Θεωρητική τεκμηρίωση

Είναι ευρέως αποδεκτό ότι η επαφή με κάθε μορφή τέχνης αναπτύσσει την αισθητική εμπειρία του ατόμου και καλλιεργεί τη δημιουργική του ικανότητα, καθώς και την ικανότητα του για κριτικό στοχασμό. Φιλόσοφοι και παιδαγωγοί (Kant, Dewey 1934, Efland 2002, Brenand 1978 Gardner, 1990) έχουν υπογραμμίσει τη συμβολή των τεχνών στην ανάπτυξη της φαντασίας του ατόμου και στη δυνατότητα που του προσφέρουν να αντιλαμβάνεται την εμπειρική πραγματικότητα μέσα από μια διαφορετική σκοπιά με δημιουργική προοπτική. Από τους βασικούς σκοπούς άλλωστε της Εκπαίδευσης είναι η ολόπλευρη ανάπτυξη του ατόμου σε επίπεδο γνωστικό, ηθικό, κοινωνικό, συναισθηματικό και τα πορίσματα της Νέας Παιδαγωγικής για την ανάπτυξη των πολλαπλών τύπων νοημοσύνης (Gardner, 1990) σε αυτή την κατεύθυνση συνηγορούν. Η αξιοποίηση επομένως της Τέχνης στην εκπαιδευτική διαδικασία αποτελεί εγχείρημα μεγάλης παιδευτικής αξίας για το μαθητή.

Για την αξιοποίηση της Τέχνης για εκπαιδευτικούς σκοπούς έχουν τοποθετηθεί  πολλοί επιστήμονες στο πέρασμα των χρόνων. Ο Dewey στο έργο του Art as Experience (1980) έχει εκφράσει την άποψη ότι η αισθητική εμπειρία είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος για την καλλιέργεια της φαντασίας, την οποία θεωρεί αναπόσπαστο στοιχείο της μαθησιακής διεργασίας. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι ένα έργο τέχνης προκύπτει ως αποτέλεσμα της φαντασίας, αλλά λειτουργεί εφευρετικά, εστιάζοντας και διευρύνοντας μια άμεση εμπειρία. Τα διάφορα νοήματα αποκτούν υλική υπόσταση μέσω των έργων τέχνης και το άτομο έρχεται σε άμεση αλληλεπίδραση με αυτά. Μέσα από αυτήν την αλληλεπίδραση, ωθείται κανείς να προβεί σε πλήθος ερμηνειών. Από αυτήν την άποψη κάθε έργο τέχνης αποτελεί πρόκληση για σκέψη και επιστρατεύει τη φαντασία του ατόμου προκείμενου να γίνουν αντιληπτά τα νοήματά του. Η φαντασία ενοποιεί όλα τα επιμέρους στοιχεία του έργου και επιτρέπει στον παρατηρητή να έχει μια ολιστική αντίληψη γι’ αυτό.

Ο Perkins από την πλευρά του υποστηρίζει την άποψη ότι η τέχνη μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη του στοχασμού. Προκειμένου να αιτιολογήσει τη θέση του αυτή ο Perkins αναφέρει ότι η τέχνη βοηθάει το άτομο να εστιάσει την προσοχή του σε ένα φυσικό αντικείμενο ενώ ταυτόχρονα σκέφτεται, μιλάει και μαθαίνει.

Η ενασχόληση με τις τέχνες παρέχει στο άτομο και έναν επιπλέον κώδικα επικοινωνίας. Μέσω των έργων τέχνης έχει κανείς πρόσβαση στη σοφία των ετών και μπορεί να δώσει μορφή στις ιδέες του και να τις μοιραστεί με άλλους. Η αντίληψη και η επίγνωση του ατόμου αφυπνίζονται και αναπτύσσεται η ικανότητά του να βλέπει τον κόσμο από διαφορετικές οπτικές γωνίες λαμβάνοντας από αυτόν περισσότερα ερεθίσματα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο διευρύνεται η κατανόηση και η οξυδέρκειά του.

Η αξιοποίηση έργων τέχνης από διάφορες χώρες και πολιτισμούς δίνει την ευκαιρία στους μαθητές να έρθουν σ’ επαφή και να γνωρίσουν τόσο τη δική τους κουλτούρα και πολιτιστική κληρονομιά όσων και άλλων εθνών. Τα έργα τέχνης αντικατοπτρίζουν τις αξίες των ανθρώπων. Συνεπώς, το άτομο συνειδητοποιεί τις ομοιότητες, αλλά μαθαίνει να αποδέχεται και να σέβεται και τις διαφορές μεταξύ αυτού και των άλλων, σε επίπεδο πολιτισμού. Με άλλα λόγια, αρχίζει να σκέφτεται συλλογικά, πέρα από τα σύνορα του τόπου όπου διαμένει (Fowler, 1996: 9-14).

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί η άποψη του Fowler ότι οι τέχνες κάνουν τη διαδικασία μάθησης πιο ενδιαφέρουσα αφού, σε αντίθεση με άλλα γνωστικά αντικείμενα, δεν απαιτούν μια συγκεκριμένη σωστή απάντηση, καταργώντας έτσι τα περιοριστικά όρια των ασκήσεων τύπου σωστό-λάθος, την αποστήθιση και ενισχύοντας περισσότερο την αποκλίνουσα παρά τη συγκλίνουσα σκέψη των μαθητών. Οι μαθητές μετατρέπονται από παρατηρητές σε συμμέτοχους στη μαθησιακή διαδικασία και αντί να εκτελούν εντολές, καθορίζουν οι ίδιοι τις αντιδράσεις τους και ανακαλύπτουν τις απαντήσεις εξερευνώντας τα δεδομένα. Αυτή η διαδικασία απαιτεί κριτική σκέψη, ικανότητες ανάλυσης και εφευρετικότητα από τη στιγμή που τα παιδιά δημιουργούν το δικό τους κόσμο, σκεπτόμενα ανεξάρτητα και αυτόνομα (Fowler, 1996: 51).

 Ο Efland υποστηρίζει ότι η ενασχόληση με τις διάφορες μορφές τέχνης συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη τεσσάρων γνωστικών λειτουργιών, που όλες μαζί προωθούν τη γενικότερη γνωστική ανάπτυξη του μαθητή και είναι η γνωστική ευελιξία, η ερμηνεία της γνώσης, η φαντασία-φαντασιακή σκέψη και η αισθητική εμπειρία.

Έχοντας υπ΄όψιν τα παραπάνω, θα προσπαθήσουμε να διαμορφώσουμε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα, που θα αξιοποιεί την ενασχόληση με την τέχνη της ζωγραφικής με στόχο την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών μας.