuje do ludowego stroju angielskiego.
   2. trzyma w ręku model okrętu – symbol potęgi morskiej.
   3. ma na głowie hełm.
   4. nie podaje ręki żadnej z pozostałych kobiet.
4. Ilustracja ma charakter
   1. religijny.
   2. rozrywkowy.
   3. patriotyczny.
   4. antywojenny.

Zeszyt ćwiczeń: 1-6/74-75.

---------------------------

04.03.2022 rok

Temat: Odzyskanie niepodległości przez Polskę w 1918 roku.

NaCoBeZu:

- wiesz, kiedy i w jakich okolicznościach Polska odzyskała niepodległość, biorąc pod uwagę sytuację międzynarodową i walkę Polaków,

- opisujesz kształtowanie się władzy i postacie z tym procesem związane.

TREŚCI KSZTAŁCENIA:

1. Sytuacja międzynarodowa w chwili zakończenia działań wojennych.

2. Polskie ośrodki władzy.

3. 11 listopada 1918 roku.

1. Sytuacja międzynarodowa w chwili zakończenia działań wojennych.

Państwa zaborcze przegrały I wojnę światową, a panujące w nich dynastie straciły władzę. Ponadto państwa ententy uznały, że Polska powinna istnieć. Polacy tworzyli za granicą ośrodki polityczne, działajace na rzecz niepodległości. Tymczasem w kraju instytucje cywilne i wojskowe przejmowały władzę.

2. Polskie ośrodki władzy.

12 września 1917 roku cesarze Niemiec i Austro-Węgier powołali Radę Regencyjną. miała ona sprawować władzę na terenach odebranych Rosji do czasu obsadzenia na tronie monarchy lub regenta.

Rada nie cieszyła się jednak poparciem Polaków, tym bardziej, że słabła pozycja państ centralnych. Utworzyła jednak podstawy polskiego sądownictwa i służby dyplomatycznej.

7. października 1918 roku RR ogłosiła niepodległość Polski, przejęła kontrolę nad polskim wojskiem.

Po rozpadzie Austro-Węgier  w zaborze austriackim powstało kilka polskich ośrodków politycznych:

- 19. października na Śląsku Cieszyńskim powstała Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego (Śląsk Cieszyński został podzielony między Polskę i Czechosłowację),

- 28 października w Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna. Miała ona przejąć władzę w Galicji. Na jej czele stanął Wincenty Witos (PSL-Piast). Jej zwierzchnictwo uznała Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego.

Polskie ośrodki władzy powstały także w Wielkopolsce:

- w lipcu 1918 roku w Poznaniu powstał tajny Centralny Komitet Obywatelski (CKO). Ujawnił on swoją działalność 11.11.1918 roku, zmieniajac nazwę na Naczelną Radę Ludową.

Tymczasem w Lublinie na początku listopada powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele.

Ignacy Daszyński (1866–1936), polski polityk socjalistyczny, współzałożyciel Polskiej Partii Socjalno‑Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego.

W Paryżu działał Komitet Narodowy Polski, któremu przewodniczył Roman Dmowski. Celem była odbudowa Polski przy współpracy z aliantami. Francja, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Włochy uznały Komitet za jedynego reprezentanta powstającej Polski. 

3. 11 listopada 1918 roku.

10 listopada 1918 roku do Warszawy przyjechał Józef Piłsudski (zwolniony z twierdzy w Magdeburgu). Dzień później przejął władzę nad polskim wojskiem. Do dziś 11.11.1918 rok uznawany jest na datę odzyskania niepodległości.

Generał Piłsudski rozpoczął:

- rozbrajanie oddziałów niemieckich,

- zajmowanie dworców, magazynów i budynków administracji publicznej.

Stanisław Bagiński, Rozbrajanie Niemców przed Główną Komendą w Warszawie. Obraz znakomicie ukazuje entuzjazm panujący na ulicach Warszawy w listopadzie 1918 r.

Rada Regencyjna rozwiązała się 14.11.1918 roku po przekazaniu Józefowi Piłsudskiemu pełni władzy.

Problemy u progu niepodległości:

- stworzenie rządu, który zostałby uznany zarówno przez Polaków, jak i na arenie międzynarodowej,

- ustalenie granic państwa,

- zbudowanie armii zdolnej do obrony tych granic,

- powołanie sejmu,

- ustalenie najważniejszych aktów prawnych (konstytucji),

- wybranie prezydenta.

Polska Komisja Likwidacyjna podporzadkowała się władzom w Warszawie. Nie zrobiła tego jednak poznańska Naczelna Rada Ludowa, uznająca paryski Komitet Narodowy Polski.

List Józefa Piłsudskiego do Romana Dmowskiego, 21 grudnia 1918, cyt. za: J. Piłsudski, Pisma zbiorowe, t. 5, Warszawa 1937, s. 45−46.

Józef Piłsudski misję tworzenia rządu powierzył Jędrzejowi Moraczewskiemu. Rząd składał się z socjalistów i lewicy, ponieważ endecja i PSL nie chciały podjąć współpracy.

Jędrzej Moraczewski (1870–1944), inżynier, publicysta i polityk socjalistyczny.

Rząd wydał manifest, w którym zapowiadał m.in:

- utworzenie republiki parlamentarnej,

- reformę rolną,

- nacjonalizację najważnijeszych gałęzi przemysłu i komunikacji,

- powszechne prawo wyborcze dla kobiet,

- ośmiogodzinny czas pracy,

- bezpłatne szkolnictwo.

Wybory do Sejmu przewidziano na 26 stycznia 1919 roku - wybory: powszechne, tajne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne.

Ponieważ rząd Moraczewskiego nie miał poparcia społecznego - na stanowisku premiera zastąpił go Ignacy Jan Paderewski. Kompozytor został także ministrem spraw zagranicznych. Ten rząd uzyskał poparcie społeczeństwa Komitetu Narodowego Polskiego i aliantów.

Konferencja w Paryżu

W styczniu 1919 roku rozpoczęła się konferencja pokojowa. Wzięli w niej udział także przedstawiciele z Polski: Ignacy Paderewski i Roman Dmowski. Walczyli oni o przedrozbiorowe granice Rzeczpospolitej. Mimo popracia ze strony Francji (chęć osłabienia Niemiec) - brak zgody Wielkiej Brytanii (premier Lloyd George) sprawił, że na spornych terenach zarządzono plebiscyty, których wynik miał zadecydować, do kogo należeć będą dane ziemie.

Ostatecznie na mocy traktetu wersalskiego Polsce przyznano:

- niemal całą Wielkopolskę,

- część Pomorza (bez Gdańska) z niewielkim dostępem do morza.

Ustalono także, iż na Górnym Śląsku, Warmii, Mazurach i Powiślu miały zostać przeprowadzone plebiscyty.

Gdańsk miał status wolnego miasta pod kontrolą Ligi Narodów.

Wojsko Polskie

Było oczywistym, że aby utrzymać polskie granice - należy szybko zorganizować silną armię. Już w styczniu 1919 roku liczyła ona 100 tysięcy ochotników. Później te szeregi zasiliła jeszcze Błękitna Armia generała Józefa Hallera. Pod koniec lata 1919 roku polska armia liczyła już 600 tysięcy żołnierzy.

Jesienią 1918 r. armia formowana przez generała Hallera na Zachodzie liczyła ponad 100 tys. żołnierzy. W jej szeregach znaleźli się polscy ochotnicy służący wcześniej w armii francuskiej, polscy emigranci ze Stanów Zjednoczonych, Kanady i Brazylii, a także polscy jeńcy z armii państw centralnych. Żołnierze składali przysięgę na wierność Polsce.

ZAPAMIĘTAJ!

• Polska odzyskała niepodległość dzięki sprzyjającej sytuacji międzynarodowej: osłabieniu państw zaborczych (Niemiec, Austrii i Rosji), realizacji dążeń działaczy niepodległościowych i wsparciu państw ententy.
• Dzień 11 listopada uznawany jest za datę odzyskania przez Polskę niepodległości. Tego dnia zostało podpisane zawieszenie broni, a Józef Piłsudski przejął władzę z rąk Rady Regencyjnej.
• Na czele polskiej delegacji na konferencję pokojową w Paryżu stanęli Roman Dmowski i Ignacy Jan Paderewski.
• II Rzeczpospolita powstała jako państwo demokratyczne.

Zeszyt ćwiczeń: 1-6/72-73.
----------------------------

01.03.2022 rok

Temat: Sprawa polska w okresie I wojny światowej.

DZIEŃ ŻOŁNIERZY WYKLĘTYCH / NIEZŁOMNYCH!!!

NaCoBeZu:

- wymieniasz polskie formacje wojskowe walczące w I wojnie światowej,

- opisujesz postawy różnych państw wobec sprawy polskiej, dostrzegasz ich przyczyny,

- wiesz, dlaczego I wojna światowa była dla Polaków wojną bratobójczą.

TREŚCI KSZTAŁCENIA:

1. Kwestia polska na początku wojny.

2. Aktywiści i pasywiści.

3. Polskie formacje zbrojne w czasie I wojny światowej.

4. Sprawa polska na arenie międzynarodowej.

I wojna światowa_sprawa polska

1. Kwestia polska na początku wojny.

W armiach zaborczych znalazło się ponad 1,5 miliona Polaków. Oznaczało to walkę bratobójczą, ponieważ Polacy walczyli we wrogich sobie obozach. Oznaczało jednak także nadzieję, że nareszcie uda się odzyskać niepodległość.

Narodowa Demokracja (endecy -> Komitet Narodowy Polski) stanęli u boku armii rosyjskiej w Legionie Puławskiego, który przekształcony został w Brygadę Strzelców.

Galicyjscy politycy powołali Naczelny Komitet Narodowy, który formować zaczął Legiony Polskie (z Józefem Piłsudskim na czele).

2. Aktywiści i pasywiści.

W roku 1915 całość polskich ziem znalazła się pod władzą Niemiec i Austro-Węgier, a Rosja straciła wpływ na sprawę polską.

Był to czas, kiedy wśród Polaków ukształtowały się dwie postawy:

- pasywiści - przedstawiciele endecji i orientacji prorosyjskiej, sprzeciwiający się współpracy z państwami centralnymi,

- aktywiści - zwolennicy współpracy z państwami centralnymi.

Aktywistom udało się uzyskać pewne ustępstwa - w Warszawie zaczęły działaćpolskie uczelnie wyższe.

3. Polskie formacje zbrojne w czasie I wojny światowej.

Tuż po wybuchu I wojny światowej Piłsudski spróbował zorganizować powstanie na kielecczyźnie. Jednak ludność tych terenów nie była zainteresowana udziałem w powstaniu, dlatego I kompania kadrowa zmuszona została do wycofania się.

Poraustriacka orientacja Piłsudskiego nie znaczyła jednak, że zamierzał on podporządkować się dowództwu państw centralnych. Liczył bowiem na to, że gdy wrocie armie zaborcze będą już zdziesiątkowane i zmęczone walką - uda się wywołać zbrojne powstanie narodowe.

Dlatego jeszcze w w914 roku zaczął na ziemiach zaboru rosyjskiego formować (w kospiracji) Polską Organizację Wojskową (POW).

Jerzy Kossak, Wymarsz I kompanii kadrowej z Oleandrów 6 sierpnia 1914 r. Piłsudskiemu zależało na wywołaniu powstania w zaborze rosyjskim i stworzeniu tam polskiej administracji, która mogłaby prowadzić negocjacje z Austriakami.

4. Sprawa polska na arenie międzynarodowej.

Latem 1916 roku państwa centralne potrzebowały zdobyć nowych rekrutów do swoich armii. Ogłosiły zatem manifest, w którym zapowiedziały utworzenie państwa polskiego (tzw. Akt 5 listopada). Co prawda brakowało tam konkretów (np. kto obejmie władzę), był to jednak jasny sygnał, że "zaborcy licytują się o Polaków" (mają odmienne zdanie w kwestii polskiej).

Fragment Aktu 5 listopada, czyli proklamacji do mieszkańców Lubelskiego Generalnego Gubernatorstwa^* z 5 XI 1916 r.

Przejęci niezłomną ufnością w ostateczne zwycięstwo ich broni i życzeniem powodowani, by ziemie polskie, przez waleczne ich wojska ciężkimi ofiarami panowaniu rosyjskiemu wydarte, do szczęśliwej wywieść przyszłości, Jego Cesarska i Królewska Mość, Cesarz Austrii i Apostolski Król Węgier, oraz Jego Cesarska Mość, Cesarz Niemiecki, ułożyli się, by z ziem tych utworzyć państwo samodzielne z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem. Dokładniejsze oznaczenie granic zastrzega się. Nowe Królestwo znajdzie się w łączności z obu sprzymierzonymi mocarstwami […].
Sprzymierzeni monarchowie, biorąc należyty wzgląd na ogólne warunki polityczne Europy, jako też na dobro i bezpieczeństwo własnych krajów i ludów, żywią niepłonną nadzieję, że obecnie spełnią się życzenia państwowego i narodowego rozwoju Królestwa Polskiego.

Akt 5 listopada, cyt. za: Wiek XX w źródłach, Warszawa 1998, s. 64.

^*Lubelskie Generalne Gubernatorstwo to część Królestwa Polskiego okupowana przez Austrię.

Polecenia

1. Władcy których państw byli autorami Aktu 5 listopada?
2. Jakie obietnice dotyczące państwa polskiego zostały zawarte w Akcie 5 listopada?
3. Jaki miał być ustrój przyszłego państwa polskiego?
4. Które państwa miały być sojusznikami państwa polskiego?

Manifest państw centralnych spowodował obawię ententy, że mogą się odwrócić losy wojny. Dlatego też Anglia i Francja wymogły na carze deklarację w kwestii polskiej. Mikołaj II obiecał utworzenie wolnego państwa polskiego, jednak połączonej z Rosją.

Pierwszym mocarstwem, które zkładało jasne deklaracje w sprawie Polski były Stany Zjednoczone. Amerykański prezydent Woodrow Wilson ogłosił słynne 14 punktów, przedostatni z nich dotyczył naszej Ojczyzny.

Fragment orędzia prezydenta Thomasa Woodrowa Wilsona do Kongresu Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej z 8 I 1918 r.

Programem naszym jest program, który zapewni światu pokój; program ten – naszym zdaniem jedynie możliwy – jest następujący:

1.Jawne traktaty pokojowe, jawnie zawarte, po których nie będzie już żadnych tajnych porozumień międzynarodowych […]

2.Zupełna wolność żeglugi na morzu, poza obrębem wód terytorialnych, zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny […]

4.Wzajemna wymiana dostatecznych gwarancji, że zbrojenia każdego narodu zostaną zredukowane do minimum, które da się pogodzić z bezpieczeństwem wewnętrznym.

5.Swobodne, szczere i zupełnie bezstronne załatwienie wszystkich pretensji kolonialnych, oparte na ścisłym przestrzeganiu zasad, że przy rozstrzyganiu wszystkich tych problemów […] interesy ludności miejscowej będą ważyły tyleż, co słuszne pretensje rządu, którego tytuł ma być przedmiotem decyzji.[…]

8.Terytorium francuskie powinno być całkowicie oswobodzone […] krzywda, która została wyrządzona Francji przez Prusy w r. 1871, o ile chodzi o Alzację i Lotaryngię, która mąciła pokój całego świata przez lat prawie pięćdziesiąt, winna być naprawiona, aby pokój mógł być jeszcze raz zabezpieczony w interesie wszystkich. […]

13.Należy stworzyć niezawisłe państwo polskie, które winno obejmować terytoria zamieszkane przez ludność niezaprzeczalnie polską, któremu należy zapewnić swobodny i bezpieczny dostęp do morza i którego niezawisłość polityczną i gospodarczą oraz integralność terytorialną należy zagwarantować paktem międzynarodowym.

14.Winno być utworzone powszechne zrzeszenie narodów na podstawie szczegółowych umów celem udzielenia wszystkim państwom, zarówno wielkim, jak i małym, wzajemnych gwarancji niezawisłości politycznej i całości terytorialnej.

Orędzie Wilsona z 8 I 1918 r., cyt. za: Wiek XX w źródłach, Warszawa 1998, s. 43.

Polecenia

1. Wymień najważniejsze kwestie, które zdaniem prezydenta Wilsona trzeba rozwiązać, by zapewnić pokój na świecie.
2. Jakie rozwiązanie sprawy Francji proponuje prezydent Wilson i dlaczego?
3. Wymień propozycje rozwiązania sprawy polskiej wysunięte przez prezydenta Wilsona.

Ogromny wpływ na kształtowanie się amerykańskiej opinii publicznej miał polski piasnista, kompozytor i dyplomata - Ignacy Jan Paderewski. Wykorzystując liczne koncerty aktywizował polonię amerykańską do zasilania armii wspomagającą walczącą Francje na fronie zachodnim. Kwestię Polski poruszał również w rozmowach z amerykańskim prezydentem, z którym się przyjaźnił.

Polonia – ogół Polaków, którzy żyją poza granicami naszego państwa, ale zachowują polskie tradycje.

memoriał – pismo skierowane do władz i zawierające postulaty lub projekty reform.

W roku 1917, czyli gdy do wojny przystąpiły Stany Zjednoczone, Niemcy postanowili ściślej związać ze sobą polskie wojska. Zażądały złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Wilhelmowi II. Przysięgi jednak nie złożyli żołnierze Józefa Piłsudskiego (zakazał im tego!), dlatego większość z nich została rozbrojona i uwięziona (J.Piłsudski - Magdeburg). Część siłą wcielono do armii austriackiej i wysłano na front włoski.

Przysięgę złożyła tylko II Brygada, która wysłana została na front rosyjski.

Komitet Narodowy Polski powstał w sierpniu 1917 r. w Paryżu i tam miał swoją siedzibę. Na czele Komitetu stanął Roman Dmowski (na zdjęciu w środku pierwszego rzędu). Do KNP należał też Ignacy Jan Paderewski. Jesienią KNP został uznany przez państwa ententy i stał się namiastką rządu emigracyjnego.

CIEKAWOSTKA:

Żołnierzy Legionów zostali osadzeni przez władze niemieckie w dwóch obozach − Szczypiornie i Beniaminowie. Internowani legioniści, by zabić nudę, zaczęli uprawiać sport − piłkę ręczną. Od tego czasu często piłkarzy ręcznych określa się nazwą szczypiorniści, a dyscyplinę sportu szczypiorniakiem (od nazwy obozu internowania).

ZAPAMIĘTAJ!

• W okresie I wojny światowej Polacy prowadzili działalność mającą przywrócić Polsce niepodległość.
• Wielotysięczne Legiony Polskie walczyły z armią rosyjską na froncie wschodnim. Józef Piłsudski dowodził I Brygadą Legionów.
• Skomplikowana sytuacja na frontach doprowadziła do podjęcia sprawy polskiej przez walczące mocarstwa, czyli do jej umiędzynarodowienia.
• W manifeście cesarzy Niemiec i Austrii z 5 listopada 1916 r. po raz pierwszy zapowiedziano utworzenie państwa polskiego (tzw. Akt 5 listopada).
• W styczniu 1918 r. prezydent Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilson ogłosił, że na ziemiach zamieszkanych przez rdzennie polską ludność powinno powstać niepodległe państwo polskie z dostępem do morza.

Zeszyt ćwiczeń: 1-4/68-69

-----------------------------

22.02.2022 rok

Temat: Rewolucja lutowa i przewrót bolszewicki w Rosji.

NaCoBeZu:

- wiesz, kiedy i dlaczego wybuchła rewolucja w Rosji,

- opisujesz różnice między bolszewikami a rządem Kiereńskiego,

- charakteryzujesz politykę bolszewików.

TREŚCI KSZTAŁCENIA:

1. Sytuacja w Rosji przed wybuchem rewolucji.

2. Rewolucja lutowa.

3. Przewrót bolszewicki.

4. Pokój z Niemcami (w Brześciu).

5. Obca interwencja w Rosji.

1. Sytuacja w Rosji przed wybuchem rewolucji.

Udział w I wojnie światowej znacząco osłabił Rosję.

Wielu żołnierzy rosyjskich do 1916 roku zginęło na froncie (ok. 3,6 mln) lub zostało wziętych do niewoli (ponad 2 mln).

Dodatkowo kryzys gospodarczy przełożył się na brak żywności i ogólne niezadowolenie społeczeństwa, które stanowczo zaczęło domagać się znaczących zmian, głównie:

- demokratyzacji polityki,

- zakończenia wojny.

2. Rewolucja lutowa - doprowadziła do upadku caratu.

Pod koniec lutego 1917 roku w rosyjskiej stolicy Piotrogrodzie (obecny Petersburg) wybuchła rewolucja. Rozpoczęła się od demonstracji niezadowolonego społeczeństwa, do którego szybko dołączyli zbuntowani żołnierze.

W efekcie - Duma Państwowa wymówiła posłuszeństwo carowi i powołała Rząd Tymczasowy (liberalna burżuazja i ziemiaństwo).

15 marca 1917 roku abdykował car Mikołaj II, a Rosja stała się republiką.

W większych rosyjskich miastach zaczęły powstawać Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, które uznawały się za organy władzy rewolucyjnej (działacze partii lewicowych).

Czas po rewolucji lutowej nazywamy okresem dwuwładzy, ponieważ niezależnie od siebie działał zarówno rząd, jak i rady. To czas pogłębiającego się kryzysu gospodarczego, związanego z decyzją o kontynuacji wojny przeciwko państwom centralnym.

3. Przewrót bolszewicki - rewolucja październikowa.

bolszewicy (ros. bolszynstwo – większość) – zwolennicy rewolucyjnego nurtu w rosyjskiej partii socjaldemokratycznej; frakcji bolszewików utworzonej w 1903 r. przewodził Włodzimierz Lenin.

komunizm (łac. communis – wspólny) – ideologia, która na przełomie XIX i XX w. wyodrębniła się z nurtu socjalistycznego; głosiła konieczność rewolucyjnego obalenia kapitalizmu i stworzenia społeczeństwa opartego na wspólnej własności środków produkcji.

Kryzys w Rosji i niezadowolenie społeczne wynikające z działań Rządu Tymczasowego wykorzystali bolszewicy z Włodzimierzem Leninem (twórcą komunizmu) na czele.

Władimir Sierow, Lenin ogłasza władzę radziecką, obraz z 1962 r. Lenin był wodzem bolszewików i przywódcą rewolucji październikowej. Długie lata spędził na emigracji. W 1917 r. wywiad niemiecki, który dążył do pogłębienia chaosu w Rosji, zorganizował powrót Lenina ze Szwajcarii do Piotrogrodu (w pociągu, w specjalnie zaplombowanym wagonie, Leninowi towarzyszyli jego najbliżsi współpracownicy).

Lenin domagał się:

- natychmiastowego zakończenia wojny,

- przekazania władzy państwowej Radom Delegatów (które bolszewicy zamierzali kontrolować).

W dniach 24-26 października 1917 roku bolszewicy skupieni w piotrogrodzkiej Radzie Delegatów zwołali II Zjazd Rad i powołali nowy rząd: Radę Komisarzy Ludowych. Rząd ten składał się z bolszewików, a jego przewodniczącym został Włodzimierz Lenin.

Bolszewicy:

- zakazali działalności innym partiom,

- wprowadzili cenzurę i trybunały rewolucyjne (sądy doraźne),

- aparat terroru (Ogólnorosyjska Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem - Czeka). Czeka wykonywała liczne egzekucje, była także odpowiedzialna za wysyłanie ludzi do łagrów (obóz pracy przymusowej, panowały tam fatalne warunki),

Więzienie na Łubiance w Moskwie. W tym budynku Czeka urządziła okryte ponurą sławą więzienie. Przetrzymywano i torturowano w nim wiele pokoleń więźniów (w tym Polaków), których podejrzewano o wrogość wobec bolszewików.

- zlikwidowali wielką własność ziemską - majątki znacjonalizowano (stały się własnością państwa),

- wprowadzili obowiązek pracy i kartki żwynościowe.

W 1918 roku bolszewicy uchwalili konstytucję:

- nowa nazwa państwa: Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Sowiecka.

Od marca 1918 roku partia bolszewicka nosiła nazwę Rosyjska Komunistyczna Partia (bolszewików) RKP (b).

4. Pokój z Niemcami (w Brześciu).

Bolszewicy planowali przejęcie kontroli nad całą Rosją, dlatego:

- przygotowywali się do wojny domowej,

- zerwali sojusz z ententą i odstąpili od działań wojennych (na mocy porozumienia z państwami centralnymi podpisanego w marcu 1918 roku w Brześciu Litewskim). Zrzekli się ponadto terytorium: Litwy, Łotwy, Estonii i Białorusi, wycofali się także z Ukrainy i Finlandii.

Przybycie delegacji bolszewików (na ich czele stał Trocki) na rozmowy pokojowe w Brześciu.

• Po czym można poznać żołnierzy niemieckich?

5. Obca interwencja w Rosji.

W styczniu 1918 roku bolszewicy utworzyli Armię Czerwoną. Było to wojsko przeznaczone do walki z "białymi" zwolennikami cara. Oddziały kontrrewolucyjne wsparte zostały przez państwa ententy (do listopada 1918 roku). Do 1922 roku Armia Czerwona opanowała większość terenów rosyjskich.

Wojna w Rosji, jak każda wojna domowa, niosła ze sobą wyjątkowe okrucieństwo obu walczących stron. Na zdjęciu powyżej widać trupy bolszewików i zgromadzonych wokół nich „białych” żołnierzy.

Mord „białych” żołnierzy dokonany przez bolszewików w Estonii w marcu 1919 r.

Charakterystyka przywódców przewrotu bolszewickiego przedstawiona przez polskiego pisarza Jana Parandowskiego, przebywającego w 1917 r. w Rosji.

[...] nie ma nic niebezpieczniejszego ponad to, gdy pewna idea ogólna i szeroka wciśnie się do mózgu małego i ciasnego. Rozsadza go, zapełnia sobą zupełnie, nie tamowana ani wyrobionymi pojęciami, ani wiedzą, ani rozumem. [...] Powstaje nowy typ człowieka – bolszewik – który życie ludzkie mało waży, albowiem widzi przed sobą tylko spełniający się raj ziemski. [...] Dobro ludzkie i mienie nie istnieją dla niego, albowiem uważa je za wspólne, a więc własne. Władzę ludu uważa za swoją władzę, za władzę swej partii. [...] Jeśli sprzeciwicie się jego woli, jesteście prostymi zbrodniarzami, których stawia się pod murem i rozstrzeliwuje. [...] Bolszewik nie może uwierzyć, aby proletariat, lud cały pracujący innego był zdania niż on.

J. Parandowski, Bolszewicy i bolszewizm w Rosji, Warszawa b.r.

Polecenia

1. Na podstawie tekstu wymień cechy bolszewika, zarysowane przez autora.

Rewolucje w Rosji

CIEKAWOSTKA:

W Rosji do 1918 r. liczono lata według kalendarza juliańskiego, ustanowionego w 45 r. p.n.e. przez Juliusza Cezara (stąd nazwa). Na początku XX w. większość krajów na świecie posługiwała się jednak kalendarzem gregoriańskim, nazwanym tak od imienia papieża Grzegorza XII, który wprowadził go pod koniec XVI w. Różnica między kalendarzami wynosiła kilka dni i wynikała z uwzględnienia lat przestępnych przez kalendarz gregoriański. Dlatego rewolucja lutowa, która według Rosjan wybuchła 18 lutego, według kalendarza gregoriańskiego (obowiązującego w innych państwach europejskich) rozpoczęła się 3 marca. Z tego samego powodu przewrót bolszewicki, który rozpoczął się w nocy z 24 na 25 października według kalendarza juliańskiego (6–7 listopada według gregoriańskiego), określany jest mianem rewolucji październikowej.

ZAPAMIĘTAJ!

• Niezadowolenie społeczeństwa z przeciągającej się wojny, która gospodarczo rujnowała Rosję, doprowadziło w lutym 1917 r. do wybuchu rewolucji (rewolucja lutowa). W jej wyniku car Mikołaj II abdykował, a Rosja stała się republiką.
• Władza Rządu Tymczasowego była bardzo słaba i nie zyskała poparcia w społeczeństwie. Przyczyniła się do tego przede wszystkim decyzja o kontynuowaniu wojny z państwami centralnymi.
• W październiku 1917 r. bolszewicy, kierowani przez Włodzimierza Lenina, dokonali zbrojnego przewrotu (tzw. rewolucja październikowa) i przejęli rządy w Piotrogrodzie.
• Aby umożliwić sobie objęcie władzy nad całą Rosją, w marcu 1918 r. bolszewicy podpisali pokój z państwami centralnymi.

Zeszyt ćwiczeń: 1-6/66-67.

---------------------------------

15-18.02.2022 rok

Temat: Wielka wojna - przyczyny, przebieg i skutki.

NaCoBeZu:

- wiesz, kiedy i dlaczego wybuchła I wojna, wskazujesz państwa w niej uczestniczące,

- opisujesz przebieg działań wojennych i je charakteryzujesz,

- wymieniasz nowe rodzaje broni.

TREŚCI KSZTAŁCENIA:

1. Wybuch I wojny światowej.

2. Charakter działań wojennych.

3. Przystąpienie Stanów Zjednoczonych do wojny.

1. Wybuch I wojny światowej.

28 czerwca 1914 roku w Sarajewie (stolica Bośni i Hercegowiny) - zastrzelony został arcyksiążę Franciszek Ferdynand (austriacki następca tronu). Była to bezpośrednia przyczyna wybuchu I wojny światowej, ponieważ zamachu dokonali Serbowie.

Austro-Węgry oskarżyły Serbię o zamach i wystosowały ultimatum (domagały się zaprzestania propagandy antyaustriackiej w szkołach i armii serbskiej).

Serbię poparła Rosja, Francja i Wielka Brytania oraz mniejsze państwa sprzymierzone z ententą.

Austro-Węgry poparły Niemcy. Włochy poparły państwa trójporozumienia.

Wrogie bloki militarne wypowiedziały sobie wojnę, którą rozpoczęły w sierpniu. Udział w walkach wzięło 17 milionów żołnierzy.

Działania wojenne podczas I wojny światowej.

• Wskaż główne fronty I wojny światowej.

2. Charakter działań wojennych.

Początkowo wojna miała charakter manewrowy (brak stabilnych frontów, częste zmiany położenia wojsk) - Niemcy pokonały wojska belgijskie i angielskie (które były wsparciem Belgów), a następnie ruszyły na Francję.

1914 rok

Front zachodni

Bitwa nad Marną (wrzesień 1914 roku) - wojska francuskie zatrzymały armię niemiecką i zmusiły do odwrotu. Niemcy spróbowali jeszcze ataku od północy, aby odciąć Francji komunikację z Anglią, jednak ten manewr również się nie udał i rozpoczęła się tzw. wojna pozycyjna. Żołnierze znajdowali się w okopach i schronach, z których prowadzili ostrzał przeciwników - linia frontu praktycznie stała w miejscu. Ogromne straty w ludziach!

Front wschodni

Jeszcze w sierpniu 1914 roku Rosja zmobilizowała swoich żołnierzy i nagłym atakiem zupełnie zaskoczyła Niemców. Po początkowych porażkach - na przełomie sierpnia i września Niemcy pokonali Rosjan pod Tannenbergiem (30 tys. Rosjan zginęło, 90 tys. trafił do niewoli, 10 tys. - uciekło).

Praca z infografiką

1. Wyjaśnij pojęcie wojny pozycyjnej i omów jej cechy charakterystyczne.
2. Wymień nowe rodzaje broni wykorzystane podczas I wojny światowej. Określ, które – twoim zdaniem – stanowiły największe zagrożenie dla żołnierzy w okopach. Uzasadnij odpowiedź.

Brytyjscy żołnierze w maskach przeciwgazowych obsługujący karabin maszynowy, 1916 r.

1915 rok

Front zachodni - wojna pozycyjna.

Niemcy okupowały Belgię, Luksemburg i 10 % Francji (w tym zasoby węgla i rudy żelaza).

Fragment sprawozdania nadzwyczajnej komisji śledczej o użyciu przez wojska niemieckie gazów trujących na froncie wschodnim, nad brzegami Bzury i Rawki, z 31 V 1915 r.

O czwartej nad ranem, kiedy większość żołnierzy spała w swoich okopach, posterunki ochronne zwróciły uwagę na szereg wybuchów, jakie dały się słyszeć od strony pozycji niemieckich. […] Nasi żołnierze zobaczyli, że Niemcy coś zapalają przed swymi okopami. Zaraz po wybuchu dał się słyszeć syk i nad okopami nieprzyjacielskimi zaczęły się ukazywać kłęby jasnego dymu. […] dmący w naszą stronę niezbyt silny, ale stały wiatr, poniósł obłok wypuszczonego gazu na nasze pozycje. […] skoro tylko gaz dotarł do okopów i ludzie wciągnęli go kilka razy do płuc, natychmiast ujawniło się jego niszczące działanie.
Mdły, słodko-cierpki gaz tamował oddech w gardle, wywołując u ludzi duszenie się. W ustach zjawiał się cierpki metalowy smak, błony śluzowe dróg oddechowych uległy zapaleniu, wszystkie wewnętrzne organy […] męcząco paliły. Ci żołnierze, którzy więcej od innych wciągnęli do płuc śmiercionośnego gazu […] wkrótce tracili przytomność i umierali. U innych z gardła, nosa, uszu trysnęła krew, z ust sączyła się krwawa piana. Równocześnie ciekły łzy od gazu, bolały oczy. […] Ziemia pokryła się czerwono-burą powłoką, żyto zwiędło i wydawało się jak spalone. Liście na drzewach […] uschły. Ptaki siedzące na drzewach padały martwe.

Sprawozdanie nadzwyczajnej komisji śledczej o użyciu przez wojska niemieckie gazów bojowych z 31 VI 1915 r., cyt. za: Wiek XX w źródłach, Warszawa 1998, s. 25.

Polecenia

1. Kto i dlaczego użył gazów bojowych?
2. Z czyjej perspektywy napisana jest ta relacja?
3. Opisz wpływ gazu bojowego na ludzi i przyrodę.

Straty po stronie Francuzów: 1,6 miliona żołnierzy.

Straty niemieckie: 850 tys. żołnierzy.

Front wschodni.

Zwycięstwa Niemców, wycofywanie się armii rosyjskiej. W sierpniu - Niemcy zajęli Warszawę.

Bitwa pod Gorlicami.

Straty Rosji: 3 miliony żołnierzy.

Dołączenie do państw centralnych Bułgarii i Turcji.

1916 rok

Front zachodni

Od lutego do czerwca trwały nieudane niemieckie próby zdobycia twierdzy Verdun.

Straty Francji: 360 tys. żołnierzy.

Straty Niemiec: 340 tys. żołnierzy.

Front wschodni

W czerwcu Rosja przeprowadziła atak skierowany na Galicję. Wojska austro-węgierskie wsparły oddziały niemieckie (wycofane spod Verdun) - co pozwoliło zatrzymać Rosjan.

Straty łącznie: 9 mln zabitych, 19 mln ciężko rannych lub w niewoli.

Nowoczesna broń

- karabiny maszynowe,

- dalekosiężna, szybkostrzelna artyleria,

- gazy bojowe (1915, Ypres),

- czołgi (1916, Somma),

- samoloty bojowe,

- okręty podwodne.

Walki toczyły się głównie w Europie, ale zdarzały się również na terenie kolonii i państw leżących poza naszym kontynentem - dlatego wojnę nazwano światową lub wielką.

3. Przystąpienie Stanów Zjednoczonych do wojny.

W kwietniu 1917 roku do wojny (po stronie ententy) włączyły się Stany Zjednoczone. Powodem było rozpoczęcie przez Niemców "nieograniczonej wojny podwodnej", czyli atakowania wszystkich statków płynących do Wielkiej Brytanii (bez zwględu na fakt, do kogo należały). Amerykanie stracili wtedy kilka statków handlowych.

Zatopienie Lusitanii, ilustracja prasowa z 1915 r. Dnia 7 maja 1917 r. brytyjski statek pasażerski Lusitania został storpedowany przez niemiecki okręt podwodny. Zginęło prawie 1200 osób, w tym 128 obywateli Stanów Zjednoczonych. Amerykańska opinia publiczna była oburzona i zaczęła opowiadać się za zbrojną interwencją Stanów Zjednoczonych w Europie.

Ponadto prezydent Stanów Zjednoczonych uważał, że przyłączenie się do wojny najszybciej doprowadzi do pokoju w Europie.

Woodrow Wilson zaproponował:

- ustalenie granic zgodnie z kryterium etnicznym,

- opowiadał się za utworzeniem rzadów demokratycznych,

- utworzenie międzynarodowej organizacji (Liga Narodów), która miała na celu "pilnowanie porządku" w Europie.

W 1917 roku z działań wojennych wycofała się Rosja (rewolucja październikowa), która w roku 1918 podpisała pokój w Brześciu. Rosja zrzekła się ziem polskich, a także Litwy, Łotwy i Estonii, Finlandii, Białorusi i Ukrainy.

1918 rok

Front zachodni

Ostatnia ofensywa niemiecka. Państwa ententy  z pomocą Stanów Zjednoczonych (wsparcie amerykańskich żołnierzy) odparła Niemców i zmusiła do opuszczenia ziem francuskich (niemieccy żołnierze wycofali się za linię Renu).

Na Bałkanach doszło do klęski Bułgarii, a na Bliskim Wschodzie - Turcji. Oba te państwa wycofały się z prowadzenia wojny.

Trudna sytuacja ekonomiczna (zniszczenia wojenne) spowodowała wybuch w państwach centranych nastrojów rewolucyjnych i narodowo-wyzwoleńczych. Abdykowali Karol I (rozpad Austro-Węgier) i Wilhelm II (Niemcy stały się republiką).

11.11.1918 roku - podpisano rozejm (zawieszenie broni) w Compiegne [kąpień].

Fragment orędzia prezydenta Thomasa Woodrowa Wilsona do Kongresu Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej z 8 I 1918 r.

Programem naszym jest program, który zapewni światu pokój; program ten – naszym zdaniem jedynie możliwy – jest następujący:

1. Jawne traktaty pokojowe, jawnie zawarte, po których nie będzie już żadnych tajnych porozumień międzynarodowych […]
2. Zupełna wolność żeglugi na morzu, poza obrębem wód terytorialnych, zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny […]
3. Wzajemna wymiana dostatecznych gwarancji, że zbrojenia każdego narodu zostaną zredukowane do minimum, które da się pogodzić z bezpieczeństwem wewnętrznym.
4. Swobodne, szczere i zupełnie bezstronne załatwienie wszystkich pretensji kolonialnych, oparte na ścisłym przestrzeganiu zasad, że przy rozstrzyganiu wszystkich tych problemów […] interesy ludności miejscowej będą ważyły tyleż, co słuszne pretensje rządu, którego tytuł ma być przedmiotem decyzji.[…]
5. Terytorium francuskie powinno być całkowicie oswobodzone […] krzywda, która została wyrządzona Francji przez Prusy w r. 1871, o ile chodzi o Alzację i Lotaryngię, która mąciła pokój całego świata przez lat prawie pięćdziesiąt, winna być naprawiona, aby pokój mógł być jeszcze raz zabezpieczony w interesie wszystkich. […]
6. Należy stworzyć niezawisłe państwo polskie, które winno obejmować terytoria zamieszkane przez ludność niezaprzeczalnie polską, któremu należy zapewnić swobodny i bezpieczny dostęp do morza i którego niezawisłość polityczną i gospodarczą oraz integralność terytorialną należy zagwarantować paktem międzynarodowym.
7. Winno być utworzone powszechne zrzeszenie narodów na podstawie szczegółowych umów celem udzielenia wszystkim państwom, zarówno wielkim, jak i małym, wzajemnych gwarancji niezawisłości politycznej i całości terytorialnej.

Orędzie Wilsona z 8 I 1918 r., cyt. za: Wiek XX w źródłach, Warszawa 1998, s. 43.

Polecenia

1. Wymień najważniejsze kwestie, które zdaniem prezydenta Wilsona trzeba rozwiązać, by zapewnić pokój na świecie.
2. Jakie rozwiązanie sprawy Francji proponuje prezydent Wilson i dlaczego?
3. Wymień propozycje rozwiązania sprawy polskiej wysunięte przez prezydenta Wilsona.

Skutki polityczne I wojny światowej:

- upadek: Rosji (rewolucja), Niemiec (republika) i Austro-Węgier (rozpad na mniejsze państwa),

- powstały nowe państwa, m.in.: Polska, Czechosłowacja, Austia, Węgry, Finladia, Litwa, Łotwa i Estonia,

- Niemcy utraciły część swoich ziem (np. Alzację i Lotaryngię, ziemie zaboru pruskiego...) i straciły pozycję hegemona w Europie,

- wzrost znaczenia Francji Wielkiej Brytani i Stanów Zjednoczonych,

- dla "pilnowania porządku" w Europie utworzono Ligę Narodów - kontrola m.in. nad Gdańskiem, okręgiem Saary.

Skutki gospodarcze I wojny światowej:

- Niemcy musieli zapłacić innym państwom ogromne odszkodowania,

- zniszczenia wojenne,

- zadłużenie Francji i Wielkiej Brytani od Stanów Zjednoczonych,

- Niemcy musiały oddać większość wojskowego uzbrojenia (działa, karabiny, samoloty, okręty),

- państwo niemieckie miało znacznie ograniczyć liczebność swojej armii.

Skutki społeczne I wojny światowej:

- wielu inwalidów wojennych,

- dojście do władzy komunistów.
 

I wojna światowa - utrwalenie

ZAPAMIĘTAJ!

• W 1914 r. rozpoczęła się I wojna światowa, zwana również wielką wojną. Zaangażowana w nią była większość państw Europy.
• Pozycyjny charakter działań wojennych sprawił, że na polach walki zginęły miliony żołnierzy.
• Wykorzystano nowe rodzaje broni, z których najbardziej śmiercionośny był karabin maszynowy. Po raz pierwszy na dużą skalę użyto też gazów bojowych, czołgów, samolotów i łodzi podwodnych.
• Niemcom nie udało się zwyciężyć na froncie zachodnim w błyskawicznej kampanii, państwa centralne musiały więc walczyć na dwóch frontach: zachodnim i wschodnim.

Zeszyt ćwiczeń:1-5/64-65 oraz 1-6/70-71.

--------------------------------

11.02.2022 rok

Temat: Polacy wobec zbliżającej się wojny.

NaCoBeZu:

- wymieniasz i charakteryzujesz orientacje polityczne Polaków przed zbliżającą się wojną, omawiasz poglądy ich przywódców,

- opisujesz działalność polskich organizacji paramilitarnych.

TREŚCI KSZTAŁCENIA:

1. Orientacja proaustriacka.

2. Poglądy Dmowskiego.

3. Tworzenie się polskich organizacji paramilitarnych.

WPROWADZENIE DO TEMATU:

Powstanie trójprzymierza i trójporozumienia - uświadomiło Polakom, że to idealna szansa do walki o niepodległość. Po raz pierwszy od czasów rozbiorów Rzeczypospolitej - nasi zaborcy stanęli do walki przeciwko sobie: Rosja przeciwko Niemcom i Austro-Węgrom.

W latach 1908-1912 ukształtowały się dwie orientacje polityczne, mające różne koncepcje co do tego, którą ze stron konfliktu "warto poprzeć", aby odzyskać niepodległość.

1. Orientacja proaustriacka (antyrosyjska).

Politycy galicyjscy, wśród których znalazł się m.in. Józef Piłsudski, reprezentowali orientację proaustriacką (antyrosyjską). Twierdzili oni, że naturalnym sojusznikiem Polaków są Austro-Węgry, ponieważ dali nam największą swobodę spośró∂ trzech zaborców.

Liczyli, że włączenie innych polskich ziem do Austro-Węgier przekształci monarchię dualistyczną (złożoną z Austrii i Węgier) w trialistyczną (Austria, Węgry i Polska). Uważali, że jedynie ta opcja zapewni odzyskanie niepodległości.

Józef Piłsudski (1867–1935).

Fragment odczytu wygłoszonego przez Józefa Piłsudskiego w 1914 r.

Mówią nam, że służymy interesom Austrii. Lecz Galicja jest swobodną i równoprawną częścią Austrii. Polacy są ministrami Austrii, namiestnikami Galicji, cała administracja Galicji jest w polskich rękach. Dziś służyć Austrii znaczy służyć polskiej sprawie; przyłączenie Królestwa [Polskiego] do Galicji – to walka o niepodległość Polski.

Odczyt J. Piłsudskiego, cyt. za: Polska Piłsudskiego. Epoka, czyny i dziedzictwo Marszałka, red. M. Rosalak, T. Stańczyk, z. 11, Ku wojnie, Warszawa 2009.

Polecenia

1. W jaki sposób Piłsudski uzasadniał walkę u boku Austrii w nadchodzącej wojnie?

2. Poglądy Dmowskiego (orientacja prorosyjska / antyniemiecka).

Roman Dmowski twierdził, że największym wrogiem Polski są Niemcy, zwłaszcza teraz, gdy są silne po zjednoczeniu. Utrzymywał, że będą nadal dążyć do germanizacji. Tymczasem Rosja jest słaba, więc będzie potrzebowała pomocy, za którą zapewne się "odwdzięczy", np. zwiększając autonomię Polaków. Dlatego przedstawiciele tej orientacji politycznej namawiali do poparcia Rosji i jej sojuszników.

Fragment książki Niemcy, Rosja i kwestia polska (1908 r.) autorstwa Romana Dmowskiego.

Dziś w interesie państw zachodniej Europy leży nie osłabienie Rosji, ale jej wzmocnienie i uczynienie jej zdolną do przeciwstawienia się Niemcom, w przeciwnym bowiem razie musi ona stać się powolnym narzędziem polityki berlińskiej, sferą niemieckiego wpływu i przedmiotem stopniowego niemieckiego podboju.
W tak wytworzonym położeniu międzynarodowym dla społeczeństwa polskiego jest jasnym, że jeżeli mu grozi w dalszej przyszłości zatrata bytu narodowego, to nie od Rosji, ale od Niemiec. Panowanie rosyjskie już wykazało, co jest zdolne uczynić przy użyciu największego ucisku i najdalej idących środków rusyfikacyjnych. Środki te nie zdołały nawet w słabej mierze zmniejszyć odrębności i samodzielności narodowej Polaków, nie wcieliły nawet części żywiołu polskiego w organizm rosyjski [...].
Natomiast Niemcy, przy środkach, jakie im daje w ręce dzisiejsza potęga państwa, nie przestają być dla polskości groźnemi, a ciągłe przez rząd pruski zaostrzanie sposobów walki przeciw naszemu narodowi czyni niebezpieczeństwo z tej strony coraz większym.

R. Dmowski, Niemcy, Rosja i kwestia polska, Warszawa 1991.

Polecenia

1. Jak Dmowski uzasadnia konieczność wzmocnienia Rosji? Wymień te powody.
2. Dlaczego, według Dmowskiego, Niemcy są groźniejsze dla Polaków niż Rosja?

3. Tworzenie się polskich organizacji paramilitarnych.

organizacja paramilitarna – organizacja formalnie niewchodząca w skład wojska, której członkowie w ramach przynależności są szkoleni w posługiwaniu się bronią, musztrze, taktyce wojskowej itp.

Niepodległościowi działacze obu orientacji politycznych dążyły do utworzenia w Galicji legalnych organizacji paramilitarnych, szkolących kadrę oficerską.

Komendantem głównym organizacji utworzonych przez PPS w 1910 roku (Związek Strzelecki we Lwowie i Towarzystwo "Strzelec" w Krakowie) został Józef Piłsudski.

Członkowie i członkinie Towarzystwa „Strzelec” na ćwiczeniach, 1914 r.

Z narodowcami powiązane były Polowe Drużyny Sokole i chłopskie Drużyny Bartoszowe, będące przeciwwagą dla formacji ukraińskich.

ZAPAMIĘTAJ!

• W latach poprzedzających wybuch I wojny światowej polscy politycy podzielili się na dwa obozy reprezentujące dwie orientacje: proaustriacką i prorosyjską.
• Obóz narodowy, któremu przewodził Dmowski, popierał Rosję, gdyż liczył na jej słabość i korzyści, jakie w tej sytuacji będą mogli czerpać Polacy.
• Obóz niepodległościowy, z Piłsudskim na czele, stanął na stanowisku popierania Austro-Węgier, ponieważ państwo to w ramach autonomii galicyjskiej zapewniało Polakom najwięcej wolności.
• Oba obozy polityczne rozpoczęły tworzenie organizacji paramilitarnych mających stanowić zaczątek przyszłej polskiej armii.

Zeszyt ćwiczeń: 1-5/62-63.

---------------------------

08.02.2022 rok

Temat: Powstanie trójprzymierza i trójporozumienia.

NaCoBeZu:

- potrafisz wymienić bloki militarne powstałe w Europie na przełomie wieków, podajesz przyczyny ich powstania,

- wymieniasz członków trójprzymierza i trójporozumienia,

- rozumiesz pojęcia: ententa i państwa centralne.

TREŚCI KSZTAŁCENIA:

1. Powstanie trójprzymierza i trójporozumienia.

2. Wyścig zbrojeń w Europie.

3. Kocioł bałkański.

1. Powstanie trójprzymierza i trójporozumienia.

Zjednoczenie Niemiec (1871 rok) zmieniło układ sił w Europie. To Niemcy pod rządami Bismarcka stały się najsilniejszym krajem na kontynencie. Kanclerz starał się kontrolować sytuację i nie dopuścić państw europejskich do sojuszu z pokonaną Francją.

W związku z konfliktem Austro-Węgier i Rosji (o wpływy na Bałkanach) - Niemcy zawarły sojusz z Austro-Węgrami (tzw. dwuprzymierze), w którym oba państwa zobowiązały się do wsparcia zbrojnego w przypadku wojny z Rosją.

W 1882 roku powstało trójprzymierze, ponieważ do dwuprzymierza dołączyły Włochy, które szukały wsparcia w sporze z Francją (rywalizacja o Tunezję w Afryce Północnej).

Istnienie trójprzymierza sprawiło, że pozostałe mocarstwa europejskie - w obawie przed siłą Niemiec - zaczęły szukać sojuszników.

Fragment trójprzymierza niemiecko-austriacko-węgiersko-włoskiego.

Ożywieni pragnieniem zwiększeniem gwarancji pokoju powszechnego, wzmocnienia zasady monarchicznej oraz zapewnienia przez to nienaruszonego porządku społecznego i politycznego w ich państwach zgodziły się zawrzeć traktat, który ze względu na swój charakter […] obronny ma na celu jedynie zabezpieczyć je przed niebezpieczeństwami, jakie mogą zagrażać bezpieczeństwu ich państw i spokojowi Europy.
Art. I Wysokie strony układające się zaręczają sobie nawzajem pokój i przyjaźń oraz nie zawrą żadnych sojuszów ani też nie przyjmą żadnych zobowiązań skierowanych przeciwko jednemu z ich państw.
Art. II W wypadku, jeżeli Włochy, bez wezwania z ich strony, zostaną zaatakowane przez Francję z jakiegokolwiek bądź powodu, dwie inne strony układające się zobowiązane będą do niesienia pomocy i wsparcia stronie napadniętej ze wszystkich sił. Taki sam obowiązek ciążyć będzie na Włochach w wypadku nie wywoływanej bezpośrednio napaści Francji na Niemcy. […]
Art. VI Wysokie strony układające się przyrzekają sobie nawzajem utrzymanie w tajemnicy zarówno treści, jak i samego istnienia niniejszego traktatu.

Trójprzymierze niemiecko-austriacko-węgiersko-włoskie z 1882 r., cyt. za: Wiek XIX w źródłach, Warszawa 1998, s. 436.

Polecenia

1. Jakie państwa zawarły ten traktat?
2. W jakim celu traktat został zawarty?
3. Wymień postanowienia tego traktatu.

2. Wyścig zbrojeń w Europie.

Niemiecki cesarz Wilhelm II dołączył do rywalizacji o kolonie i rozpoczął wyścig zbrojeń.

wyścig zbrojeń – obustronne i wzajemnie się nakręcające zbrojenia prowadzone przez wrogie sobie państwa lub obozy polityczne.

To spowodowało polityczne zbliżenie Francji i Wielkiej Brytanii. Anglia obawiała się przewagi Niemiec na morzach, podczas gdy Francja dążyła do odzyskania Alzacji i Lotaryngii, utraconych podczas wojny francusko-pruskiej.

Niemiecki okręt podwodny (U-Boot), zwodowany w 1910 r. Na początku XX w. Niemcy bardzo unowocześniły swoją flotę wojenną.

W 1904 roku Wielka Brytania i Francja podpisały tzw. serdeczne porozumienie, które z języka francuskiego nazywano ententą. Trzy lata później do sojuszu dołączyła Rosja. Związek tych państw nazwano trójporozumieniem.

Mowa Ottona Bismarcka w sprawie zbrojeń z 6 II 1888 r.

Jeśli mówię, że musimy stale dążyć, by być przygotowanymi na wszystkie ewentualności, tym samym roszczę sobie prawo do tego, że musimy czynić jeszcze większe wysiłki od innych mocarstw, a to z powodu naszego położenia geograficznego. Znajdujemy się pośrodku Europy. Mamy co najmniej trzy fronty, na których możemy być napadnięci. Francja ma tylko swoją wschodnią granicę; Rosja tylko swoją zachodnią granicę, która może być zaatakowana. Poza tym, bardziej niż każdy inny naród, jesteśmy wystawieni na niebezpieczeństwo koalicji [przeciwko Niemcom]. […] Jeżeli chcemy nie dopuścić do osamotnienia [Niemiec], […] musimy wówczas oprzeć się o pewnego przyjaciela. Mamy otóż, przez wspólność interesów, na mocy tego układu […] dwóch godnych zaufania przyjaciół. […]
My, Niemcy, boimy się tylko Boga, poza tym nikogo na świecie; i już przez samą bojaźń Boga miłujemy pokój i zabiegamy o jego utrzymanie.

Mowa Ottona Bismarca z 6 II 1888 r., cyt. za: Wiek XIX w źródłach, Warszawa 1998, s. 359.

Polecenia

1. Jak Bismarck ocenia położenie geograficzne Niemiec?
2. Wymień największe zagrożenia dla Niemiec wskazane przez Bismarcka.
3. Podaj nazwy państw, które zdaniem Bismarcka są godnymi zaufania przyjaciółmi Niemiec.
4. O czym świadczy ostatnie zdanie tego tekstu? Uzasadnij odpowiedź.

Trójprzymierze i trójporozumienie (ententa) w 1914 r.

• Wymień i wskaż państwa ententy.

W zeszycie narysuj i uzupełnij tabelę. W odpowiednich kolumnach wpisz właciwych członków sojuszy polityczno-wojskowych.

3. Kocioł bałkański.

Na początku XX wieku w Europie istniały dwa potężne bloki polityczno-militarne. Wiązało się to z groźbą wybuchu ogromnego konfliktu zbrojnego.

Do konfrontacji doszło na Bałkanach, gdzie ścierały się interesy członków obu bloków (Rosji - Austro-Węgier i Niemiec).

ZAPAMIĘTAJ!

• Po zjednoczeniu Niemiec mocarstwo to zaczęło konkurować z Francją i Wielką Brytanią.
• W rywalizacji toczącej się między mocarstwami na Bałkanach Austro-Węgry zostały poparte przez Niemcy, co doprowadziło do podpisania sojuszu między tymi państwami. Dołączyły do niego także Włochy. W ten sposób w 1882 r. powstało trójprzymierze.
• W 1904 r. – w obawie przed wzmocnieniem Niemiec prowadzących intensywne zbrojenia – Francja i Wielka Brytania zawarły sojusz, do którego dołączyła wkrótce Rosja. W ten sposób ukształtowało się trójporozumienie (ententa).
• Rywalizacja między dwoma blokami państw toczyła się głównie na Bałkanach, określanych jako kocioł bałkański.

zeszyt ćwiczeń: 1-5/60-61.

------------------------

04.02.2022 rok

Temat: Rewolucja 1905 roku w Rosji i w zaborze rosyjskim.

NaCoBeZu:

- wiesz, kiedy i dlaczego doszło do rewolucji w Rosji i w zaborze rosyjskim,

- znasz pojęcie „krwawa niedziela”, strajk generalny,

- podajesz przyczyny i skutki rewolucji 1905 r.

TREŚCI KSZTAŁCENIA:

1. Sytuacja w Rosji przed 1905 r.
2. Walka o swobody demokratyczne w Rosji.

3. Rewolucja 1905 r. w zaborze rosyjskim.
4. Strajki w Łodzi.

1. Sytuacja w Rosji przed 1905 r.

W 1904 roku wybuchła wojna rosyjsko-japońska o wpływy (podporządkowanie sobie) chińskiej prowincji - Mandżurii. Japonia pokonała Rosję. Porażka - wywołała w Rosji niezadowolenie społeczne i doprowadziły do wybuchu rewolucji.

Car Rosji Mikołaj II z rodziną.

Oczekiwania względem cara:

- przyznanie swobód politycznych,

- przyznanie praw socjalnych (także skrócenie czasu pracy do 8.godzin dziennie),

- wprowadzenie sprawiedliwych sądów,

- likwidacja cenzury,

- wprowadzenie konstytucji.

2. Walka o swobody demokratyczne w Rosji.

W styczniu 1905 roku liczna (100 tysiecy!), pokojowa demonstracja, mająca wręczyć carowi petycję z postulatami - została zmasakrowana przez armię. Wydarzenie to nazwano krwawą niedzielą (zginęło około tysiąca manifestujących kludzi, wielu odniosło obrażenia).

Wojciech Kossak, Krwawa niedziela w Petersburgu, obraz z 1905 r.

To wydarzenie wzmogło niezadowolenie społeczeństwa i wywołało dalsze demonstracje oraz falę strajków. W październiku Rosję sparaliżował strajk generalny. Car uległ żądaniom niezadowolonego społeczeństwa i ogłosił manifest, w którym zapowiedział (a następnie wprowadził) następujące zmiany:

- złagodził cenzurę,

- pozwolił zakładać zrzeszenia i partie polityczne,

- ogłosił wybory do Dumy Państwowej,

- uchwalił konstytucję (rząd i duma miały być podporządkowane carowi, stąd niezadowolanie społeczeństwa)

SŁOWNICZEK:

petycja – pismo, zwykle zbiorowe, zawierające jakąś prośbę skierowaną do władz.

strajk generalny (powszechny) – przerwanie pracy na określony czas przez wszystkie zakłady w kraju lub ich większość.

Duma Państwowa – parlament w Rosji w latach 1906–1917, ustanowiony przez cara Mikołaja II pod wpływem rewolucji 1905 r.

bojówka – grupa działająca z użyciem siły, tworzona i kierowana zwykle przez organizację polityczną.

3. Rewolucja 1905 r. w zaborze rosyjskim.

Przegrana przez Rosję wojna z Japonią szerokim echem odbiła się trakże wśród Polaków - dało świadomość słabości Rosji. W zaborze rosyjkim zaczęły się radykalizować nastroje społeczne, na co wpływ miał także wzrost bezrobocia.

PPS mobilizowała swoje bojówki, które pod koniec 1904 roku ochroniły przed carską armią demonstrację robotników w Warszawie.

Wiosna 1905 r., obraz Stanisława Masłowskiego. Żołnierze carscy w Alejach Ujazdowskich w Warszawie prowadzą jednego z uczestników rewolucji.

Krwawa niedziela wzmocniła także wśród Polaków wystąpienia rewolucyjne. Strajki robotnicze zaczęły paraliżować ziemie zaboru rosyjskiego. Demonstranci (robotnicy) domagali się:

- reform politycznych,

- ośmiogodzinnego dnia pracy,

- podwyżek.

Postulaty robotnicze zostały spełnione, jednak car nie zgodził się na przeprowadzenie reform politycznych.

Warszawska ulica po zamieszkach w 1905 r.

Do strajków przystąpili także polscy uczniowie i studenci, którzy domagali się przywrócenia do szkół i uczelni języka polskiego.

Odezwa młodzieży szkół średnich Królestwa Polskiego w sprawie strajku szkolnego z lutego 1905 r.

Przez więzienne mury szkoły carskiej doszedł i do nas okrzyk ludu roboczego, z którym dziś łączą się wszystkie uczciwe elementy całego społeczeństwa – okrzyk walki z gniotącym nas caratem. […] Już kilka szkół średnich w Warszawie i prawie wszystkie na prowincji zastrajkowały. […] Wszędzie wystawmy następujące żądania w zakresie szkolnictwa.

1. Unarodowienia szkół w Królestwie Polskim; obowiązkowym językiem wykładowym ma być język polski […].
2. Zniesienie systemu policyjnego w szkołach. Powinien być zniesiony inspektor i wszystko, co jest z nim związane: śledzenie, donosicielstwo, rewizje. […]
3. Kontrola społeczeństwa nad szkołą. Winno być zniesione mianowanie kierowników i nauczycieli w szkołach przez rząd. […]
4. Zniesienie w szkole prawnej różnicy między płciami. Koleżanki nasze powinny mieć prawo wstępowania do szkół wyższych na równi z młodzieżą męską i również korzystać z tych samych praw, co młodzież męska.

Odezwa młodzieży szkół średnich w Królestwie Polskim z lutego 1905 r., cyt. za: Wiek XIX w źródłach, Warszawa 1998, s. 436.

Polecenia

1. Jaki był stosunek młodzieży szkolnej do strajkujących robotników?
2. Jakich zmian w szkole oczekiwała młodzież?
3. Na podstawie wiadomości z tekstu źródłowego opisz szkołę w zaborze rosyjskim.

Car częściowo uległ presji - zgodził się na tworzenie prywatnych szkół, w którym nauka mogła odbywać się w języku polskim. Język polski wprowadzono także w administracji gminnej.

4. Strajki w Łodzi.

W czerwcu 1905 roku zaczeły wybuchać konflikty zbrojne - do najtragiczniejszych doszło w Łodzi. W skutek walk z policją i wojskiem carskim - zginęło dwustu robotników, a wielu zostało rannych. Także kolejne strajki i demnstracje były tłumione, a nasilenie carskich represji - doprowadziło do upadku rewolucji.

SKUTKI REWOLUCJI NA ZIEMIACH POLSKICH:

- złagodzenie cenzury,

- możliwość organizowania zgormadzeń i zakładania stowarzyszeń (działalność organizacji kulturalnych i oświatowych),

- pogłębienie podziałów politycznych wśród Polaków:

* Józef Piłsudski (PPS) - zamierzał wykorzystać słabość Rosji i wywołać powstanie narodowe, mające na celu odzyskanie niepodległości,

* Roman Dmowski (endecja) - sprzeciwiał się rewolucji i powstaniu zbrojnemu, zamierzał wywalczyć autonomię metodami pokojowymi.

ZAPAMIĘTAJ!

• Po klęskach ponoszonych w wojnie z Japonią w Rosji zaczęto się domagać od cara Mikołaja II swobód demokratycznych. W odpowiedzi w styczniu 1905 r. carskie wojsko zmasakrowało pokojową manifestację robotniczą w Peteresburgu.
• W reakcji na tzw. krwawą niedzielę cały kraj objęły strajki. Mikołaj II musiał ustąpić – zdecydował o podjęciu reform i zwołaniu Dumy Państwowej.
• Na wieść o wydarzeniach w Rosji także w Królestwie Polskim wybuchła rewolucja. Do działań przeciwko władzom carskim nawoływała przede wszystkim Polska Partia Socjalistyczna.
• Odmienne stanowisko zajęła endecja, która była przeciwna rewolucji socjalistycznej i wzięła udział w wyborach do Dumy.
• W latach 1906–1907 ruch rewolucyjny w Kongresówce wygasł.

Zeszyt ćwiczeń: 1-6/58-59

-----------------------------

01.02.2022 rok

Temat: Partie polityczne za ziemiach polskich w XIX wieku.

NaCoBeZu:

- wymieniasz i opisujesz programy polskich partii politycznych,

- wskazujesz różnice pomiędzy partiami,

- rozumiesz różne cele partii.

TREŚCI KSZTAŁCENIA:

1. Ruch narodowy.

2. Socjaliści.

3. Ludowcy.

WPROWADZENIE DO TEMATU:

W XIX wieku wśród Polaków wykształciła się nowoczesna świadomość narodowa. Już nie szlachta - jako najbardziej uprzywilejowana warstwa społeczna - miała decydować o przyszłości całego narodu.

* Zaczęto likwidować podziały stanowe, a chłopów uwalniać spod władzy szlachty.

* Wraz z rozwojem przemysłu - mieszkańcy wsi zaczęli przeprowadzać się do miast (w poszukiwaniu pracy).

* Wraz z rozwojem oświaty - Polacy zaczęli poznawać ojczystą literaturę i historię. Działalność nauczycieli przełożyła się na wzrost świadomości i poczucia wspólnoty narodowej.

Poczucie wspólnoty narodowej wzmacniało także kilka innych czynników:

- brak wolnej Ojczyzny,

- opór wobec działań zaborców zmierzających do wynaradawiania (rusyfikacji i germanizacji),

- dyskryminacja Kościoła katolickiego i duchownych (ostoja polskości),

- powstania wzmacniały poczucie wspólnoty,

- represje popowstaniowe wzmacniały patriotyzm.

Po powstaniu styczniowym na terenach dawnej Polski (mimo zaborów) - zaczęły powstawac partie polityczne. Rozwijały się w ramach nurtów: narodowego, socjalistycznego oraz ludowego.

1. Ruch narodowy.

Pod koniec XIX wieku w Genewie (Szwajcaria) polscy emigranci założyli Ligę Polską. Jej przedstawiciele zaczęli przygotowywać zbrojne powstanie, zbierali pieniądze, rozwijali działalność konspiracyjną, a także pracę wychowawczą i propagandową (przekonywanie do konieczności dalszej walki o niepodległość).

Przedstawiciele: Zygmunt Miłkowski i Roman Dmowski.

Zygmunt Miłkowski (1862–1915, pseudonim Teodor Tomasz Jeż). Był działaczem niepodległościowym, pisarzem i prezesem Ligi Polskiej.

Roman Dmowski (1864−1939), współzałożyciel i przywódca Narodowej Demokracji (patrz temat 31.).

Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe (Narodowa Demokracja / endecja) działało we wszystkich zaborach. Było stronnictwem o największym poparciu społecznym.

Program (idee):

- Polska utraciła niepodległość na skutek egoistycznych działań szlachty,

- o losach narodów decyduje siła (słabe narody upadają),

- interesom narodowym zagrażają nie tylko zaborcy, ale również mniejszości narodowe (które osłabiają poczucie wspólnoty narodowej) - stąd dążenia do utworzenia państwa jednorodnego narodowo.

2. Socjaliści.

Ruch socjalistyczny rósł przede wszystkim w zaborze rosyjskim, sprzyjał temu rozwój przemysłu i wzrost rzeszy robotników, znajdujących się w trudnej sytuacji (niskie zarobki, zbyt długi czas pracy, całkowita zależność od pracodawców i brak możliwości zrzeszania się w związkach zawodowych).

Pod koniec XIX wieku w Paryżu (Francja) powstała Polska Partia Socjalistyczna (PPS).

Przedstawiciele: Ludwik Waryński (twórca pierwszej polskiej partii socjalistycznej, tzw. Proletariatu), Józef Piłsudski.

Józef Piłsudski (1867−1935). Pochodził ze zubożałej szlachty z rejonu Wilna i wychował się w tradycji romantycznej oraz kulcie powstań narodowych (patrz temat 31.).

Program:

- walka o niepodległość poprzez rewolucję,

- Polska niepodległa miała być republiką demokratyczną,

- uspołecznienie (upaństwowienie) ziem i fabryk - czyli utworzenie w rzeczywistości państwa socjalistycznego.

Swoje idee - socjaliści rozpowszechniali za pomocą broszur i gazetek propagandowych.

3. Ludowcy.

Na przełomie XIX i XX wieku w Galicji ukształtował się trzeci ruch - ruch ludowy. Był to efekt przeludnienia wsi, słabości ekonomicznej polskich gospodarstw (tzw. nędza galicyjska).

Przedstawiciele: ks. Stanisław Stojałowski (wydawał czasopisma"Wieniec" i "Pszczółka", tworzył kółka rolnicze i komitety wyborcze), Wincenty Witos.

Wincenty Witos (1874–1945). Działacz ruchu ludowego. W latach 1920–1921, 1923 i 1926 premier odrodzonej Polski.

Stronnictwo Ludowe nie wypracowało szczegółowego programu. Domagali się: wsparcia oświaty na wsi, sprawiedliwego podziału ziemi, poszerzenia autonomii Galicji oraz wprowadzenia demokretycznych praw wyborczych.

Od 1903 roku działało pod nazwą Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL).

Zeszyt ćwiczeń: 1-5/56-57.

------------------------

10.01.2022 rok

Temat: Masy wkraczają do polityki.

NaCoBeZu:

- omawiasz zmiany zachodzące w polityce na przełomie wieku XIX i XX,
- rozumiesz, na czym polegała demokratyzacja życia,
- opowiadasz o walce kobiet i robotników o swoje prawa, rozumiesz, dlaczego walka ta została podjęta.

TREŚCI KSZTAŁCENIA:

1. Państwa konstytucyjne.
2. Demokratyzacja życia społecznego.
3. Kobiety i robotnicy walczą o swoje prawa.

4. Nowe ideologie.

1. Państwa konstytucyjne.

Po Wiośnie Ludów w wielu państwach doszło do przekształceń politycznych. W miejsce monarchii absolutnych powstawały monarchie konstytucyjne lub republiki konstytucyjne (Stany Zjednoczone i Francja, w których zlikwidowano władzę króla). Był to wynik rewolucji lub strachem przed jej wybuchem.

Konstytucja gwarantowała podział prawa między:

- monarchą,

- rządem,

- parlamentem (zgromadzeniem konstytucyjnym)

- i sądami.

W zależności od tego, kto ustanawiał konstytucję - ten miał większe prawa (król np. mógł samodzielnie wybrać rząd / parlament - ograniczał prawa króla).

Po Wiośnie Ludów niemal wszystkie państwa posiadały już konstytucję. Wyjątkiem była Rosja, w której panował ustrój zwany monarchią despotyczną.

Szczególnym przypadkiem jest Wielka Brytania - rządzą rząd i parlament. Król pełni funkcję reprezentacyjną. Do dziś Anglia nie ma spisanej konstytucji.

2. Demokratyzacja życia społecznego.

W XIX wieku zaczęto poszerzać prawa wyborczych (tzw. demokratyzacja). Dotychczas mieli je tylko najbogatsi (np. we Francjhi - przedstawiciele ziemiaństwa i burżuazji).

Pod koniec XIX w. w wielu krajach odbywały się wybory, w których mogli brać udział jedynie mężczyźni.

W Wielkiej Brytanii w drugiej połowie XIX wieku wprowadzone zostało powszechne prawo wyborcze. Wówczas zdefiniowano też cztery zasady demokratycznego i wolnego prawa wyborczego:

- powszechne (kryterium wieku),

- tajne (wyborcy zachowują dla siebie informację o tym, na kogo głosowali),

- bezpośrednie (wyborca oddaje swój głos bezposrednio na kandydata),

- równe (każdy wyborca ma jeden głos).

3. Kobiety i robotnicy walczą o swoje prawa.

Od drugiej połowy XIX wieku mówimy o emencypacji kobiet, które zaczęły walczyć o poprawę swojej dotychczasowej sytuacji społecznej i politycznej (dom, dzieci).

Ruchy kobiece wywalczyły np. uzyskanie pozwolenia na podjęcie studiów wyższych, a także do zajmowania się karierą naukową.Na początku wieku XX kobietom przyznano także prawa wyborcze (głównie za sprawą działań tzw. sufrażystek - ruchów kobiet działających w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii).

Na czele ruchu sufrażystek stała brytyjska działaczka Emmeline Pankhurst [czyt. pankherst]. Była wielokrotnie aresztowana, m.in. za namawianie kobiet do wybijania szyb w domach polityków przeciwnych nadaniu kobietom praw wyborczych. Na zdjęciu jej zwolenniczki z powitalnymi plakatami.

O poprawę swojej sytuacji zaczęli walczyć także robotnicy. Zaczęli się zrzeszać w tzw. związkach zawodowych. Pierwsze zaczęły powstawać w Wielkiej Brytanii.

Robotnicza demonstracja. Zwróć uwagę na czerwone sztandary, odwołujące się do ruchu socjalistycznego.

Z czasem rządy krajów przemysłowych zaczęli ulegać robotniczej presji i wprowadzały tzw. ustawodawstwo socjalne:

- skrócenie dnia pracy,

- zakaz zatrudniania dzieci,

- prawo do urlopów,

- ubezpieczenia np. od wypadków i chorób.

Manifestacja robotników w czasie święta 1 Maja. W 1889 r. zostało ono ustawienie jako Międzynarodowy Dzień Solidarności Ludzi Pracy.

4. Nowe ideologie.

Przeobrażenia utsrojowe "wymusiły" tworzenie tzw. partii politycznych.

partia polityczna – stronnictwo polityczne, które dąży do zdobycia wpływu na władzę w państwie, by zrealizować swój program polityczny.

Powstanie partii politycznych związane było ściśle z rodzajem ideologii, jaką wyznawali jej członkowie i zwolennicy.

W XIX wieku głównymi nurtami politycznymi były:

- konserwatyzm - silne przywiązanie do tradycji, religii, rodziny i autorytetu. Naczelną zasadą jest szacunek względem prawa i istniejącego porządku. Zwolennicy konserwatyzmu przekonani są, że ład moralny pochodzi od Boga. Konserwatyści są zwolennikami rozwoju, jednak nie w wyniku rewolucji.

- liberalizm - w centrum znajduje się człowiek. Zwolennicy tej ideologii za najważniejsze wartości uważają: wolność, tolerancję i własność prywatną. Liberalizm głosi wolność i równość ludzi wobec prawa, a także pogląd, że każdy człowiek sam pracuje na swoją pozycję i status materialny.

- socjalizm - krytyka bezwględności gospodarki rynkowej, wolnego rynku i własności prywatnej, jako czynników powodujących złe warunki życia robotników (proletariatu). Socjaliści proponowali: likwidację własności prywatnej i tworzenie samorządnych przedsiębiorstw produkcyjnych, działających w oparciu o plany produkcyjne i dbające o losy robotników. Pod koniec XIX nurt ten zdominowały koncepcje Karola Marksa i Fryderyka Engelsa - głoszących nieuchronność rewolucji proletariackiej, przejęcia przez nich władzy i ustanowienie socjalizmu.

Karol Marks z córką Jenny. Twórca marksizmu urodził się w Niemczech, jednak większą część życia spędził w Anglii. Wraz z rodziną popierał dążenia niepodległościowe Polaków. Córka Marksa nosiła polski krzyż powstańczy z 1863 r.

- nacjonalizm - dla zwolenników tej koncepcji najważniejszy był naród, czyli wspólnota ludzi, których łączy wspólny język, religia i kultura. Panowało tu przekonanie, że jedynie niepodległe państwo może stworzyć dobre warunki do rozwoju społeczeństwa. Ruch ten wiązał się ściśle z ruchami narodowowyzwoleńczymi i zjednoczeniowymi.

ZAPAMIĘTAJ!

• W drugiej połowie XIX w. większość krajów europejskich miała ustrój monarchii konstytucyjnej lub republiki.
• W życiu publicznym zaczęły uczestniczyć masy społeczne, które domagały się powszechnych praw wyborczych.
• Realizację celów politycznych ułatwiało powstanie nowoczesnych partii, dzięki którym wiele grup społecznych mogło walczyć o realizację swoich programów politycznych.
• W drugiej połowie XIX w. kobiety zaczęły walkę o prawa wyborcze.

Zeszyt ćwiczeń: 1-6 / 54-55.

--------------------------

07.01.2022 rok

Temat: Narodziny kultury masowej. Przemiany obyczajowe na przełomie wieku XIX i XX.

Podręcznik str. 117-121

NaCoBeZu

- wymieniasz  i charakteryzujesz zjawiska kulturowe schyłku XIX w., w tym początki kultury masowej i przemiany obyczajowe,

- rozumiesz wpływ pojawiających się zjawisk kulturowych na życie społeczeństw,

- rozumiesz pojęcie kultura masowa.

TREŚCI KSZTAŁCENIA:

1. Piękna epoka.

2. Wynalazki i ich wpływ na życie.

3. Rozwój kina, prasy i fotografii.

4. Impresjonizm i secesja.

1. Piękna epoka.

Piękną epoką nazywa się czas pokoju (po zakończeniu wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych oraz konfliktu francusko-pruskiego), podczas którego nastąpił szybki rozwój gospodarczy i wzrost zamożności życia ówczesnych ludzi.

Zmiany obyczajowe:

- ludzie pracowali w systemie zmianowym, po pracy mieli czas na odpoczynek,

- często spotykali się w kawiarniach lub spacerowali w parkach,

Kawiarnia w Paryżu, obraz z połowy XIX w.

- kiedy pracownicy otrzymali prawa urlopowe - zaczęli także wyjeżdżać do uzdrowisk, ale także spędzać wakacyjne uroply nad morzem lub w górach (na tzw. letniskach),

- ludzie zaczęli czytać prasę i chodzić do kin,

Plakat reklamujący kinematograf braci Lumière [czyt. liumier]

- nową formą spędzania czasu wolnego stały się podróże i turystyka (które umożliwił rozwój kolei i parostatków).

Titanic – statek pasażerski.

W Polsce w 1873 roku powstało Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. Tytus Chałupiński odkrył piękno Tatr i Zakopanego, następnie zaczął je reklamować.

2. Wynalazki i ich wpływ na życie.

- Postęp techniczny ułatwił życie: oświetlenie ulic i domów, szybsza komunikacja, upowszechnienie kanalizacji i wodociągów, miejsca wypoczynkowe (parki, kurorty lecznicze), w domach pojawiły się różnego rodzaju sprzęty ułatwiajace życie (np. odkurzacze);

- Postęp w higienie i medycynie wpłynął na polepszenie stanu zdrowia: szczepienia, większa świadomość konieczności o higienę i uprawiania sportów;

W drugiej połowie XIX w. upowszechniła się jazda na rowerze

W drugiej połowie XIX w. jedną z popularnych dziedzin sportu było wioślarstwo

- Uprzemysłowienie sprawiło, że zaczęto masowo produkować odzież, która była dzięki temu tańsza i łatwiej dostępna.

3. Rozwój kina, prasy i fotografii.

W drugiej połowie XIX wieku upowszechniła się fotografia, która - w połączeniu się z wynalazkiem telegrafu - przełożyła się na szybki rozwój prasy. Najważniejsze wiadomości były bardzo szybko przesyłane do redakcji gazet.

Pod koniec XIX wieku zaczęto pracować nad odtwarzaniem ruchomych obrazów (Thomas Edison oraz bracia Auguste i Louis Lumiere) - co przełożyło się na powstanie kinematografu. Był to początek kina. Dominującą pozycję w kinematografii zdobyły Stany Zjednoczone.

Upowszechnienie się prasy i filmu wyznaczyło narodziny tzw. kultury masowej. Miała ona licznych odbiorców, stąd duże nakłady prasy i wydawanych powieści. Ludzie wolny czas chętnie przeznaczali na rozrywkę (kino, kawiarnie, teatry, parki, widowiska sportowe, słuchanie muzyki itp.).

W 1896 roku w Atenach zorganizowano pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie.

kultura masowa – ogół wytworów kultury przeznaczonych dla wielkiej liczby odbiorców, dostosowany przez twórców do przeciętnego gustu i wykształcenia publiczności.

4. Impresjonizm i secesja.

Pod koniec XIX wieku zmienił sie nie tylko styl życia ludzi, ale także gusty artystyczne. W literaturze popularna stała się powieść realistyczna. Chętnie czytano powieści: Victora Hugo, Gustava Fleuberta, Fiodora Dostojewskiego, Rudyarda Kiplinga oraz Juliusza Verne'a. Często ich powieści drukowane były w prasie w odcinkach (dzięki czemu trafiały do większej rzeszy ludzi).

Literatura coraz częściej zaczęła poruszać tematy dotychczas omijane, np. nędza robotników, trudna sytuacja kobiet - pojawiały się drastyczne opisy (tzw. naturalizm), m.in. w powieściach Emila Zoli.

ZAPAMIĘTAJ!

• Na przełomie XIX i XX w. postęp techniczny przyczynił się do polepszenia warunków codziennego życia milionów ludzi. Podniósł się zwłaszcza poziom medycyny i higieny.
• Powstała kultura masowa, do której rozwoju przyczyniły się kino, radio, wysokonakładowa prasa. Odbiorcą tej kultury były masy, czyli duże grupy ludzi. Wynikiem rozwoju oświaty i umiejętności czytania był wzrost czytelnictwa prasy i książek.
• Nastąpiły zmiany w obyczajowości. Ludzie zaczęli mieć czas wolny. Przeznaczali go na uczestnictwo w masowej kulturze i odpoczynek.

Karta pracy do lekcji:

Karta pracy - La belle epoque.docx

Zeszyt ćwiczeń: 1-6 / 52-53.

-------------------------

03.01.2022 rok

Temat: Wynalazki przełomu XIX i XX wieku.

NaCoBeZu:

- wymieniasz wynalazki przełomu XIX i XX wieku,

- wskazujesz zmiany w życiu ludzi spowodowane przez wynalazki,

- uzasadniasz znaczenie rozwoju gospodarczego dla znaczenia państwa w świecie.

TREŚCI KSZTAŁCENIA:

1. epoka stali i elektryczności,

2. wynalazki, które zmieniły świat,

3. postęp w medycynie i rolnictwie.

Wynalazki XIX i XX wieku

TREŚCI Z PODRĘCZNIKA:

Druga rewolucja przemysłowa

Druga rewolucja przemysłowa przypadła na drugą połowę XIX w. i na początek XX w., kiedy na świecie zaszło dużo zmian w życiu społecznym. Dotyczyły one wielu sfer życia ludzi i były następstwem rozwoju nauki, przede wszystkim fizyki i chemii. Właśnie w tych czasach wynaleziono, skonstruowano lub w istotny sposób udoskonalono wiele znanych nam dziś maszyn i urządzeń. Dzięki badaniom naukowym unowocześniano procesy produkcji, zaczęto wyrabiać materiały syntetyczne. W latach 50. XIX w. w Wielkiej Brytanii udoskonalono metodę produkcji stali. Metoda ta szybko się upowszechniła w całym uprzemysłowionym świecie. Na ziemiach polskich już w latach 60. zastosowała ją Huta Królewska w Chorzowie.
W drugiej połowie XIX w. postępowało uprzemysłowienie kolejnych krajów Europy, Ameryki, a także Azji (Japonia). Wielka Brytania stopniowo traciła przewagę w rozwoju gospodarczym. Na początku XX w. największy potencjał gospodarczy w świecie miały Stany Zjednoczone, a w Europie – Niemcy. Te dwa kraje dominowały też w rozwoju nowych gałęzi przemysłu – elektrycznego i chemicznego.

Elektryczność

Silniki parowe były masywnymi urządzeniami, wyposażonymi w olbrzymie kotły parowe. Ich uruchomienie (podgrzanie wody) trwało kilka godzin, a funkcjonowanie wymagało dużej ilości węgla. W 1831 r. brytyjski fizyk Michael Faraday [czyt. majkel faradej] zbudował pierwszy model silnika elektrycznego. Jednak dopiero po kilkudziesięciu latach udoskonaleń silniki elektryczne znalazły praktyczne zastosowanie i zaczęły powoli wypierać silniki parowe. Niemiecki inżynier Ernst Werner von Siemens [czyt. zimens] zbudował pierwszą elektryczną sieć trakcyjną i dzięki jego innowacji uruchomiono tramwaje elektryczne (w 1881 r. zaczęły kursować po Berlinie). Z czasem w napęd elektryczny wyposażono lokomotywy.

Epoka Edisona

Ważną rolę w upowszechnieniu energii elektrycznej odegrał amerykański wynalazca i zarazem przedsiębiorcaThomas Alva Edison. W 1879 r. wynalazł on żarówkę (pierwszy egzemplarz świecił czterdzieści godzin). Kilka lat później uruchomił w Nowym Jorku pierwszą na świecie elektrownię miejską. Elektryfikacja zapoczątkowana przez Edisona stała się wyznacznikiem postępu. Dzięki niej zwiększał się nie tylko potencjał ekonomiczny poszczególnych krajów. Z czasem umożliwiła ona wyposażenie gospodarstw domowych w nieduże urządzenia elektryczne, które konstruowano, aby ułatwić lub uprzyjemnić codzienne życie ludzi (oświetlenie elektryczne, lodówka, pralka, odkurzacz, urządzenia kuchenne, radio, telefon).

Warto wiedzieć

Komunikacja

Zastosowanie energii elektrycznej przyczyniło się także do rozwoju komunikacji międzyludzkiej. Na zjawisku elektryczności oparte było już działanie telegrafu. Pierwsze urządzenie przetwarzające ludzki głos na sygnały elektryczne skonstruował w 1876 r. w Stanach Zjednoczonych Alexander Graham Bell. Jego wynalazek, czyli telefon, w niedługim czasie się upowszechnił. Pod koniec XIX w. w wielu miastach działały już lokalne sieci telefoniczne. Z kolei marzenia o „telegrafie bez drutu” zrealizował włoski fizyk i konstruktor Guglielmo Marconi [czyt. gulielmo markoni], który w 1896 r. opatentował wynaleziony przez siebie radiotelegraf. Możliwości tego wynalazku ułatwiły prowadzenie dalszych badań nad falami elektromagnetycznymi.

Praca z infografiką

1. Wymień najważniejsze zmiany w wyglądzie miast w XIX w.
2. Powiedz, jakie znaczenie dla rozwoju miasta miało pojawienie się nowych środków komunikacji.

Fragment wspomnień Marii Skłodowskiej-Curie.

Szkoła Fizyki nie mogła nam zapewnić odpowiedniego pomieszczenia. […] dyrektor pozwolił nam skorzystać z opuszczonej szopy. […] Jej szklany dach niezupełnie chronił od deszczu; w lecie było upalnie i duszno, a w zimie rozpalony do czerwoności żelazny piec stawał się tylko źródłem rozczarowań: tuż przy nim panował nieznośny upał, lecz już o parę kroków dalej można było zamarznąć. Nie było mowy o potrzebnych urządzeniach koniecznych dla chemików. Posiadaliśmy tylko kilka starych stołów sosnowych, piecyków do topienia minerałów i palników gazowych. Mieliśmy jeszcze do rozporządzenia przylegający dziedziniec, na którym można było wykonywać prace chemiczne połączone z wydzielaniem się gazów drażniących, których jednak pełno było i w naszej szopie. Tak wyposażeni rozpoczęliśmy naszą pracę.
[…] Często musiałam tam przyrządzać posiłek, ażeby nie przerwać jakiegoś ważnego doświadczenia. Niekiedy wypadało mi spędzić cały dzień na mieszaniu gotującej się masy ciężkim prętem żelaznym, prawie tak wielkim, jak ja sama. Byłam wtedy nieraz naprawdę przemęczona. Kiedy indziej znowu praca polegała na niezmiernie drobiazgowej i delikatnej krystalizacji cząstkowej, która miała na celu stężenie roztworu radu.

Maria Skłodowska-Curie, Autobiografia, Warszawa 1959, s. 37, 39.

Polecenia

1. Opisz warunki, w jakich pracowała uczona.

Tuż przed I wojną światową zaczęły działać pierwsze rozgłośnie radiowe, które emitowały stałe programy muzyczne. Tym samym radio, gramofon (1887 r.) oraz kinematograf (1895 r.) stały się zaczątkiem nowej gałęzi w gospodarce światowej, a mianowicie przemysłu rozrywkowego.

Początki motoryzacji

W drugiej połowie XIX w. Nikolaus August Otto zbudował silnik spalinowy z elektrycznym zapłonem, a następnie rozpoczął masową produkcję tego urządzenia. Gottlieb Daimler, zatrudniony w zakładach Otta, udoskonalił silnik spalinowy, którego w 1885 r. Carl Friedrich Benz [czyt. benc] użył do napędzania trójkołowego samochodu. W następnym roku Daimler skonstruował prototyp samochodu czterokołowego. Nowe pojazdy mechaniczne wzbudziły żywe zainteresowanie. Niebawem także we Francji, Wielkiej Brytanii, Włoszech, Stanach Zjednoczonych oraz innych krajach zaczęły powstawać wytwórnie samochodów. Początkowo były to niewielkie warsztaty, w których rozwijano i doskonalono konstrukcje. Z części tych zakładów w XX w. wyrosły wielkie koncerny, które zdominowały rynek motoryzacyjny. Największy wkład w rozwój motoryzacji miały Stany Zjednoczone. Wyjątkowa rola przypadła Henry’emu Fordowi, który w 1913 r. w swojej wytwórni w Detroit w Stanach Zjednoczonych po raz pierwszy wprowadził taśmowy system produkcji. Karoserie montowanych samochodów przesuwały się na szynach podwieszonych pod sufitem. Robotnicy byli stale w ruchu, powtarzali te same czynności, by nadążyć za przesuwającym się taśmociągiem. Czas potrzebny do złożenia jednego pojazdu skrócił się do około 1,5 godziny. Dzięki zwiększeniu wydajności pracy produkowany w zakładach Forda słynny model T przestał być przedmiotem zbytku. Henry Ford podkreślał z dumą, że „zdemokratyzował samochód”. Stworzenie pierwszej linii montażowej przez Henry’ego Forda zapoczątkowało erę produkcji masowej.

Medycyna i rolnictwo

W omawianym okresie nastąpił też postęp w medycynie. Ludwik Pasteur [czyt. paster] wynalazł szczepionkę przeciw wściekliźnie. Wprowadzenie powszechnych szczepień przyczyniło się do powstrzymania wielu chorób. Zaczęto przestrzegać zasad higieny, stosować środki aseptyczne, by zabezpieczyć ludzi przed zakażeniami. Po raz pierwszy można było prześwietlić chorych dzięki zastosowaniu promieni X. W efekcie współpracy między chemikami a przemysłowcami wyprodukowano pierwsze materiały syntetyczne. Tak narodziła się nowa gałąź gospodarki – przemysł chemiczny.
Równolegle nastąpił dynamiczny rozwój medycyny i przemysłu farmaceutycznego, co w powiązaniu z postępem w rolnictwie (mechanizacja, zastosowanie nawozów sztucznych) przyczyniło się do przedłużenia życia ludzkiego, a w konsekwencji – do wzrostu liczby ludności na świecie.

• Druga rewolucja przemysłowa przypadła na drugą połowę XIX w. i początek XX w.
• W tym okresie dokonano wielu wynalazków oraz odkryć naukowych, bez których dzisiaj trudno wyobrazić sobie życie codzienne.
• Dzięki elektryczności usprawniono transport (tramwaj elektryczny, lokomotywa elektryczna, metro), a także łączność (drogą radiową).
• Silnik spalinowy pozwolił na skonstruowanie samochodu i samolotu.
• Dzięki wynalazieniu radia, kinematografu i gramofonu zaczął się kształtować tzw. przemysł rozrywkowy.
• Wynalazki w medycynie przyczyniły się do skuteczniejszej walki z chorobami i do przedłużenia życia ludzkiego.

Zeszyt ćwiczeń - zadania 1-6 / strony 50-51.

-------------------------------------

20.12.2021 rok

Temat: Powtórzenie wiadomości przed sprawdzianem.

NaCoBeZu:

• wskazujesz na mapie poszczególne zabory,
• krótko opisujesz sytuację Polaków w każdym z zaborów,
• pamiętasz daty: 1863, 1867,
• znasz postacie: Romualda Traugutta, Henryka Sienkiewicza, Michała Drzymały, Hipolita Cegielskiego,
• opisujesz przebieg powstania styczniowego,
• opisujesz formy rusyfikacji i germanizacji,
• wiesz, jak Polacy walczyli z zaborcami,
• wskazuje przyczyny i skutki powstania styczniowego,
• charakteryzujesz formy walki Polaków z germanizacją i rusyfikacją,
• dostrzegasz wpływ sytuacji politycznej w państwach zaborczych na położenie Polaków,
• opisujesz wpływ zaborów na tworzenie współczesnego narodu polskiego,
• porównujesz położenie Polaków w trzech zaborach pod względem kulturalnym, politycznym, gospodarczym.

Druga połowa XIX wieku

Porządkujemy wiedzę…

• Wojna krymska (1853–1856), w której Rosja została pokonana przez Turcję, Wielką Brytanią i Francję, zmieniła ład w Europie i wpłynęła również na sytuację Polaków pod zaborem rosyjskim. Wskutek klęski w wojnie krymskiej w Rosji na przełomie lat 50. i 60. XIX w. doszło do złagodzenia carskiego absolutyzmu (tzw. samodzierżawia), a w Królestwie Polskim odżyły nadzieje na odzyskanie pełnej autonomii lub nawet niepodległości.
• W 1861 r. w Warszawie doszło do szeregu manifestacji patriotycznych, z reguły brutalnie atakowanych przez carską policję i wojsko rosyjskie. W tym samym roku władze rosyjskie zgodziły się na utworzenie organów administracji rządowej Królestwa, na której czele stanął Polak, zwolennik lojalnej współpracy z caratem – margrabia Aleksander Wielopolski. Przeprowadził on wiele reform, m.in. przywrócił język polski w urzędach i szkolnictwie, a także reaktywował w Warszawie uniwersytet pod nazwą „Szkoła Główna”.
• W latach 1861–1862 doszło do ukształtowania się dwóch obozów politycznych na ziemiach Królestwa Polskiego: Białych i Czerwonych. Biali chcieli dążyć do niepodległości na drodze stopniowych reform. Czerwoni rozwinęli akcję spiskową na rzecz jak najszybszego wybuchu powstania niepodległościowego.
• Pod wpływem zarządzonego przez władze poboru do armii carskiej (tzw. branki) Czerwoni powołali do życia Tymczasowy Rząd Narodowy, który podjął decyzję o wybuchu powstania 22 stycznia 1863 r. Aby przyciągnąć w szeregi powstańcze szerokie rzesze chłopstwa, Tymczasowy Rząd Narodowy gwarantował chłopom uwłaszczenie.
• Mimo że do powstania przyłączyli się Biali, powstańcom nie udało się stworzyć regularnej armii ani odnieść znaczących zwycięstw nad przeważającą liczebnie, lepiej uzbrojoną i wyszkoloną armią rosyjską. Powstanie styczniowe przybrało formę wojny partyzanckiej, która do lata 1863 r. objęła tereny Królestwa Polskiego, a także tzw. ziemie zabrane (Litwę, Białoruś i Ukrainę). Aby odwieść chłopów od udziału w powstaniu, w marcu 1864 r. carski rząd ogłosił uwłaszczenie w Królestwie Polskim. Wskutek wyczerpania zasobów powstańczych i represji carskich powstanie zaczęło zamierać na przełomie 1863 i 1864 r. Aresztowanie Romualda Traugutta (ostatniego dyktatora powstania) wiosną 1864 r. oznaczało faktyczny upadek powstania styczniowego.
• Po upadku powstania styczniowego Polaków w zaborze rosyjskim dotknęły liczne represje (konfiskaty mienia, aresztowania, zsyłki na Sybir, czyli tzw. katorga). Ostatecznie zlikwidowano również resztki autonomii Królestwa Polskiego – zaczęto je nazywać Krajem Przywiślańskim. Władze rosyjskie rozpoczęły także wzmożoną rusyfikację, która objęła urzędy i szkolnictwo (tzw. noc apuchtinowska). Społeczeństwo polskie odpowiedziało na represje pracą organiczną oraz aktywnością samokształceniową, czego przejawem była m.in. działalność tzw. Uniwersytetu Latającego.
• Po zjednoczeniu Niemiec (1871 r.) nasiliła się akcja germanizacyjna na ziemiach zaboru pruskiego. W latach 70. XIX w. kanclerz Niemiec Otto von Bismarck rozpoczął politykę tzw. Kulturkampfu, która miała na celu ograniczenie wpływów Kościoła katolickiego w Niemczech. Na ziemiach zaboru pruskiego Kulturkampf przybrał formę walki z polskością, czyli wzmożonej germanizacji. Polacy podjęli walkę z germanizacją przede wszystkim na drodze pracy organicznej.
• W latach 80. XIX w. władze pruskie zdecydowały się na tzw. rugi, czyli przymusowe wydalanie poza granice państwa Polaków niemających niemieckiego obywatelstwa. Przejawem walki z polskimi właścicielami ziemi była też działalność Komisji Kolonizacyjnej, która za rządowe pieniądze wykupywała ziemię od Polaków. Działania rządu wspierało też stowarzyszenie niemieckich nacjonalistów zwane Hakatą.
• Na początku XX w. – na skutek represji germanizacyjnych – w wielu szkołach wybuchły strajki szkolne. Najbardziej znany miał miejsce w 1901 r. w szkole we Wrześni, gdzie polskie dzieci odmówiły nauki religii po niemiecku.
• Najkorzystniejsze warunki pozwalające na rozwój kultury i języka polskiego panowały w zaborze austriackim, czyli w Galicji (ze stolicą we Lwowie). Od lat 60. XIX w. Galicja, jako jedna z prowincji Austrii, otrzymała szeroką autonomię: administracja galicyjska została obsadzona Polakami, na jej czele stał namiestnik, działał tu również Sejm Krajowy oraz rozwijało się swobodnie polskie życie kulturalne i szkolnictwo (uniwersytety w Krakowie i we Lwowie oraz polskojęzyczne gimnazja). Zarazem władze autonomii galicyjskiej, w których dominowali polscy politycy konserwatywni, odnosiły się niechętnie do dążeń narodowych Ukraińców. Pod koniec XIX w. ci ostatni stanowili 43% ogółu ludności Galicji. Hamowano m.in. rozwój szkolnictwa ukraińskiego.
• Mimo korzystnych warunków dla rozwoju języka i kultury polskiej Galicja pozostała w drugiej połowie XIX i na początku XX w. najbardziej zacofaną z ziem polskich. Prymitywne rolnictwo i brak inwestycji w przemyśle sprawiły, że sytuację w zaborze austriackim potocznie określano mianem nędzy galicyjskiej.

Warto wiedzieć

Co nam zostało z tamtych lat...

Na pewno gorycz po przegranych powstaniach, dyskusje, czy można było je wygrać i kto ponosi winę za klęski. Ale nawet w tym bardzo trudnym okresie historii Polacy potrafili stworzyć coś ku pokrzepieniu serc, także dla przyszłych pokoleń.

Malarstwo

W wielu galeriach sztuki można oglądać wspaniałe dzieła malarskie wspomnianych wcześniej twórców, Jana Matejki i Stanisława Wyspiańskiego, a także wielu innych polskich artystów przełomu XIX i XX w., którzy tworzyli obrazy pod wpływem nowych kierunków sztuki europejskiej.

Literatura

Do tej pory czytamy z przyjemnością dzieła Henryka Sienkiewicza, który jako pierwszy polski pisarz w 1905 r. zdobył Literacką Nagrodę Nobla. Jego Quo vadis jest najbardziej znaną polskojęzyczną powieścią na świecie, wielokrotnie ekranizowaną. Przygody bohaterów Trylogii do dziś są chętnie czytane, a ich filmowe adaptacje przyciągały tłumy widzów do kin.

Sprawdź się!

TEKST I

Nie rzucim ziemi skąd nasz ród!
Nie damy pogrześć mowy.
Polski my naród, polski lud,
Królewski szczep Piastowy.
Nie damy, by nas gnębił wróg!
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

Do krwi ostatniej kropli z żył
Bronić będziemy ducha,
Aż się rozpadnie w proch i w pył
Krzyżacka zawierucha.
Twierdzą nam będzie każdy próg!
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz
Ni dzieci nam germanił,
Orężny wstanie hufiec nasz,
Duch będzie nam hetmanił.
Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg!
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

Nie damy miana Polski zgnieść
Nie pójdziem żywo w trumnę
W Ojczyzny imię, na jej cześć
Podnosi czoła dumne.
Odzyska ziemi dziadów wnuk!
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

M. Konopnicka, Rota, cyt. za: W. Panek, Hymny polskie, Warszawa 1997.

Odpowiedzi do zadań zapisz w zeszycie.

ZADANIE 1.
Przeczytaj tekst I i skorzystaj z wiedzy zdobytej na lekcjach. Wskaż poprawne dokończenie każdego zdania.

1. Tekst I powstał
   1. w pierwszej połowie XIX w.
   2. w drugiej połowie XIX w.
   3. w pierwszej połowie XX w.
   4. w drugiej połowie XX w.
2. Tekst I dotyczy sytuacji w zaborze
   1. austriackim.
   2. pruskim.
   3. rosyjskim.
   4. saskim.
3. Inspiracją dla autorki tekstu I stała się
   1. rusyfikacja w Królestwie Polskim.
   2. germanizacja w zaborze pruskim.
   3. rabacja w Galicji.
   4. rewolucja 1905 r. w Królestwie Polskim.
4. Tekst I wzywa do
   1. walki zbrojnej.
   2. obrony języka polskiego.
   3. porzucenia planów powstańczych.
   4. posłusznego poddania się germanizacji.
5. Słowa „Twierdzą nam będzie każdy próg” odnoszą się do
   1. każdej szkoły.
   2. wszystkich ognisk domowych.
   3. ważnych instytucji kultury.
   4. do twierdz wojskowych.
6. Pierwsze wykonanie Roty odbyło się w 1910 r., w rocznicę bitwy pod Grunwaldem, ponieważ
   1. Polacy chcieli zamanifestować swoją wierność carowi Mikołajowi II.
   2. Polacy chcieli wziąć udział w wyborach do rosyjskiego parlamentu.
   3. Polacy chcieli wyrazić swój sprzeciw wobec niemieckiej polityki wynaradawiania.
   4. Polacy chcieli wyrazić swój sprzeciw wobec wcielania ich do armii niemieckiej.
7. Biżuteria widoczna na ilustracji była bardzo popularna w Królestwie Polskim
   1. w okresie powstania listopadowego.
   2. w okresie po stłumieniu powstania styczniowego.
   3. w okresie Wiosny Ludów.
   4. w okresie rewolucji przemysłowej.

   

8. Biżuteria ukazana na ilustracji miała wyrażać
   1. sprzeciw wobec wprowadzenia autonomii galicyjskiej.
   2. poparcie dla idei pozytywizmu.
   3. żałobę narodową.
   4. poparcie dla działalności Aleksandra Wielopolskiego.
9. Autonomia w Galicji gwarantowała Polakom
   1. język polski w administracji i szkolnictwie.
   2. język polski w szkolnictwie, a język niemiecki w administracji.
   3. język niemiecki w Sejmie Krajowym, a język polski w szkolnictwie.
   4. język polski w parlamencie austriackim.

TEKST II
Fragment Syzyfowych prac, dzieła autorstwa Stefana Żeromskiego.

– Chcesz pan uczęszczać na lekcje języka polskiego?
– Rozumie się! Przecież to nasz język ojczysty... (Wied’ eto nasz rodnoj jazyk). [...]
– Proszę mi powiedzieć – rzekł jeszcze nauczyciel – co pan czytałeś, w jakim kierunku?
– Czytałem... tak dosyć rozmaitych rzeczy [– odpowiedział Zygier].
– A z literatury polskiej?
– Uczyliśmy się kolejno, systematycznie okresami.
– Tak, tak... – mówił [nauczyciel] Sztetter, zabawnie strzepując ręką piasek z dziennika – no i jakież to tam okresy?
– Czytaliśmy utwory wieku złotego dosyć pobieżnie, za to romantyków szczegółowo.
– Któż to... my? – zapytał nauczyciel daleko ciszej i patrząc we drzwi.
– To tam w Warszawie... my... sami... [...]
– No, a cóż pan wiesz o Mickiewiczu?
Uczeń wyraźnie, jasno i bardzo szczegółowo opisał w języku rosyjskim młodość poety, Związek Promienistych, Filomatów i Filaretów, aresztowania, uwięzienia i deportację. [...] Oszołomiony belfer, pragnąc co tchu przerwać ten wykład, rzucił pytanie:
– Umiesz pan może co na pamięć?
– Tak, umiem to i owo.
– Proszę powiedzieć.
Zygier złożył książkę, przez chwilę się namyślał i wnet zaczął mówić głosem nie donośnym, ale dźwięcznym, jak szlachetny metal: „Nam strzelać nie kazano. Wstąpiłem na działo...”.
Usłyszawszy te wyrazy, Sztetter zerwał się na równe nogi i zaczął machać rękami, ale Zygier nie umilkł. [...] Nauczyciel syknął i zaczął wstrząsać głową. Wtedy „Figa” – Walecki [inny uczeń] wylazł ze swej ławki, zbliżył się do drzwi, wspiął na palce i spoglądając uważnie w korytarz, machnął ręką na Zygiera, żeby gadał dalej.

S. Żeromski, Syzyfowe prace, Warszawa 1929.

ZADANIE 2.
Przeczytaj tekst II i skorzystaj z wiedzy nabytej na lekcjach. Wskaż poprawne dokończenie każdego zdania.

1. Wydarzenia opisane w tekście II rozgrywały się
   1. w zaborze pruskim.
   2. w zaborze rosyjskim.
   3. w zaborze austriackim.
   4. w Rzeczypospolitej Krakowskiej.
2. Wydarzenia opisane w tekście II rozgrywały się
   1. w okresie napoleońskim.
   2. w czasie powstania listopadowego.
   3. w czasie Wiosny Ludów.
   4. po powstaniu styczniowym.
3. Zygier, bohater Syzyfowych prac, uczył się o Mickiewiczu
   1. w gronie kolegów w Warszawie, gdyż nie mówiono o tym poecie w szkole.
   2. w swojej poprzedniej szkole, w Warszawie.
   3. na lekcji języka polskiego w gimnazjum, w którym rozgrywa się akcja powieści.
   4. z prasy, którą wypożyczał w szkolnej bibliotece.
4. Nauczyciel ukazany w tekście II
   1. pochwalał deklamowanie patriotycznej poezji na lekcji.
   2. był obojętny, ponieważ sam nie lubił poezji.
   3. obawiał się, gdyż twórczość Mickiewicza była zwalczana.
   4. był przeciwny recytacji, bo bał się, że uczniowie nie będą umieli się skupić na nauce.

Ćwiczenia:

POLSKA - na kartkówkę!

Powstanie styczniowe - anagram

Powstanie styczniowe - tablica

Polacy pod zaborami

Polityka zaborców względem Polaków

EUROPA

Zjednoczenie Niemiec

Zjednoczenie - krety :)

Zjednoczenie Włoch i Niemiec

Wojna secesyjna - terminy

Wojna secesyjna - przyczyny i skutki

Wojna secesyjna - quiz

Wojna secesyjna - test

Wojna secesyjna - balony

Kolonializm - mapa

Kolonializm - symbolika

Kolonializm - anagram

Kolonializm - krzyżówka

10.12.2021 rok

Temat: Zabór pruski - walka z germanizacją.

NaCoBeZu:

- rozumiesz pojęcia: germanizacja, Kulturkampf, rugi pruskie, strajk szkolny,
- znasz postacie M. Drzymały, H. Cegielskiego, ks. P. Wawrzyniaka,
- wymieniasz sposoby germanizacji Polaków, podajesz sposoby walki z nią,
- rozumiesz, dlaczego Niemcy rozpoczęły germanizację po swoim zjednoczeniu.

1. Kulturkampf i germanizacja.

2. Praca organiczna.

3. Walka z germanizacją.

Germanizacja - film edukacyjny

Treści z podręcznika:

Germanizacja

W okresie popowstaniowym walkę z polskością zaostrzono również w zaborze pruskim. Wynikało to z nowej sytuacji politycznej, w jakiej znalazła się ludność polska. Pod przewodnictwem Ottona von Bismarcka Prusy doprowadziły do zjednoczenia Niemiec. Obok Pomorza i Śląska również Wielkopolska stała się wschodnią prowincją zjednoczonego cesarstwa niemieckiego.
W latach 70. XIX w. kanclerz Niemiec Bismarck prowadził politykę, której celem była likwidacja wszelkich sił nielojalnych wobec nowo powstałego cesarstwa niemieckiego. Za żywioł szczególnie niebezpieczny została uznana ludność polska. Dlatego też władze niemieckie nasiliły politykę germanizacji w prowincjach zamieszkanych przez Polaków. Dotyczyło to przede wszystkim oświaty. Stopniowo zaczęto usuwać język polski ze szkół. Najpierw wprowadzono obowiązkową naukę języka niemieckiego dla wszystkich dzieci. Parę lat później język niemiecki stał się językiem nauczania na lekcjach we wszystkich szkołach. Tylko religii zezwolono uczyć po polsku. Język polski pozostał jednym z dodatkowych przedmiotów, z czasem jednak go usunięto.
Także w sądach i urzędach nie wolno było odzywać się po polsku, nawet na pocztach i na stacjach kolejowych interesanci byli obsługiwani wyłącznie w języku niemieckim. W tych warunkach język i kulturę polską pielęgnowano żarliwie w domu i na prywatnych spotkaniach. Wszystko pod hasłem: „Dom najważniejszym bastionem polskości”.

Kulturkampf

Ten etap germanizacji był częścią szerszego programu realizowanego przez kanclerza Bismarcka w całych Niemczech. Program ten otrzymał nazwę Kulturkampf. Bismarck, polityk wywodzący się z protestanckich Prus, odnosił się z nieufnością do niemieckich katolików i uważał, że proces rozwoju narodu niemieckiego jest hamowany przez oddziaływanie Kościoła katolickiego.

Kulturkampf (niem. walka o kulturę) – zainicjowana przez kanclerza Bismarcka walka polityczna mająca na celu ograniczenie wpływu Kościoła katolickiego na życie społeczne i polityczne w państwie niemieckim, w tym na ziemiach polskich należących do Niemiec.

Dlatego w latach 70. XIX w. przeforsował w parlamencie niemieckim szereg ustaw, które wprowadziły kontrolę państwa nad Kościołem katolickim. Uderzały one w katolików żyjących przede wszystkim w krajach południowoniemieckich nad Renem oraz na ziemiach polskich należących do Prus.
W ramach polityki Kulturkampfu władze niemieckie usuwały ze szkół polskich księży, którzy byli nauczycielami, i zastępowały ich pruskimi funkcjonariuszami. Z tego powodu w zaborze pruskim obrona katolicyzmu zaczęła się łączyć z obroną polskości.
Kulturkampf zaktywizował Polaków do oporu przeciwko polityce państwa niemieckiego nie tylko w Wielkopolsce i na Pomorzu, lecz także na Górnym Śląsku. Polskojęzyczna ludność Górnego Śląska, który już w XIV w. znalazł się poza granicami Polski, pozostawała dotąd lojalna wobec państwa pruskiego, a następnie – niemieckiego. Polityka Kulturkampfu zachwiała tą lojalnością. Ludność zjednoczona wokół swoich księży, nauczycieli i działaczy społecznych w obronie wiary, tradycji i języka odkrywała swoje polskie korzenie (tzw. proces repolonizacji Górnego Śląska).

Wciąż praca organiczna

Najbardziej skutecznym sposobem walki z germanizacją okazała się praca organiczna. Prusy, a później cesarstwo niemieckie były państwami praworządnymi, tzn. niemieccy sędziowie i urzędnicy trzymali się ściśle przepisów prawa. Odróżniało ich to od niekompetentnych, przekupnych i podejmujących samowolne decyzje urzędników carskich. W zaborze pruskim Polacy mogli zatem, w ramach obowiązującego prawa, aktywnie działać na niwie gospodarczej, społecznej i kulturalnej. W porównaniu z rodakami żyjącymi pod władzą rosyjską, a po części także austriacką, byli zamożniejsi, lepiej wykształceni, bardziej zdyscyplinowani i oszczędni. W swoich profesjach skutecznie konkurowali z Niemcami.
Wielkopolscy chłopi, pod patronatem ziemian, jako pierwsi zaczęli już w latach 60. XIX w. zakładać towarzystwa rolnicze. Upowszechniały one nowoczesne metody gospodarowania, wspierały polskich ziemian i chłopów, odwodziły ich od zamiaru sprzedaży ziemi niemieckim osadnikom. Często działalności tej patronowali księża katoliccy, którzy zaangażowali się w obronę polskości.
Liczne towarzystwa działały także na rzecz rozwoju polskiej kultury i oświaty, co umożliwiło wykształcenie setek polskich nauczycieli, lekarzy, prawników i rzemieślników. W dziele upowszechnienia polskiej oświaty największe zasługi miało Towarzystwo Czytelni Ludowych. Jego działacze tworzyli biblioteki oraz organizowali odczyty w Wielkopolsce, na Pomorzu i Śląsku.
Duże banki, których właścicielami byli Niemcy, niechętnie udzielały kredytów polskim rzemieślnikom, kupcom, rolnikom. Z tego powodu ważne zadanie w rozwoju polskiej przedsiębiorczości spełniały tzw. spółki zarobkowe. Były to kasy oszczędnościowo-pożyczkowe: ich członkowie płacili regularne składki i dzięki temu mogli dostawać kredyty na korzystnych warunkach. Do ich upowszechnienia przyczynił się ksiądz Augustyn Szamarzewski, który objął patronat nad Związkiem Spółek Zarobkowych i Gospodarczych. Następnie kierował nim ksiądz Piotr Wawrzyniak.

Walka z niemiecką kolonizacją

W latach 80. ze względów politycznych cesarstwo niemieckie wycofało się z Kulturkampfu. Kontynuowało jednak nieprzyjazną politykę wobec ludności polskiej. W Wielkopolsce władze niemieckie rozwinęły nową antypolską kampanię. Pierwszym tego przejawem były tzw. rugi pruskie. Władze niemieckie przymusowo wysiedliły tysiące Polaków oraz polskich Żydów, którzy niegdyś wyemigrowali z zaboru rosyjskiego lub austriackiego do dostatniej Wielkopolski i nie uzyskali obywatelstwa pruskiego. Brutalna akcja, która dotykała nierzadko rodziny mieszkające w Wielkopolsce od paru pokoleń, miała ułatwić władzom sprowadzenie w ich miejsce niemieckich osadników.
Drugim przejawem nowego kursu polityki niemieckiej była działalność Komisji Kolonizacyjnej.

rugi pruskie – rozpoczęte w 1885 r. wydalenie z ziem zaboru pruskiego ponad 26 tys. Polaków przybyłych z zaboru austriackiego i rosyjskiego, przede wszystkim polskich robotników sezonowych.

Warto wiedzieć

Zadaniem Komisji było wykupywanie ziemi od Polaków, dzielenie jej i przekazywanie niemieckim chłopom – kolonistom. Działania rządu wspierało stowarzyszenie niemieckich nacjonalistów zwane potocznie Hakatą (od pierwszych liter nazwisk założycieli). Mimo zwiększania przez rząd funduszów na rzecz niemieckiej akcji kolonizacyjnej nie odniosła ona sukcesu. Zmobilizowała natomiast ludność polską do wielu inicjatyw społecznikowskich, m.in. tworzenia polskich banków spółdzielczych i spółek rolniczych, które przyczyniały się do unowocześnienia polskiego rolnictwa w zaborze pruskim.
Reakcją władz pruskich na takie zachowanie było zaostrzenie ograniczeń prawnych. W 1904 r. zakazano m.in. stawiania bez specjalnych zezwoleń zabudowań na nowo kupowanych gruntach. Słynna stała się postawa polskiego chłopa Michała Drzymały. Nie mógł on legalnie wybudować domu na nowo zakupionej ziemi, zamieszkał więc w wozie cyrkowym (czyli nie „na ziemi”, lecz „nad ziemią”). Wyśmiewał administrację niemiecką i procesował się z nią przed sądami. Po długiej batalii prawnej, szykanowany na różne sposoby, Drzymała musiał opuścić swój wóz i sprzedać ziemię.

Fragment z akt procesu dzieci z Wrześni.

Dzieci nie odpowiadały na pytania zadawane im po niemiecku i nie podnosiły palca do góry […], odmówiły przyjęcia podręczników niemieckich do nauki religii […] i powiedziały przy tym: jesteśmy Polakami i nie chcemy się uczyć tej niemieckiej religii. Wobec tego oporu władza szkolna postanowiła najpierw, ażeby do pewnego czasu religię tylko wykładano, lecz nie zadawano dzieciom pytań. Potem nastąpiły najpierw łagodne, następnie surowe napomnienia, na koniec zagrożono karami, nareszcie wykonano je, pozostawiając dzieci w areszcie i poddając je chłoście […], chłostano w szkole czternaścioro dzieci. […] Chłosta była wyznaczona jako środek do utrzymania karności szkolnej.

Akta sprawy dzieci z Wrześni, cyt. za: Proces szkolny we Wrześni. Sprawozdanie szczegółowe na podstawie źródeł urzędowych, przeł. S. Dziewulski i J. Kucharzewski, Kraków 1902.

Polecenia

1. Za co ukarano chłostą dzieci we Wrześni?

Warto wiedzieć

Strajki szkolne

Na początku XX w. w zaborze pruskim ponownie zaostrzył się spór o język polski, kiedy administracyjnie zaczęto wprowadzać w szkołach naukę religii po niemiecku. Doprowadziło to do wybuchu masowychstrajków uczniów i rodziców. Władze nie ustępowały i karały dzieci chłostą, a rodziców – grzywnami lub więzieniem. Do legendy przeszedł opór dzieci z Wrześni w Wielkopolsce, które w 1901 r. jako pierwsze odmówiły nauki religii po niemiecku. W obronie dzieci występował między innymi Henryk Sienkiewicz, a Maria Konopnicka, poruszona tymi wydarzeniami, napisała w 1908 r. słynną Rotę, zaczynającą się od słów „Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród, nie damy pogrześć mowy”.

• W latach 70. XIX w. kanclerz Niemiec Bismarck rozpoczął politykę Kulturkampfu, mającą na celu ograniczenie wpływów Kościoła katolickiego w Niemczech. Na ziemiach zaboru pruskiego Kulturkampf przybrał formę walki z polskością, czyli wzmożonej germanizacji.
• Polacy podjęli walkę z germanizacją przede wszystkim na drodze pracy organicznej. Walka z germanizacją przybrała formę walki o ziemię, język i Kościół.
• W latach 80. XIX w. władze niemieckie zdecydowały się na tzw. rugi, czyli przymusowe wydalanie za granicę Polaków niemających niemieckiego obywatelstwa. Przejawem walki z polskimi właścicielami ziemi była też działalność Komisji Kolonizacyjnej, wykupującej za rządowe pieniądze gospodarstwa od Polaków.
• Na początku XX w. na skutek represji germanizacyjnych w wielu szkołach zaboru pruskiego wybuchły strajki szkolne. Dzieci i ich rodzice byli szykanowani, m.in. dzieci karano chłostą, a rodziców – więzieniem.

WALKA O POLSKOŚĆ_ROSJA.pptx